پیشران توسعه

بیست و پنجمین همایش سیاست‌های پولی و ارزی که اخیراً در تهران برگزار شد، فارغ از موضوع محوری خود، دربر دارنده نسخه‌هایی بود که صاحب‌نظران در خلال صحبت‌های خود برای اقتصاد بیمار ایران تجویز کردند. در یکی از سخنرانی‌ها وزیر راه و شهرسازی از رایزنی با بانک مسکن برای تبدیل به بانک توسعه‌ای خبر داد. عباس آخوندی در این همایش اشاره به موضوعی داشت که طبق آن عملکرد بانک با میزان سوددهی آن سنجیده نشود بلکه موفقیت در اجرای سیاست‌های دولت ملاک سنجش آن قرار گیرد. نقش و رسالت بانک‌های توسعه‌ای را می‌توان در ارتباط با فرآیند توسعه اقتصادی بیان کرد. نیاز نیل به توسعه اقتصادی در کشورهای جهان اعم از پیشرفته و در حال توسعه موجب شد نهادهایی برای هدایت سرمایه‌گذاری‌ها در امر توسعه اقتصادی کشورها در قالب بانک‌ها و سازمان‌های توسعه‌ای به وجود آید. لذا تاسیس این بانک‌ها در جهان به اواخر دهه 1940 و دهه‌های 1950 و 1960 برمی‌گردد. در این زمان توسعه اقتصادی به مفهوم دستیابی به میزان‌های بالاتری از نرخ رشد اقتصادی تعریف می‌شد. اما طی دهه 1970، گرایش بیشتری به سمت ارزیابی توسعه اقتصادی بر اساس متغیرهای اقتصادی مثل کاهش یا از میان رفتن فقر، نابرابری و بیکاری شکل گرفت. این بانک‌ها در فعالیت خود سعی کردند منابع بلندمدت هنگفتی را از داخل و خارج تجهیز کرده و به طرح‌های مورد نیاز تخصیص دهند. در ایران نیز آنچه در مورد کلیه بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری توسعه‌ای قبل از انقلاب حائز اهمیت است، کمک دولت در شکل‌گیری آنها و در تامین بخش مهمی از منابع آنها و دادن نقش‌های فعالی در برنامه‌های عمرانی کشور به آنها بود. در این راستا بانک اعتبارات صنعتی اولین بانک توسعه کشور بود که در سال 1335 توسط سازمان برنامه به عنوان بازوی اعتباری برنامه‌های دولت تاسیس شد. به منظور توجه بیشتر به بخش خصوصی، بانک توسعه صنعتی و معدن ایران در سال 1338 شکل گرفت. در سال 1352 بانک توسعه و سرمایه‌گذاری ایران با هدف تخصیص منابع داخلی و خارجی در گسترش فعالیت‌های مولد صنعتی و معدنی تاسیس شد. در آخرین سال‌های برنامه عمرانی پنجم نیز، شرکت سرمایه‌گذاری بانک‌های ایران تاسیس شد. صندوق ضمانت صنعتی نیز به صورت موسسه توسعه غیرتجاری عام‌المنفعه برای کمک به ایجاد صنایع کوچک در سال 1339 راه‌اندازی شد. این بانک‌ها در بیش از 40 درصد سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش صنعت و معدن کشور و حدود 200 هزار فرصت شغلی نقش داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بانک صنعت و معدن از ادغام بانک‌های مذکور و شرکت سرمایه‌گذاری بانک‌های ایرانی و صندوق ضمانت صنعتی و صندوق معادن تشکیل شد. هم‌اکنون نیز هرچند بانک‌های توسعه صادرات ایران، صنعت و معدن، توسعه تعاون، کشاورزی و مسکن بانک‌های توسعه‌ای ایران شناخته می‌شوند؛ اما به گفته کارشناسان بانک‌های مسکن و کشاورزی بیشتر کارکرد تجاری -‌تخصصی پیدا کرده‌اند و بانک توسعه تعاون نیز کارکردی از جنس توسعه مالکیت‌بخشی دارد. فعالیت بانک توسعه‌ای، اتخاذ موضعی هدایتگر در پاسخگویی به نیازهای مالی اقتصادی در حال توسعه و فراتر از تامین مالی صرف طرح است. دولت می‌تواند به جای اعطای وام‌های تکلیفی که عموماً با احتمال سوخت شدن قابل توجهی همراه است، منابع را از کانال بانک‌های توسعه‌ای کانالیزه کند و همگام با تغییر نگاه قانونی به فعالیت این بانک‌ها، مسیر خروج اقتصاد کشور از رکود تورمی که از اواخر سال ۹۰ وارد آن شده، هموار شود. گفتنی است در راستای فراهم کردن مقدمات دستیابی به اهداف بانک‌های توسعه‌ای، بانک صنعت و معدن و موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران نیز هفته گذشته اقدام به برگزاری اولین همایش نقش بانک‌های توسعه‌ای در توسعه اقتصاد کشورها کردند.