شام آخر دموکراسی

دادگاهی در قاهره، رئیس‌جمهور برکنار‌شده مصر را به اتهام سازمان‌دهی فرار زندانیان به مرگ محکوم کرد. مرسی همچنان متهم بود که با اسلام‌گرایان حماس و حزب‌الله همکاری داشته است. همزمان با اعلام حکم مرسی، بیش از ۱۰۰ تن از رهبران و اعضای اخوان‌المسلمین نیز به اعدام محکوم شدند. حکم محکومیت بسیاری از متهمان، از جمله یوسف قرضاوی، یکی از رهبران روحانی حامی سازمان اخوان‌المسلمین، به‌طور غیابی صادر شد. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور کنونی مصر، اخوان‌المسلمین را گروهی تروریستی خوانده است. او که در مقام فرماندهی ارتش، مرسی را در سال ۲۰۱۳ از مقام خود برکنار کرد، این گروه را تهدیدی بزرگ برای امنیت مصر می‌داند. حامیان مرسی اتهامات وارده به او را با انگیزه‌های سیاسی دانسته‌اند. مرسی خود صلاحیت دادگاه‌ها را رد کرده است. رئیس‌جمهور سابق مصر همچنین متهم به افشای اسرار دولتی است، اما صدور حکم در این باره به تعویق افتاده است. محمد مرسی به عنوان رهبر حزب آزادی و عدالت، وابسته به اخوان‌المسلمین، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۲ شرکت کرد و در مرحله دوم انتخابات پیروز شد. مرسی در جولای ۲۰۱۳ میلادی در پی کودتای ارتش مصر از ریاست‌جمهوری برکنار شد. در ماه می ۲۰۱۴ عبدالفتاح سیسی، فرمانده سابق ارتش مصر، در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور به پیروزی رسید و جانشین مرسی شد.

تبدیل محکومیت ۲۰‌ساله به اشد مجازات
رئیس‌جمهور برکنار‌شده مصر، پیشتر در ۲۱ آوریل، با رای دادگاهی در قاهره به ۲۰ سال زندان محکوم شده بود. این دادگاه او را به دلیل «تحریک به قتل» و همچنین «دستگیری و شکنجه شماری از تظاهرات‌کنندگان در دوران ریاست‌جمهوری خود» گناهکار شناخته، ولی از اتهامات قتل دو تظاهرات‌کننده و یک خبرنگار در مقابل کاخ ریاست‌جمهوری تبرئه کرده بود. حکم اعدام محمد بدیع، رهبر گروه ممنوعه اخوان‌المسلمین و ۱۳ تن از اعضای این گروه نیز، ۱۰ روز پیش از رای محکومیت مرسی، در ۱۱ آوریل صادر شده بود. اتهام این افراد، ایجاد ناآرامی و اقدام مسلحانه علیه حکومت عنوان شده است. این دادگاه، همچنین یک مصری آمریکایی‌تبار به نام محمد سلطان و ۳۶ تن دیگر را به اتهام دامن زدن به هرج و مرج و خشونت به حبس ابد محکوم کرده بود. محمد سلطان، به حمایت مالی از اخوان‌المسلمین و اشاعه اخبار نادرست متهم شده است. محاکمه و صدور احکام جمعی برای طرفداران اخوان‌المسلمین در مصر انتقادهای بین‌المللی را به همراه داشته است.

انتقادهای بین‌المللی از صدور حکم اعدام مرسی
اتحادیه اروپا و برخی کشورها نسبت به صدور حکم اعدام رئیس‌جمهور پیشین مصر واکنش نشان دادند. دادگاهی در قاهره محمد مرسی و ۱۰۵ تن دیگر از اعضای گروه اخوان‌المسلمین را به جرم فرار از زندان در سال ۲۰۱۱ به اعدام محکوم کرد. صدور حکم اعدام محمد مرسی، رئیس‌جمهور پیشین مصر و ۱۰۵ تن دیگر از اعضای گروه اخوان‌المسلمین، انتقادهای بین‌المللی شدیدی را به همراه داشت. فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در واکنش به خبر حکم اعدام رئیس‌جمهور پیشین مصر گفته است: حکم اعدام محمد مرسی در جریان محاکمه‌های جمعی صادر شده است که با تعهدات مصر در عرصه حقوق بین‌الملل همخوانی ندارد. موگرینی در بیانیه‌ای که روز یکشنبه، ۱۷ می در بروکسل منتشر شد، از مصر خواست امکان برگزاری دادگاه‌های عادلانه و مستقل برای رسیدگی به اتهامات متهمان را فراهم کند. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه اتحادیه اروپا حکم اعدام را اساساً رد می‌کند افزوده است، انتظار دارد مصر حکم صادره علیه مرسی را لغو کند.

دادگاه‌های جمعی و نمایشی مسخره
سازمان عفو بین‌الملل حکم صادره علیه مرسی و فعالان دیگر در دادگاه روز شنبه مصر و نحوه رسیدگی به این پرونده را نمایشی مسخره و سند نقض کامل حقوق بشر در مصر نامید. وزارت امور خارجه مصر انتقادهای بین‌المللی را به عنوان دخالت در امور داخلی این کشور رد کرده است.

مرسی؛ از سرنگونی تا اعدام
محمد مرسی نخستین رئیس‌جمهور مصر بود که پس از سقوط حسنی مبارک در نخستین انتخابات دموکراتیک مصر در سال ۲۰۱۲ به مقام ریاست‌جمهوری برگزیده شد. مرسی در سال ۲۰۱۳ با کودتای نظامی ارتش از سمت خود عزل شد. عبدالفتاح سیسی که در هنگام سقوط مرسی فرماندهی ارتش این کشور را بر عهده داشت، در ژوئن ۲۰۱۴ به مقام ریاست‌جمهوری مصر رسید. محمد مرسی و بیش از صد تن دیگر از هواداران و اعضای اخوان‌المسلمین در دادگاهی در قاهره با اتهاماتی نظیر فرار از زندان و خشونت علیه نیروهای پلیس روز شنبه، ۱۷ می به مرگ محکوم شدند. در میان محکومان به مرگ محمد بدیع، رهبر اخوان‌المسلمین، جانشین او خیرت الشاطر و شماری دیگر از اعضا و رهبران گروه اخوان‌المسلمین به چشم می‌خورند. شماری از محکومان به مرگ نیز از هواداران حماس و حزب‌الله لبنان هستند. دادگاه کیفری قاهره حکم اعدام این افراد را برای تایید به مفتی مصر ارجاع داده است. تصمیم نهایی درباره این حکم، در روز دوم ژوئن اعلام خواهد شد.

واکنش‌های انتقادی آمریکا به حکم اعدام مرسی
ایالات متحده آمریکا از صدور حکم اعدام برای محمد مرسی، رئیس‌جمهوری پیشین مصر ابراز نگرانی کرد. یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا روز یکشنبه ۱۷ می برابر با ۲۷ اردیبهشت در واشنگتن از صدور حکم اعدام برای محمد مرسی توسط دادگاهی در مصر انتقاد کرد. او گفت این‌گونه محاکمه‌های دسته‌جمعی با مبانی حاکمیت قانون و تعهدات بین‌المللی مصر سازگار نیست و از این رو ایالات متحده آمریکا از صدور چنین حکمی عمیقاً نگران است.

انتقاد اشتاین‌مایر
فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان نیز که در سفر خاورمیانه به سر می‌برد، روز شنبه در پایتخت اردن گفت: برای ما در آلمان این شکلی از مجازات است که ما آن را قاطعانه رد می‌کنیم. به گفته اشتاین‌مایر، برای دولت آلمان اهمیت دارد که دادگستری مصر بر پایه حق و قانون عمل کند نه بر پایه معیارهای سیاسی. اینکه آیا بدین‌گونه عمل شده است یا نه، باید در روزهای آینده روشن شود. گفتنی است مرسی و چند تن دیگر از رهبران اخوان‌المسلمین در ژانویه ۲۰۱۱ توسط رژیم حسنی مبارک بازداشت و زندانی شده بودند. آنان سپس در جریان جنبش اعتراضی مردم مصر که به «بهار عربی» معروف شد، توانستند از زندان «وادی نطرون» بگریزند.
در آن زمان رژیم مبارک به دلیل نیاز به نیروهای انتظامی برای برقراری نظم در شهرها ناچار شده بود پرسنل زندان‌ها را کاهش دهد. این اقدام باعث شده بود افزون بر شماری از زندانیان سیاسی، هزاران تبهکار نیز موفق به فرار از زندان‌های مصر شوند. در کیفرخواست دادستان آمده بود مرسی و یارانش با کمک حماس و حزب‌الله لبنان از زندان گریخته‌اند.

حکم صادره نهایی نیست
شمار زیادی از احکام اعدام که به کادرهای حماس و حزب‌الله لبنان مربوط است، به‌طور غیابی صادر شده است. احکام اعدام صادرشده برای مرسی و دیگران پیش از اجرا باید به تایید مفتی اعظم مصر برسد که عالی‌ترین نهاد دینی این کشور است. البته تصمیم او در این باره از نظر حقوقی الزام‌آور نیست. قرار است در تاریخ دوم ژوئن حکم نهایی صادر شود. تازه پس از آن نیز مرسی می‌تواند درخواست فرجام کند.

واکنش تند اردوغان به حکم اعدام محمد مرسی
رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه روز شنبه صدور حکم اعدام برای محمد مرسی رئیس‌جمهور مخلوع مصر از سوی دادگاهی در این کشور را محکوم کرد. اردوغان که در جریان یک کمپین انتخاباتی در حضور جمع زیادی از هوادارانش در استانبول سخن می‌گفت، تصریح کرد: متاسفانه، مجازات مرگ برای رئیس‌جمهور مرسی در حالی صادر شده که او نخستین رئیس‌جمهور این کشور است که به صورت دموکراتیک و با کسب 52 درصد آرا به قدرت رسیده است. مصر در حال بازگشت به دوران مصر قدیم است. متاسفانه غرب چشمان خود را به روی اقدامات سیسی کودتاگر بسته است. مجازات مرگ در غرب دیگر منسوخ شده اما غرب به حکم اعدام در مصر واکنش نشان نمی‌دهد.

شوکه شدن حماس
سازمان فلسطینی حماس که خود از بطن جریان اخوان‌المسلمین شکل گرفته، صدور حکم اعدام برای محمد مرسی و دیگر فعالان اخوان‌المسلمین را شوکه‌کننده و تاسف‌آور خواند. سامی ابوزهری، سخنگوی حماس در نوار غزه در بیانیه‌ای اعلام کرد که تصمیم دادگاه بر پایه اطلاعات و داده‌های غلط استوار است. به گفته ابوزهری فهرست دادگاه نادرست است، زیرا دو تن از محکومان در پیکار با نظامیان رژیم صهیونیستی کشته شده‌اند و شماری دیگر در زندان‌های رژیم صهیونیستی به سر می‌برند.