تاریخ انتشار:
چرا باید رابطه با روسیه را جدی گرفت؟
نقش‌آفرینی در غیاب ترکیه
بروز بحران اوکراین بین روسیه و اوکراین و اشغال نظامی شبه‌جزیره کریمه، تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا را به دنبال داشت. اروپا و آمریکا نمی‌توانستند در واداشتن روسیه برای احترام به حق حاکمیت کشورها به شورای امنیت شکایت برند زیرا روسیه که یکی از پنج کشور دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است
بهرام امیراحمدیان/کارشناس مسائل روسیه
بروز بحران اوکراین بین روسیه و اوکراین و اشغال نظامی شبه‌جزیره کریمه، تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا را به دنبال داشت. اروپا و آمریکا نمی‌توانستند در واداشتن روسیه برای احترام به حق حاکمیت کشورها به شورای امنیت شکایت برند زیرا روسیه که یکی از پنج کشور دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است، هر نوع قطعنامه‌ای را که علیه وی باشد وتو خواهد کرد. امکان بهکارگیری نیروی نظامی و سلاح‌های غیرمتعارف نیز بسیار اندک است زیرا اروپا هرگز بروز یک جنگ جهانی را خواستار نیست. بنابراین غرب از حربه تحریم برای مقابله با روسیه بهره گرفت. متقابلاً روسیه نیز برخی تحریم‌ها را علیه اتحادیه اروپا انجام داد. یکی از این اقدامات روسیه، کاستن از واردات مواد غذایی از جمله محصولات کشاورزی (شامل میوه و تره‌بار) از اروپا بود. در سال 1394 روسیه با کمبود عرضه مواجه شده است. از سوی دیگر حادثه سرنگونی هواپیمای نظامی روسیه توسط ترکیه نیز بر وخامت اوضاع منطقه افزود. به دنبال این حادثه روسیه این بار نیز اعلام کرد ورود مواد غذایی از ترکیه را تحریم کرده و از برگزاری تورهای گردشگری روسی به ترکیه جلوگیری خواهد کرد. در این برهه روسیه به بازار
ایران روی آورده است. مذاکرات گسترده‌ای برای یافتن راه‌های توسعه بازرگانی و واردات کالا به ویژه مواد غذایی از ایران در اولویت مذاکرات هیات‌های روسی با مقامات ایرانی قرار گرفته است. اگرچه ایران یکی از تولیدکنندگان اصلی میوه و تره‌بار در منطقه است، ولی امکان تامین بخش مهمی از نیازهای روسیه به واردات این محصولات از سوی ایران با سوال روبه‌روست. از سوی دیگر زیرساخت‌های کافی برای افزایش صادرات به‌ویژه مواد غذایی و مهم‌تر، مواد غذایی فاسدشدنی به روسیه با محدودیت‌هایی روبه‌روست. سوال این است که آیا ایران که خود با محدودیت‌های منابع آب و خاک روبه‌روست، و بازارهای صادراتی که برنامه‌های خود را دارند، می‌تواند بخشی از نیازهای روسیه را تامین کند؟ اگر این توانایی وجود دارد، چرا تاکنون به‌کار گرفته نشده بود؟ در صورت تغییر بازار صادراتی کنونی به سوی روسیه، آیا این بازار بادوام و ثابت خواهد بود؟ آیا پس از عادی‌سازی روابط روسیه با اتحادیه اروپا و ترکیه، این بازارهای جدید به روند خود ادامه خواهند داد؟
آنچه سوال‌برانگیز است شتابزدگی در محافل اقتصادی و تجاری ایران است. حتی پیش از تحریم خبر از فروش روزانه 500 هزار بشکه نفت به روسیه مطرح بود. گاهی گفته می‌شد ایران و روسیه تصمیم دارند در 10 سال آینده سطح مبادلات خود را به 70 میلیارد یورو برسانند. این به معنای سالی هفت میلیارد یورو خواهد بود که تاکنون سالانه کمتر از دو میلیارد دلار سطح مبادلات ایران و روسیه بوده است.
با برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران پس از کسب موفقیت در حل مساله هسته‌ای، شرایط جدید در سال 1394 برای ایران فراهم آمده است. بر اساس مفاد سند چشم‌انداز 20ساله، ایران در مقطع سال 1404(یا 2025 میلادی) کشوری است با بیشترین تعامل با محیط بین‌الملل. بنابراین فضای مناسبی برای ایران فراهم شده است تا در صورت هماهنگی بین نیروها و دستگاه‌ها، ایران سیاست خارجی خود را بر اساس سیاست داخلی مثبت و آینده‌نگر برای ایفای نقش درخور در محیط بین‌الملل تدوین کند.
ایران پتانسیل تبدیل شدن به قدرت منطقه‌ای را دارد. ولی در این راستا نیازمند بهره‌گیری از امکانات داخلی و در راس آن افزایش سرمایه‌های اجتماعی است. از نظر سرمایه‌های انسانی و مادی و معنوی ایران توان‌های زیادی دارد ولی از جهت تکنولوژی و مدیریت کارآمد مورد نیاز برای ایفای نقش در محیط بین‌الملل و تبدیل این فضا به سرمایه‌های اجتماعی برای رسیدن به آینده مورد نظر در سند چشم‌انداز با دشواری‌هایی روبه‌روست. سرمایه و تکنولوژی در آینده ایران از سوی اروپا می‌تواند تامین شود که یک بازی برد-برد برای هر دو طرف است. در این برهه ایران با پارادوکسی روبه‌روست. این پارادوکس روابط با روسیه است که از جوانب گوناگون محدودیت‌هایی دارد. مقدار صادرات ایران به روسیه در سال‌های مختلف هیچ‌گاه به یک میلیارد دلار نرسیده است. بنابراین بازار روسیه برای کالاهای ایران محدود بوده و مازاد بر مصرف کشور در بازارهای دیگری که طی سالیان دراز از ثبات نسبی برخوردار بوده صادر می‌شده است. در سال 1393 بر اساس اطلاعات منتشره از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران صادرات ایران به روسیه برابر 286 میلیون دلار بوده که 78 /0 درصد (کمتر از یک درصد) از کل صادرات ایران
را تشکیل می‌دهد. سهم ایران از کل واردات روسیه 09 /0 درصد بوده است. روسیه در سال 2014 حدود 308 میلیارد دلار کالا وارد کرده است که 13 درصد آن را محصولات کشاورزی تشکیل می‌دهد. در سال 1383 (10 سال قبل) صادرات ایران به روسیه 177 میلیون دلار بود که سهمی برابر 2 /0 درصد از کل صادرات ایران به روسیه را تشکیل می‌داد. در سال 1393 کل مقدار صادرات ایران به روسیه نسبت به سال 1383 کمتر از دو برابر افزایش داشته است. اینکه در نظر است این مقدار به بیش از ده‌ها برابر افزایش یابد کمتر واقعی به نظر می‌رسد.
طبیعی است که به سبب شرایط خود‌ساخته یا تحمیلی از محیط بیرونی، روسیه نیازمند واردات بیشتر کالا به ویژه خوراکی است. روسیه ترجیح داده است یکی از این بازارها ایران باشد که شریک مطمئن و سنتی روسیه است و می‌تواند در صورت گشایش بازارهای جدید، واردکننده مواد خام صنعتی و جنگلی روسیه و تامین‌کننده نیازهای محصولات تولیدی بخش کشاورزی و صنایع سبک از جمله پوشاک برای روسیه و جایگزین مطمئنی برای بخش مهمی از واردات روسیه از ترکیه باشد. ایران چگونه می‌تواند سهم کمتر از یک‌درصدی خود را در بازار روسیه افزایش دهد؟
بخشی مهم از روابط دو کشور را واردات تسلیحات ایران از روسیه تشکیل می‌دهد که با وجود مهارت‌های علمی- فنی صنایع وزارت دفاع، در این بخش نیز به جز تسلیحات بسیار پیچیده الکترونیکی، ایران در بسیاری از زمینه‌ها نه‌تنها به حد خودکفایی رسیده، بلکه خود به صادرکننده تبدیل شده است. روسیه توانایی انجام پروژه‌های بزرگ در بخش‌های همکاری‌های فنی و اقتصادی از جمله ساخت نیروگاه (اتمی و حرارتی)، احداث راه‌آهن (برقی کردن راه‌آهن که دارای تجربه کار در ایران است)، صنایع هوا-فضا و تسلیحات الکترونیکی پیچیده را داراست. اکنون باید بررسی کرد که شرایط تامین نیازهای روسیه از سوی ایران چگونه است؟
تامین نیازهای کالایی روسیه در بخش صنایع سبک و مواد غذایی و کلاً بخش تولیدی ایران از چند طریق می‌تواند صورت گیرد. نخست اینکه به علت افزایش ناگهانی و دور از برنامه‌ریزی قبلی برای تقاضا، کالای مازادی برای صادرات وجود ندارد یا مقدار آن اندک است و امکان تامین نیاز وجود ندارد. یا باید بازارهای مقصد ایران در بین شرکای تجاری خود در جهان به سمت روسیه تغییر جهت صادراتی بدهند که در آن صورت به معنای از دست رفتن بازارهای سنتی قبلی است که در نهایت بازارهای جدیدی در روسیه به روی ایران گشوده می‌شود. تصور می‌رود بازرگانانی که تمایل به تغییر شرکای خود داشته باشند و بخواهند روسیه را به عنوان جایگزین بپذیرند، اندک باشند. این بازرگانان باید شناسایی و برای صادرات آماده شوند. اتاق مشترک ایران و روسیه یک بازار انحصاری برای تجارت با روسیه است. تغییر این ساختار که سنتی و انحصاری است نیز با دشواری روبه‌روست، هرچند ماهیتاً اگر به کسب درآمد بیشتر منجر شود، مقاومت‌ها کمتر خواهد بود. روش دیگری نیز برای افزایش صادرات وجود دارد که زمان‌بر است و نیاز به برنامه‌ریزی دارد و در کوتاه‌مدت امکان کسب موفقیت کم است. این مورد ایجاد ظرفیت‌های جدید
در بخش تولید است که علاوه بر تامین نیازهای داخلی بتواند مازادی برای صادرات به روسیه داشته باشد. روند افزایش تولید نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی است که به زمان نیاز دارد که در بخش زراعت کوتاه‌مدت و در بخش باغداری و دامپروری زمان‌بر خواهد بود. بنابراین در این صورت بازار روسیه باید در انتظار به بار نشستن تمهیدات این مورد باشد. در روسیه از هم‌اکنون کمبود عرضه سبب گرانی کالاهای مصرفی شده است که به تنش‌های اجتماعی منجر شده است. بازار روسیه منتظر این‌گونه اقدامات برای تامین در آینده نخواهد بود و ممکن است به سوی بازارهای دیگر از جمله چین، هند، و شرق آسیا یا آمریکای جنوبی برود. شرایط کنونی می‌تواند تحرک زیادی به بخش‌های اقتصادی ایران و افزایش صادرات بدهد. اکنون زمان مناسبی برای بهره‌وری است که با کاستن از ضایعات، مازاد حاصل‌شده قابلیت صادرات خواهد داشت. صنایع بسته‌بندی در کنار استانداردسازی کالا، ایجاد تشکل‌های صادراتی و افزایش بهره‌وری، مواردی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت در بخش تولید به‌کار گرفته شود. در بخش تولیدات صنعتی و معدنی نیز تامین نیازهایی که ایران توانایی تامین آن را دارد نیازمند بررسی، شناسایی،
برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری است. آنچه مسلم است این است که اکنون شرایط جهانی به نفع اقتصاد ایران است. یکدلی و بهکارگیری نیروهای توانمند و افزایش سرمایه اجتماعی توان نقش‌آفرینی بیشتری به ایران در عرصه بین‌المللی خواهد داد. بازار روسیه به روی ایران باز شده است. باید از این فرصت‌ها بهره گرفته شود.
دیدگاه تان را بنویسید