تاریخ انتشار:
محمدرضا عارف چگونه به حوزه اقتصاد نگاه می‌کند؟
رمزگشایی از برنامه متخصص رمز
نخستین کنفرانس مطبوعاتی محمدرضا عارف در سال ۱۳۹۲ اگر چه به سبب تکرار مواضع گذشته برای خبرنگاران سوژه جذابی نداشت، اما برای عکاسان خبری فرصتی مغتنم برای تصویر‌برداری از پدیده‌ای نو در عرصه سیاست ایران بود.
نخستین کنفرانس مطبوعاتی محمدرضا عارف در سال 1392 اگر چه به سبب تکرار مواضع گذشته برای خبرنگاران سوژه جذابی نداشت، اما برای عکاسان خبری فرصتی مغتنم برای تصویر‌برداری از پدیده‌ای نو در عرصه سیاست ایران بود. برای نخستین بار همسر یک نامزد ریاست‌جمهوری با پوششی متفاوت با عرف مقامات جمهوری اسلامی در برنامه‌ای رسمی حضور یافته بود. حمیده مروج - همسر معاون اول خاتمی در دوره اصلاحات- با پالتویی بلند و شالی که به سبک زنان اسلامگرای ترکیه به سر کرده بود به چهره این کنفرانس خبری بدل شد. سبک و سیاق این کنفرانس خبر از این امر می‌داد که چهره آرام کابینه محمد خاتمی، در دل علاقه‌مند است که در قامت اردوغان ایران ظاهر شود. با این همه با توجه به رزومه وی که حدود شش سال پیش در گفت‌وگو با هفته‌نامه «شهروند امروز» خوش‌دلانه خود را از افرادی دانسته بود که نظام برای روز مبادا آنان را در «آب‌نمک» نگه داشته است، کمتر کسی این تصور را قابل اعتنا می‌دانست. این عضو 62ساله کابینه اصلاحات که هنوز صبغه آکادمیک وی بر وجوه دیگرش می‌چربد، در شهر یزد دیده به جهان گشوده است. عارف پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل
به ینگه‌دنیا رفت و دکترای خود را در رشته برق مخابرات از دانشگاه استنفورد دریافت کرد. وی که در سوابق خود ریاست بر دانشگاه تهران، تصدی وزارت پست و تلگراف، ریاست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و معاون اولی ریاست‌جمهوری را دارد، در سال 1388 هم عزم خود را برای حضور در انتخابات جزم کرد. اما حضور خاتمی و پس از آن میرحسین موسوی در رقابت‌ها سبب شد تا جناب معاون اول سابق دلخور از مسائل پیش‌آمده عزلت پیشه کند. در سال گذشته پس از حدود سه سال سکوت محمدرضا عارف با شعار «معیشت، منزلت و عقلانیت» وارد میدان سیاست شد. این استاد آرام دانشگاه با عدم حضور قطعی آیت‌الله هاشمی برخلاف سابق تلاش دارد به عنوان نامزد یگانه اصلاحات وارد میدان شود. برخی اظهارات متفاوت وی درباره میرحسین موسوی، کروبی و حوادث پس از خرداد 1388 برای بسیاری از ناظران امور ایران عجیب و تا حدودی غیر‌قابل باور است. با این همه تایید عارف از سوی شورای نگهبان این پیام را در دل خود مستتر دارد که هنوز نظام به برخی اصلاح‌طلبان اعتماد داشته و از حضور آنان در جغرافیای سیاست ایران استقبال می‌کند.
نگاهی به برنامه‌های اقتصادی
روزی که محمد خاتمی تصمیم به ادغام دو نهاد سازمان مدیریت و امور استخدامی با سازمان برنامه و بودجه گرفت حلقه تصمیم‌سازان به او توصیه کردند رئیس سازمان جدید‌التاسیس از معتمدان او باشد. زیرا سازمان جدید می‌طلبید رئیس را در راس کار داشته باشد که نزدیکی فکری و اشتراک‌های زیادی با رئیس دولت داشته باشد. در آن زمان شیخ عبدالله نوری یکی از نام‌هایی بود که شنیده شد اما محمد خاتمی دست آخر کار را به محمدرضا عارف سپرد تا اولین تجربه کلان عارف در بخش اقتصاد در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی رقم بخورد. نام عارف به عنوان اولین رئیس سازمان مدیریت در تاریخ این نهاد پرفراز و نشیب ثبت شد. نهادی که یکی از دستگاه‌های فرابخشی کشور است و در حلقه اول تصمیم‌سازی در کنار بانک مرکزی قرار دارد. این تجربه گرچه یک سال بیشتر عمر نداشت اما برای عارف می‌تواند گران‌سنگ باشد. در میان کاندیداهای موجود تایید‌شده عارف در مقایسه با دیگر چهره‌ها از برنامه و تیم منسجم‌تری برخوردار است. اولین ویژگی تیم عارف بهره‌گیری از اقتصاددانان میانه‌رو و بنام کشور است. بخشی از تیم اقتصادی دولت اصلاحات در رده‌های میانی به او کمک می‌رسانند. در کنار تیم برنامه‌های عارف نیز در حوزه اقتصادی قابل اعتناتر از دیگران به نظر می‌رسد. اولین بخش از برنامه‌های عارف را می‌توان در نگاه او به اقتصاد خلاصه کرد. عارف مشی دولت اصلاحات را دنبال می‌کند. دولتی متناسب که فضا را برای بخش غیر‌دولتی مهیا می‌کند. تبدیل ایران به قطب تجاری به‌دلیل موقعیت ترانزیتی از محورهای برنامه‌های عارف است. گرچه این هدف نیازمند سیاست خارجی تعاملی است. راهی که سید‌محمد خاتمی همشهری او 16 سال قبل آغاز کرد. در بخش کارگری نیز عارف سه محور را هدفگذاری کرده است. امنیت شغلی، دستیابی به قدرت خرید مناسب از طریق دریافت دستمزد مناسب و منظم و حمایت در زمان بیکاری سه محور یاد‌شده است. تیم اقتصادی عارف معتقد است: دولت آینده باید خود را موظف بداند سیاست‌های کلان اقتصادی و تجاری خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که کمترین تلاطم به کارخانه‌ها و کارگاه‌ها وارد شود. به ویژه سیاست‌های گمرکی، بانکی و تجاری باید مقوم اقتصاد داخلی باشد و استمرار‌دهنده فعالیت کارگاه‌ها و کارخانجات. در زمینه حفظ و ارتقای قدرت خرید و دستمزد مناسب و منظم، اعتقاد تیم اقتصادی عارف بر این است که دولت باید از خود آغاز کند. در سطح شرکت‌های بزرگ، نظام‌های پاداش بایستی تبدیل به یک الزام شده و به تدریج در سطح کشور نهادینه شود. کارگران باید سهمی از افزایش درآمد و سود ناشی از بهره‌وری و کارایی داشته باشند در غیر این صورت انگیزه نخواهند داشت. طراحی سازوکارهای دسترسی کارخانجات به نقدینگی کوتاه‌مدت برای پرداخت حقوق و پرداخت‌های به موقع دولت به پیمانکاران خود نیز باعث می‌شود دستمزد کارگران منظم‌تر پرداخت شود. عارف در روزنوشت خود می‌نویسد: در آموزه‌های دینی داریم: حقوق کارگر باید قبل از خشک شدن عرق جبین پرداخت شود. برای حمایت هنگام بیکاری پیشنهاد می‌کند دولت از طریق ایجاد ظرفیت‌های رونق اقتصادی، به تامین اشتغال برای کلیه متقاضیان اشتغال بپردازد. اگر دولت سیاست‌های مناسبی به کار نگیرد و در نتیجه بخشی از متقاضیان اشتغال بیکار بمانند یا بیکار شوند، دولت مجبور است یک «جریمه نقدی» تحت عنوان «بیمه بیکاری» را پرداخت کند. به این ترتیب، دولت برای پرهیز از پرداخت این جریمه نقدی، انگیزه بالایی خواهد داشت که با به‌کارگیری سیاست‌های اقتصادی منطقی، به بهبود وضعیت عمومی فضای کسب و کار کشور و جذب کارآفرینان و سرمایه‌گذاران در کشور کمک کند تا شاهد شغل‌آفرینی انبوه کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایرانی در کشورهای دیگر نباشیم.
مبارزه با فساد
مبارزه با فساد از دیگر اجزای برنامه اقتصادی این متخصص رمز است. نگاه سیستمی و امنیت شبکه شاید به کمک این مدیر خطه کویر آمده است. در کشورهای توسعه‌نیافته بحث فساد ابزاری برای حذف رقیب است. به تعبیر خود عارف به مثابه گذرکردن از لبه تیغ است؛ چرا که از سویی، چنانچه مبارزه انجام نپذیرد، فساد روز به روز ریشه‌دارتر می‌شود و از سوی دیگر اگر مبارزه به شکل غیرمنطقی انجام شود، باعث ترس سرمایه‌گذاران و برهم خوردن امنیت سرمایه‌گذاری می‌شود. مدیران نظام نیز در این فرآیند به انفعال، بی‌کنشی و محافظه‌کاری کشیده می‌شوند. برای فساد او بر چهار محور کلان تاکید دارد:
ایجاد جریان آزاد اطلاعات برای جلوگیری از رانت‌های اطلاعاتی و بالا بردن احتمال افشای فساد
تمرکز بر کلان‌فسادها (فسادهای بزرگ اقتصادی، مالی، اداری)
آزادسازی اقتصاد و شفاف‌سازی قوانین
کوچک‌سازی و کارآمدسازی دولت به عنوان راهکار اصلی فسادستیزی و توسعه جامعه مدنی.
مسکن مهر ماندگار می‌شود
عارف در بخش سرپناه نیز با قبول اصل ایده مسکن مهر از تبدیل آن به مسکن ماندگار سخن می‌گوید. او روش تامین مالی مسکن مهر را که عمدتاً چاپ پول است رشد‌دهنده غول نقدینگی می‌داند. عقیده‌ای که آمارها آن را تایید می‌کند. او با آگاهی از این ضعف‌ها برنامه‌هایی برای تکمیل این طرح سرمایه‌گذاری و توسعه نظام مالی در دست تدوین دارد.
تورم یا اشتغال
معمولاً در دولت‌ها دعوایی میان این هدف وجود دارد. در نظریه‌های اقتصادی نیز منحنی فلپس بر این عقیده است که برای اشتغال باید کمی تورم را پذیرفت. کینزین‌ها نیز باور این چنینی دارند. عارف گرچه تورم و اشتغال را مشکل توامان اقتصاد ایران می‌داند اما اولویت را با کنترل تورم می‌داند زیرا کاهش تورم علامت درست به سرمایه‌گذار می‌دهد و با افزایش سرمایه‌گذاری اشتغال نیز رشد می‌کند.
شاید نگاه عارف در حوزه اقتصاد را بتوان در این نگاه خلاصه کرد.
گاه فرض می‌شود که اگر اتوبان و جاده بزنیم یا یک ورزشگاه و کارخانه تاسیس کنیم مساله حل می‌شود. در صورتی که رشد یک فرآیند دائمی است و نه یک پروژه مقطعی. سد و جاده و ورزشگاه لازم است اما اینها پروژه است. باید درون هر منطقه ساز و کار رشد درونی را ایجاد کرد.
نگاهی به برنامه‌های اقتصادی
روزی که محمد خاتمی تصمیم به ادغام دو نهاد سازمان مدیریت و امور استخدامی با سازمان برنامه و بودجه گرفت حلقه تصمیم‌سازان به او توصیه کردند رئیس سازمان جدید‌التاسیس از معتمدان او باشد. زیرا سازمان جدید می‌طلبید رئیس را در راس کار داشته باشد که نزدیکی فکری و اشتراک‌های زیادی با رئیس دولت داشته باشد. در آن زمان شیخ عبدالله نوری یکی از نام‌هایی بود که شنیده شد اما محمد خاتمی دست آخر کار را به محمدرضا عارف سپرد تا اولین تجربه کلان عارف در بخش اقتصاد در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی رقم بخورد. نام عارف به عنوان اولین رئیس سازمان مدیریت در تاریخ این نهاد پرفراز و نشیب ثبت شد. نهادی که یکی از دستگاه‌های فرابخشی کشور است و در حلقه اول تصمیم‌سازی در کنار بانک مرکزی قرار دارد. این تجربه گرچه یک سال بیشتر عمر نداشت اما برای عارف می‌تواند گران‌سنگ باشد. در میان کاندیداهای موجود تایید‌شده عارف در مقایسه با دیگر چهره‌ها از برنامه و تیم منسجم‌تری برخوردار است. اولین ویژگی تیم عارف بهره‌گیری از اقتصاددانان میانه‌رو و بنام کشور است. بخشی از تیم اقتصادی دولت اصلاحات در رده‌های میانی به او کمک می‌رسانند. در کنار تیم برنامه‌های عارف نیز در حوزه اقتصادی قابل اعتناتر از دیگران به نظر می‌رسد. اولین بخش از برنامه‌های عارف را می‌توان در نگاه او به اقتصاد خلاصه کرد. عارف مشی دولت اصلاحات را دنبال می‌کند. دولتی متناسب که فضا را برای بخش غیر‌دولتی مهیا می‌کند. تبدیل ایران به قطب تجاری به‌دلیل موقعیت ترانزیتی از محورهای برنامه‌های عارف است. گرچه این هدف نیازمند سیاست خارجی تعاملی است. راهی که سید‌محمد خاتمی همشهری او 16 سال قبل آغاز کرد. در بخش کارگری نیز عارف سه محور را هدفگذاری کرده است. امنیت شغلی، دستیابی به قدرت خرید مناسب از طریق دریافت دستمزد مناسب و منظم و حمایت در زمان بیکاری سه محور یاد‌شده است. تیم اقتصادی عارف معتقد است: دولت آینده باید خود را موظف بداند سیاست‌های کلان اقتصادی و تجاری خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که کمترین تلاطم به کارخانه‌ها و کارگاه‌ها وارد شود. به ویژه سیاست‌های گمرکی، بانکی و تجاری باید مقوم اقتصاد داخلی باشد و استمرار‌دهنده فعالیت کارگاه‌ها و کارخانجات. در زمینه حفظ و ارتقای قدرت خرید و دستمزد مناسب و منظم، اعتقاد تیم اقتصادی عارف بر این است که دولت باید از خود آغاز کند. در سطح شرکت‌های بزرگ، نظام‌های پاداش بایستی تبدیل به یک الزام شده و به تدریج در سطح کشور نهادینه شود. کارگران باید سهمی از افزایش درآمد و سود ناشی از بهره‌وری و کارایی داشته باشند در غیر این صورت انگیزه نخواهند داشت. طراحی سازوکارهای دسترسی کارخانجات به نقدینگی کوتاه‌مدت برای پرداخت حقوق و پرداخت‌های به موقع دولت به پیمانکاران خود نیز باعث می‌شود دستمزد کارگران منظم‌تر پرداخت شود. عارف در روزنوشت خود می‌نویسد: در آموزه‌های دینی داریم: حقوق کارگر باید قبل از خشک شدن عرق جبین پرداخت شود. برای حمایت هنگام بیکاری پیشنهاد می‌کند دولت از طریق ایجاد ظرفیت‌های رونق اقتصادی، به تامین اشتغال برای کلیه متقاضیان اشتغال بپردازد. اگر دولت سیاست‌های مناسبی به کار نگیرد و در نتیجه بخشی از متقاضیان اشتغال بیکار بمانند یا بیکار شوند، دولت مجبور است یک «جریمه نقدی» تحت عنوان «بیمه بیکاری» را پرداخت کند. به این ترتیب، دولت برای پرهیز از پرداخت این جریمه نقدی، انگیزه بالایی خواهد داشت که با به‌کارگیری سیاست‌های اقتصادی منطقی، به بهبود وضعیت عمومی فضای کسب و کار کشور و جذب کارآفرینان و سرمایه‌گذاران در کشور کمک کند تا شاهد شغل‌آفرینی انبوه کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایرانی در کشورهای دیگر نباشیم.
مبارزه با فساد
مبارزه با فساد از دیگر اجزای برنامه اقتصادی این متخصص رمز است. نگاه سیستمی و امنیت شبکه شاید به کمک این مدیر خطه کویر آمده است. در کشورهای توسعه‌نیافته بحث فساد ابزاری برای حذف رقیب است. به تعبیر خود عارف به مثابه گذرکردن از لبه تیغ است؛ چرا که از سویی، چنانچه مبارزه انجام نپذیرد، فساد روز به روز ریشه‌دارتر می‌شود و از سوی دیگر اگر مبارزه به شکل غیرمنطقی انجام شود، باعث ترس سرمایه‌گذاران و برهم خوردن امنیت سرمایه‌گذاری می‌شود. مدیران نظام نیز در این فرآیند به انفعال، بی‌کنشی و محافظه‌کاری کشیده می‌شوند. برای فساد او بر چهار محور کلان تاکید دارد:
ایجاد جریان آزاد اطلاعات برای جلوگیری از رانت‌های اطلاعاتی و بالا بردن احتمال افشای فساد
تمرکز بر کلان‌فسادها (فسادهای بزرگ اقتصادی، مالی، اداری)
آزادسازی اقتصاد و شفاف‌سازی قوانین
کوچک‌سازی و کارآمدسازی دولت به عنوان راهکار اصلی فسادستیزی و توسعه جامعه مدنی.
مسکن مهر ماندگار می‌شود
عارف در بخش سرپناه نیز با قبول اصل ایده مسکن مهر از تبدیل آن به مسکن ماندگار سخن می‌گوید. او روش تامین مالی مسکن مهر را که عمدتاً چاپ پول است رشد‌دهنده غول نقدینگی می‌داند. عقیده‌ای که آمارها آن را تایید می‌کند. او با آگاهی از این ضعف‌ها برنامه‌هایی برای تکمیل این طرح سرمایه‌گذاری و توسعه نظام مالی در دست تدوین دارد.
تورم یا اشتغال
معمولاً در دولت‌ها دعوایی میان این هدف وجود دارد. در نظریه‌های اقتصادی نیز منحنی فلپس بر این عقیده است که برای اشتغال باید کمی تورم را پذیرفت. کینزین‌ها نیز باور این چنینی دارند. عارف گرچه تورم و اشتغال را مشکل توامان اقتصاد ایران می‌داند اما اولویت را با کنترل تورم می‌داند زیرا کاهش تورم علامت درست به سرمایه‌گذار می‌دهد و با افزایش سرمایه‌گذاری اشتغال نیز رشد می‌کند.
شاید نگاه عارف در حوزه اقتصاد را بتوان در این نگاه خلاصه کرد.
گاه فرض می‌شود که اگر اتوبان و جاده بزنیم یا یک ورزشگاه و کارخانه تاسیس کنیم مساله حل می‌شود. در صورتی که رشد یک فرآیند دائمی است و نه یک پروژه مقطعی. سد و جاده و ورزشگاه لازم است اما اینها پروژه است. باید درون هر منطقه ساز و کار رشد درونی را ایجاد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید