سپر دفاعی روحانی

حوزه فرهنگ یکی از نقاط مورد اختلاف و پرچالش در مباحث مدیریتی کشور است. این حوزه یکی از دستاوردها و مطالبات جدی انقلاب اسلامی است که در قانون اساسی نیز بر عنصر آزادی آن تاکید بسیاری شده است. پس از انقلاب با توجه به فضایی که ایجاد و استعدادهای قابل توجهی که در آن سال‌ها جذب فضای فرهنگی انقلاب شده بودند، انتظار می‌رفت اتفاقات مهم و بزرگی در حوزه فرهنگ رخ دهد. گرچه در بسیاری از حوزه‌ها تحولات بزرگی ایجاد شد؛ چنان که سینمای پیش و پس از انقلاب با یکدیگر قابل مقایسه نیست. سینمای پس از انقلاب وظیفه انتقال پیام به مخاطب را بر عهده داشت و همین ویژگی موجب شد که سینمای ایران در جهان به‌طور خاص و متمایز شناخته شود اما چنین تحولی در حوزه‌های دیگر مانند هنرهای تجسمی و موسیقی به دلیل نگاه سنتی رخ نداد. اختلاف‌نظر در این باره ریشه‌ای سی و چندساله دارد و تا امروز نیز همچنان این چالش پابرجاست. دو طرف این چالش نیز به هر نحوی در این حوزه نظریات خود را ارائه می‌کنند. چنان که می‌توان یکی از عرصه‌های جدی اختلافات سیاسی و فکری کشور را در صحنه فرهنگی نظاره کرد. اواخر دوره‌ای که معاون استاندار تهران بودم، یکی از مشکلات ما در ایام محرم این بود که برخی از مجامع یا متنفذین شهرستان‌ها به شدت با برگزاری تعزیه مخالفت می‌کردند و بخش عمده‌ای از انرژی ما صرف این مخالفت‌های غیرمعمول می‌شد که ریشه در سنت‌ها داشت. با وجود نگاه‌هایی که بر این حوزه حکمفرماست، علی جنتی در دولت یازدهم مسوولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بر عهده گرفت تا نگاه حسن روحانی، رئیس‌جمهور را پیگیری کند. از آنجا که روحانی در مبارزات انتخاباتی در حوزه فرهنگ و هنر نظرات و برنامه‌هایی را ارائه کرد و بر اساس همین نظرات توانست از مردم رای بگیرد، باید پاسخگوی مطالبات اصحاب این عرصه باشد. بنابراین باید فردی را انتخاب می‌کرد که با تدبیر و درایت بتواند به این خواسته‌ها جامه عمل بپوشاند. یک سال ‌و نیم از حضور جنتی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم گذشته و عملکرد وی نشان داده او جزو وزرایی است که توانسته در چارچوب برنامه‌های رئیس‌جمهور عمل کند و در راستای وعده‌هایی که به مردم داده شده، تلاش کند. در واقع جنتی توانسته بخشی از آن خواسته‌ها و دیدگاه‌ها را پیش ببرد. او قبل از پیروزی انقلاب به عنوان یک طلبه با رژیم شاه به مبارزه پرداخت و در این راه تلاش‌های بسیاری کرد. جنتی جزو دانش‌آموختگان مدرسه حقانی بود که در آن مقطع به عنوان مدرسه‌ای نواندیش در میان حوزه‌های علمیه محسوب می‌شد. استادان او شهید قدوسی و آیت‌الله بهشتی بودند که توانستند تاثیر بسیاری بر وی بگذارند. پس از آن از ایران خارج شد و مبارزات انقلابی‌اش را در کشورهای منطقه پی گرفت. بعد از انقلاب نیز تجربه ریاست صدا و سیمای خوزستان و عضویت در شورای سرپرستی صدا و سیما و استانداری خوزستان و خراسان را کسب کرد. در سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۷ معاون امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. او به واسطه تجربه‌هایی که در این سال‌ها به دست آورد، سکان مدیریت فرهنگی کشور را در دست گرفت. جنتی در برنامه خود برای وزارت ارشاد، یکی از مشکلات امروز عرصه فرهنگ را «اعمال برخوردهای غیرفرهنگی با اهالی فرهنگ و هنر و تلقی‌های عمدتاً امنیتی و تهدیدآمیز داشتن از فعالیت‌های ایشان» عنوان کرده بود که «این بخشی از فرآیند کلان تلاش برای دولتی کردن فرهنگ است که به تدریج به زیرزمینی شدن فرهنگ و تشدید تقابل‌ها می‌انجامد». او به درستی پی برده بود که به دلیل «سوءتدبیرهای خاص در عرصه فرهنگ» که به گفته او «برآمده از تنگ‌نظری‌ها و فقدان مدارا و تساهل با فرهنگ و هنر بوده» اقتصاد فرهنگ در سال‌های اخیر بیش از گذشته با مشکل مواجه شده است. آنچه او در برنامه‌اش به آنها اشاره و پیش‌بینی کرده بود، به تدریج در برابرش صف‌آرایی کردند. از شایعات درباره تک‌خوانی زنان تا اخلال در برگزاری کنسرت‌ها در شهرهای مختلف و مخالفت با اکران فیلم‌های دارای مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همه و همه جزو مشکلاتی بود که وزارت ارشاد امسال با آن مواجه بود و جنتی را زیر تیغ مخالفت‌ها برد. امسال با اوج گرفتن انتقادها از جنتی این پرسش را مطرح کردم که کسانی که علیه وزیر ارشاد دولت روحانی شب‌نامه پخش می‌کنند چرا از وزیر ارشاد سابق سوال نمی‌کنند، به‌چه دلیل تعدادی از روزنامه‌ها در دولت عدالت‌محور از یارانه‌های غیرعادلانه‌ای برخوردار بودند ولی سایر روزنامه‌ها هرگز از چنین حمایت‌هایی برخوردار نبودند.

حوزه فرهنگ امروز درگیر نگاهی است که می‌خواهد جامعه طبق نگرش طیفی خاص مدیریت شود و در تمام عرصه‌ها به خصوص عرصه عمومی اجازه رقابت و حضور به کسی نمی‌دهند. این دیدگاه به رابطه‌ای کاملاً آمر و ماموری اعتقاد دارد. نگاهی که می‌گوید آنچه من معتقدم باید دنبال شود و آنچه من می‌فهمم، شما باید بفهمید! این تفکر اجازه تکثر نمی‌دهد. به راحتی برچسب می‌زنند و هر نگاهی غیر از خود را منحط می‌دانند. حوزه فرهنگ برای این دیدگاه اهمیت خاصی دارد؛ بنابراین شاهد ایجاد تنش و تشدید اختلاف بین متولیان فرهنگی و معتقدان به آن جریان هستیم. یک روز از تریبون‌های رسمی کشور و روز دیگر با اخلال در برنامه‌های هنری تلاش می‌کنند وضعیت را آشفته کنند تا امور بر اساس خواست آنها پیش رود. مشکل اصلی نگاه امنیتی به حوزه فرهنگ است. جنتی نیز برای گسترش دیپلماسی فرهنگی و هنری و حضور در جشنواره‌های بین‌المللی اعتقاد به حذف نگاه امنیتی از حوزه فرهنگ و هنر دارد. به دلیل وابستگی علی جنتی به خانواده‌ای که دیدگاهی سنتی به مباحث فرهنگ دارد، وی شناخت مستقیم و کاملی نسبت به چنین دیدگاه‌هایی دارد؛ براساس این شناخت می‌تواند به پیشبرد اهداف و دیدگاهی که دولت دارد، کمک کند. با وجود مشکلاتی که از سوی مجلس برای دولت پیش آمده و تریبون‌هایی عملکرد وزارت ارشاد را مورد نقد صریح خود قرار می‌دهند، جنتی توانسته با همه سختی‌ها به کار خود ادامه دهد. وی با تدبیر و درایت توانست از این موانع عبور کند اما در بخش‌هایی هم طبیعتاً با مشکلات جدی روبه‌رو بوده که نتوانسته آنها را حل کند. به خصوص اینکه بخشی از وقت و توان مسوولان فرهنگی همواره مصروف رفع سوءتفاهم‌ها و سوءبرداشت‌ها می‌شود که بعضاً حساسیت‌ها و حاشیه‌های زیادی هم درباره آنها ایجاد می‌شود.

انتخاب جنتی از سوی روحانی در چنین فضایی که این گروه‌ها به دنبال مخالفت با فعالیت‌های متکثر فرهنگی هستند، انتخاب خوبی بود زیرا آقای جنتی به دلیل نسبتی که با آیت‌الله جنتی دارد، به نوعی تحت حفاظت است. جنتی اخیراً با اشاره به دو دیدار خصوصی که با مقام معظم رهبری داشته به نقل از ایشان گفته «وضع تو با توجه به سوابقت با بقیه فرق می‌کند». روحانی به خوبی می‌دانست در حوزه فرهنگ و هنر ممکن است با مشکل مواجه شود و به این دلیل فردی را انتخاب کرد که در مقابل این ضربات مقاومت بیشتری داشته باشد. جنتی گفته بود اگر مسوولیت وزارت کشور را بر عهده داشت اصلاً نیازی نبود با چنین مشکلاتی که امروز در وزارت ارشاد دارد، دست و پنجه نرم کند و کارش راحت‌تر پیش می‌رفت. اما روحانی به خاطر وجود این سپر حمایتی، جنتی را برای این مسوولیت انتخاب کرد، چرا که تمرکز مخالفان بر این عرصه گذاشته شده است.