تاریخ انتشار:
رفتار ترکیه در بحران سوریه چه کمکی به این کشور خواهد کرد؟
گرفتاری سوریِ ترکیه
با پایان یافتن سال ۲۰۱۵، گام‌های جدیدی(هرچند کوچک و موقت) به منظور پایان دادن به جنگ در سوریه انجام گرفت.
خاویر سولانا /مسوول اسبق سیاست خارجه اتحادیه اروپا
با پایان یافتن سال 2015، گام‌های جدیدی (هرچند کوچک و موقت) به منظور پایان دادن به جنگ در سوریه انجام گرفت. شورای امنیت سازمان ملل با پذیرفتن قطعنامه 2254، حمایت خود را از پایان دادن به تعارض در این کشور اعلام کرد و گروه‌های بین‌المللی حامی سوریه (ISSG) اقدام به نشست‌هایی برای صحبت حول معضلات موجود در این کشور کردند ولی این گروه از متحدان و مخالفان دولت سوریه (مانند ایران و عربستان) تشکیل شده است که بدان معناست که ادامه داشتن پیشرفت در بهبود بحران سوریه یک بحث چالش‌برانگیز در سال 2016 خواهد بود.
دیگر کشورهای درگیر در بحران سوریه؛ ترکیه و روسیه خواهند بود، و این در حالی است که این دو کشور نیز پس از حمله ترکیه به جنگنده روسی راه خصومت مشترک در پیش گرفته‌اند. ترکیه که در همسایگی سوریه قرار دارد می‌تواند چالش‌ها و فرصت‌هایی در این کشور ایجاد کند. این کشور قادر خواهد بود نقش غیرقابل انکاری در شکل‌گیری چگونگی فرآیند صلح در سوریه ایفا کند. ولی حمله ترکیه به جنگنده روسی در نزدیکی مرز سوریه باعث شده روابط دوجانبه این دو کشور به سرعت تیره و تار شود و کرملین در اقدامی انتقام‌جویانه تحریم‌های اقتصادی علیه ترکیه اعمال کند؛ تحریم‌هایی که اثر خود را در سال 2016 بیشتر نشان خواهد داد.
روسیه به نوبه خود، با ادامه دادن یا ندادن فعالیت‌های نظامی خود در خاورمیانه مواجه است. تلاش این کشور برای تقویت رژیم بشار اسد در سوریه و همچنین تقویت نقش خود در میز مذاکرات، در برابر دیگر کشورهایی که خواستار خروج اسد از قدرت هستند (نظیر ترکیه یکی از اعضای ناتو) قرار گرفته است.
مشکل ترکیه این است که این کشور به صورت مستقیم علاقه‌ای به متوقف کردن داعش یا برکناری بشار اسد ندارد. هدف این کشور اطمینان حاصل کردن از تحکیم گروه‌های کرد (نظیر حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD) که منتسب به حزب کارگر کردستان ترکیه (PKK) بوده‌اند) و ایجاد یک حکومت مستقل در سوریه است؛ نگرانی‌ای که در حال حاضر وجود داشته و در آینده نیز گریبانگیر ترکیه خواهد بود.
از تابستان، زمانی که خشونت‌های متعدد باعث پایان یافتن آتش‌بس دوساله میان پ‌ک‌ک و دولت ترکیه شد، آتش جنگ کردها در ترکیه بار دیگر شعله‌ور شده و نگرانی‌ها در مورد اثر قدرت‌گیری حزب اتحاد دموکراتیک سوریه مجدداً افزایش پیدا کرده است. تحولات سیاسی داخلی، از جمله برگزاری دو انتخابات پارلمانی در تنها شش ماه، وضعیت ترکیه را بیش از پیش پیچیده کرده است.
حزب مخالف ترکیه به منظور قدرت دادن به کردها به منظور ایجاد یک منبع تنش با متحد سنتی خود، ایالات متحده بوده است که بر این عقیده است که کردها تنها نیروی موجود در روی زمین هستند که قادر به مبارزه با داعش خواهند بود. خصومت شعله‌ورشده میان دولت ترکیه و پ‌ک‌ک باعث تضعیف علاقه ترکیه به موفقیت‌آمیز شدن مذاکرات صلح در سوریه خواهد شد.
با این وجود در میان این چالش‌ها، بارقه‌هایی از امید در سال 2016 دیده می‌شود. نکاتی که شاید در برطرف کردن چالش‌های میان ترکیه و سوریه کارگشا باشد. ارتباط ترکیه با اتحادیه اروپا به شدت در حال بهبود است و پیش‌بینی می‌شود این روابط در سال جاری بهتر از حال حاضر نیز بشود. ناامیدی اتحادیه اروپا برای حل بحران پناهجویان اشتیاق و علاقه این اتحادیه را برای همکاری با ترکیه به شدت تقویت کرده است. این موضوع یک فرصت بسیار عالی را برای ازسرگیری مذاکرات به منظور پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا فراهم خواهد آورد. چشم‌اندازی که تاکنون تقریباً خاموش شده بود.
برای اطمینان یافتن راجع به این موضوع، کمیسیون اروپایی در آخرین گزارش خود از وضعیت پیشرفت ترکیه برای برآورده ساختن ضوابط الحاق به اروپا به «کمبودهای قابل‌توجه» قدرت قضایی، آزادی بیان و آزادی اجتماع اشاره کرده و از این کشور خواسته تا تلاش‌های خود را برای حل مساله کردها از سر بگیرد. ولی به نظر می‌رسد این چشم‌انداز در سال 2016 بهتر شود. همان‌طور که در ابتدای سال جاری، ترکیه و اتحادیه اروپا، در مورد برنامه اقدام مشترک به توافق رسیدند. برنامه‌ای که مستلزم آزادسازی ویزا خواهد بود. همچنین مذاکراتی برای روابط دوجانبه ممتاز نیز صورت گرفته است و در سال جاری این روابط روزبه‌روز رنگ بهتری به خود خواهد گرفت.
علاوه بر این، اقدامات امیدوارکننده رو به جلو از سوی ترکیه در مورد مساله قبرس صورت گرفته است. مساله‌ای که مانعی بلندمدت برای الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا بوده است. در حالی که رهبران بخش یونانی قبرس و بخش ترکیه‌ای قبرس در ماه می به مذاکرات خود ادامه خواهند داد، ترکیه این فرصت را خواهد داشت که گام‌های تعیین‌کننده‌ای برای یکپارچه‌سازی این جزیره اروپایی انجام دهد.
به طور خلاصه، بحران پناهجویان باعث پرتاب ترکیه به سمت اتحادیه اروپا خواهد شد. اما شکست دادن داعش همچنان به عنوان اولویت نخست مطرح خواهد بود. این موضوع نیازمند مذاکره و توافق با روسیه خواهد بود موضوعی که اعضای اتحادیه اروپا نیز به آن اشاره کرده‌اند. از زمان حملات تروریستی پاریس در ماه نوامبر، تلاش‌ها برای تقویت همکاری قدرتمند علیه تروریسم میان فرانسه و روسیه شدت گرفته است. اگر ترکیه بخواهد با اتحادیه اروپا ارتباط بیشتری داشته باشد و روند الحاق خود را تسریع بخشد باید عضوی از این همکاری باشد.
تنش میان ترکیه و روسیه همچنین به جایگاه ترکیه در سوریه نیز ضربه وارد خواهد کرد. علاوه بر تحریم‌های اقتصادی، روسیه هم‌اکنون به موشک‌های زمین به زمین مجهز است که دفاع از مرز هوایی ترکیه را به شدت دشوارتر خواهد کرد. این موضوع روی نگهداری و حفظ نوار مرزی شمال شرق سوریه نیز تاثیرگذار خواهد بود، منطقه‌ای که به عنوان نقطه کلیدی و حیاتی جلوگیری از عبور نیروهای کرد از رود فرات و رسیدن به غرب محسوب می‌شود.
ترکیه باید به هر نحو ممکن موضع خود را حفظ کند. این کشور نمی‌تواند این ریسک را به جان بخرد که به عنوان کشوری در دنیا شناخته شود که آزادی‌های اساسی را در داخل کشور به خطر می‌اندازد، موضوعی که در نتیجه به افزایش شکاف میان این کشور و اتحادیه اروپا منجر خواهد شد. دو مولفه جایگاه ترکیه را به عنوان متحد اصلی و حیاتی آمریکا و اتحادیه اروپا تقویت خواهد کرد: بهبود روابط با کردها و پیشرفت در ایجاد آرامش در قبرس دو مولفه‌ای هستند که ترکیه جدا از بهبود روابط خود با روسیه باید برای دستیابی به آنها در ادامه سال جاری تلاش کند. در فرآیند صلح سوریه، تصمیمات ترکیه نیز می‌تواند باعث حرکت رو به جلو یا ممانعت از پیشرفت در شکل‌گیری آرامش و صلح شود.
مولفه‌های بی‌شماری در شکل‌گیری موضع ترکیه موثر است که تصمیم‌گیری این کشور را بسیار دشوار خواهد کرد. ولی یک راه برای فرار ترکیه از این گرفتاری وجود دارد. یک رویکرد راهبردی که روابط حسنه‌ای با اتحادیه اروپا ایجاد کرده، اهمیت ثبات در سوریه را هر چه سریع‌تر نشان داده و یک بار برای همیشه، نقش ترکیه را برای نبرد علیه داعش برای همگان آشکار سازد. همان‌طور که ترکیه در شروع سال جدید نشان داده است، این کشور توانایی غلبه بر چالش‌های پیچیده را دارد، یکی از این تصمیمات ازسرگیری روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی بعد از پنج سال نقض همکاری بوده است. با توجه به چنین تصمیماتی، آشتی با روسیه به عنوان یکی از قدرت‌های نظامی درگیر با داعش در سال جاری دور از انتظار نخواهد بود. چنین رویکردی، بدون شک مدیریت تهدیدها و خطراتی را که جنگ سوریه باعث شدت گرفتن آنها شده است بسیار آسان‌تر خواهد کرد.
دیگر کشورهای درگیر در بحران سوریه؛ ترکیه و روسیه خواهند بود، و این در حالی است که این دو کشور نیز پس از حمله ترکیه به جنگنده روسی راه خصومت مشترک در پیش گرفته‌اند. ترکیه که در همسایگی سوریه قرار دارد می‌تواند چالش‌ها و فرصت‌هایی در این کشور ایجاد کند. این کشور قادر خواهد بود نقش غیرقابل انکاری در شکل‌گیری چگونگی فرآیند صلح در سوریه ایفا کند. ولی حمله ترکیه به جنگنده روسی در نزدیکی مرز سوریه باعث شده روابط دوجانبه این دو کشور به سرعت تیره و تار شود و کرملین در اقدامی انتقام‌جویانه تحریم‌های اقتصادی علیه ترکیه اعمال کند؛ تحریم‌هایی که اثر خود را در سال 2016 بیشتر نشان خواهد داد.
روسیه به نوبه خود، با ادامه دادن یا ندادن فعالیت‌های نظامی خود در خاورمیانه مواجه است. تلاش این کشور برای تقویت رژیم بشار اسد در سوریه و همچنین تقویت نقش خود در میز مذاکرات، در برابر دیگر کشورهایی که خواستار خروج اسد از قدرت هستند (نظیر ترکیه یکی از اعضای ناتو) قرار گرفته است.
مشکل ترکیه این است که این کشور به صورت مستقیم علاقه‌ای به متوقف کردن داعش یا برکناری بشار اسد ندارد. هدف این کشور اطمینان حاصل کردن از تحکیم گروه‌های کرد (نظیر حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD) که منتسب به حزب کارگر کردستان ترکیه (PKK) بوده‌اند) و ایجاد یک حکومت مستقل در سوریه است؛ نگرانی‌ای که در حال حاضر وجود داشته و در آینده نیز گریبانگیر ترکیه خواهد بود.
از تابستان، زمانی که خشونت‌های متعدد باعث پایان یافتن آتش‌بس دوساله میان پ‌ک‌ک و دولت ترکیه شد، آتش جنگ کردها در ترکیه بار دیگر شعله‌ور شده و نگرانی‌ها در مورد اثر قدرت‌گیری حزب اتحاد دموکراتیک سوریه مجدداً افزایش پیدا کرده است. تحولات سیاسی داخلی، از جمله برگزاری دو انتخابات پارلمانی در تنها شش ماه، وضعیت ترکیه را بیش از پیش پیچیده کرده است.
حزب مخالف ترکیه به منظور قدرت دادن به کردها به منظور ایجاد یک منبع تنش با متحد سنتی خود، ایالات متحده بوده است که بر این عقیده است که کردها تنها نیروی موجود در روی زمین هستند که قادر به مبارزه با داعش خواهند بود. خصومت شعله‌ورشده میان دولت ترکیه و پ‌ک‌ک باعث تضعیف علاقه ترکیه به موفقیت‌آمیز شدن مذاکرات صلح در سوریه خواهد شد.
با این وجود در میان این چالش‌ها، بارقه‌هایی از امید در سال 2016 دیده می‌شود. نکاتی که شاید در برطرف کردن چالش‌های میان ترکیه و سوریه کارگشا باشد. ارتباط ترکیه با اتحادیه اروپا به شدت در حال بهبود است و پیش‌بینی می‌شود این روابط در سال جاری بهتر از حال حاضر نیز بشود. ناامیدی اتحادیه اروپا برای حل بحران پناهجویان اشتیاق و علاقه این اتحادیه را برای همکاری با ترکیه به شدت تقویت کرده است. این موضوع یک فرصت بسیار عالی را برای ازسرگیری مذاکرات به منظور پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا فراهم خواهد آورد. چشم‌اندازی که تاکنون تقریباً خاموش شده بود.
برای اطمینان یافتن راجع به این موضوع، کمیسیون اروپایی در آخرین گزارش خود از وضعیت پیشرفت ترکیه برای برآورده ساختن ضوابط الحاق به اروپا به «کمبودهای قابل‌توجه» قدرت قضایی، آزادی بیان و آزادی اجتماع اشاره کرده و از این کشور خواسته تا تلاش‌های خود را برای حل مساله کردها از سر بگیرد. ولی به نظر می‌رسد این چشم‌انداز در سال 2016 بهتر شود. همان‌طور که در ابتدای سال جاری، ترکیه و اتحادیه اروپا، در مورد برنامه اقدام مشترک به توافق رسیدند. برنامه‌ای که مستلزم آزادسازی ویزا خواهد بود. همچنین مذاکراتی برای روابط دوجانبه ممتاز نیز صورت گرفته است و در سال جاری این روابط روزبه‌روز رنگ بهتری به خود خواهد گرفت.
علاوه بر این، اقدامات امیدوارکننده رو به جلو از سوی ترکیه در مورد مساله قبرس صورت گرفته است. مساله‌ای که مانعی بلندمدت برای الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا بوده است. در حالی که رهبران بخش یونانی قبرس و بخش ترکیه‌ای قبرس در ماه می به مذاکرات خود ادامه خواهند داد، ترکیه این فرصت را خواهد داشت که گام‌های تعیین‌کننده‌ای برای یکپارچه‌سازی این جزیره اروپایی انجام دهد.
به طور خلاصه، بحران پناهجویان باعث پرتاب ترکیه به سمت اتحادیه اروپا خواهد شد. اما شکست دادن داعش همچنان به عنوان اولویت نخست مطرح خواهد بود. این موضوع نیازمند مذاکره و توافق با روسیه خواهد بود موضوعی که اعضای اتحادیه اروپا نیز به آن اشاره کرده‌اند. از زمان حملات تروریستی پاریس در ماه نوامبر، تلاش‌ها برای تقویت همکاری قدرتمند علیه تروریسم میان فرانسه و روسیه شدت گرفته است. اگر ترکیه بخواهد با اتحادیه اروپا ارتباط بیشتری داشته باشد و روند الحاق خود را تسریع بخشد باید عضوی از این همکاری باشد.
تنش میان ترکیه و روسیه همچنین به جایگاه ترکیه در سوریه نیز ضربه وارد خواهد کرد. علاوه بر تحریم‌های اقتصادی، روسیه هم‌اکنون به موشک‌های زمین به زمین مجهز است که دفاع از مرز هوایی ترکیه را به شدت دشوارتر خواهد کرد. این موضوع روی نگهداری و حفظ نوار مرزی شمال شرق سوریه نیز تاثیرگذار خواهد بود، منطقه‌ای که به عنوان نقطه کلیدی و حیاتی جلوگیری از عبور نیروهای کرد از رود فرات و رسیدن به غرب محسوب می‌شود.
ترکیه باید به هر نحو ممکن موضع خود را حفظ کند. این کشور نمی‌تواند این ریسک را به جان بخرد که به عنوان کشوری در دنیا شناخته شود که آزادی‌های اساسی را در داخل کشور به خطر می‌اندازد، موضوعی که در نتیجه به افزایش شکاف میان این کشور و اتحادیه اروپا منجر خواهد شد. دو مولفه جایگاه ترکیه را به عنوان متحد اصلی و حیاتی آمریکا و اتحادیه اروپا تقویت خواهد کرد: بهبود روابط با کردها و پیشرفت در ایجاد آرامش در قبرس دو مولفه‌ای هستند که ترکیه جدا از بهبود روابط خود با روسیه باید برای دستیابی به آنها در ادامه سال جاری تلاش کند. در فرآیند صلح سوریه، تصمیمات ترکیه نیز می‌تواند باعث حرکت رو به جلو یا ممانعت از پیشرفت در شکل‌گیری آرامش و صلح شود.
مولفه‌های بی‌شماری در شکل‌گیری موضع ترکیه موثر است که تصمیم‌گیری این کشور را بسیار دشوار خواهد کرد. ولی یک راه برای فرار ترکیه از این گرفتاری وجود دارد. یک رویکرد راهبردی که روابط حسنه‌ای با اتحادیه اروپا ایجاد کرده، اهمیت ثبات در سوریه را هر چه سریع‌تر نشان داده و یک بار برای همیشه، نقش ترکیه را برای نبرد علیه داعش برای همگان آشکار سازد. همان‌طور که ترکیه در شروع سال جدید نشان داده است، این کشور توانایی غلبه بر چالش‌های پیچیده را دارد، یکی از این تصمیمات ازسرگیری روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی بعد از پنج سال نقض همکاری بوده است. با توجه به چنین تصمیماتی، آشتی با روسیه به عنوان یکی از قدرت‌های نظامی درگیر با داعش در سال جاری دور از انتظار نخواهد بود. چنین رویکردی، بدون شک مدیریت تهدیدها و خطراتی را که جنگ سوریه باعث شدت گرفتن آنها شده است بسیار آسان‌تر خواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید