خروج از پیمان

هفته گذشته امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه به دیدار سه‌روزه خود از واشنگتن پایان داد و در آخر با بدبینی احتمال داد که دونالد ترامپ تا ماه آینده به دلایل داخلی از پیمان هسته‌ای با ایران خارج خواهد شد؛ پیمانی که قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵ بر سر آن به توافق رسیدند. اما این اقدام ترامپ چه نتایجی خواهد داشت؟ از جنبه نظری پایان دادن به این پیمان صرفاً در اختیار دونالد ترامپ نیست؛ پیمانی که رئیس‌جمهور پیشین باراک اوباما آن را امضا کرده بود. این یک توافق سیاسی بین ایران و شش قدرت جهانی یعنی بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و ایالات متحده است. پیمان هسته‌ای که به طور رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نامیده می‌شود تحریم‌های هسته‌ای بین‌المللی و آمریکایی علیه ایران را لغو کرد و در مقابل محدودیت‌های فیزیکی و قابل راستی‌آزمایی را بر توانایی احتمالی ایران در تولید و ذخیره مواد لازم برای سلاح‌های هسته‌ای قرار داد. این محدودیت‌ها حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال پابرجا هستند. از آنجا که بازرسان بین‌المللی تایید کرده‌اند که ایران به مفاد برجام پایبندی دارد، کشورهای اروپایی به همراه روسیه و چین به صراحت اعلام کرده‌اند که برجام را لازم‌الاجرا می‌دانند. اما در عمل بازگشت دوباره تحریم‌های معلق آمریکا به ویژه تحریم‌های ثانویه می‌تواند این توافق را از بین ببرد یا آن را به یک «زامبی دیپلماتیک» تبدیل سازد. طبق تحریم‌های ثانویه هر بانک یا شرکت تجاری اروپایی با ایران کار کند مجازات خواهد شد. ترامپ با لحن تحقیرآمیز می‌گوید توافق هسته‌ای «بدترین» قرارداد تاکنون است. او از مدت‌ها قبل وعده داده بود که به این توافق پایان دهد. مهلت‌هایی که کنگره برای این پیمان تحمیل کرده است فرصت‌های زیادی را در اختیار ترامپ قرار می‌دهد تا به وعده‌هایش عمل کند. رئیس‌جمهور آمریکا موظف است هر چند ماه یک‌بار تصمیم بگیرد که آیا باید به تعلیق تحریم‌ها ادامه دهد یا آنها را بازگرداند. مهلت بعدی در روز دوازدهم می فرا می‌رسد و آقای ترامپ کل جهان را در حالت گمانه‌زنی نگه داشته است. در کنفرانس مشترک خبری با ماکرون در ۲۴ آوریل به نظر می‌رسید ترامپ به پیشنهاد رئیس‌جمهور فرانسه علاقه‌مند است. فرانسه به توافق چندملیتی جدیدی اشاره کرد که اقدامات ایران را محدودتر و دامنه توافقنامه زمان اوباما را گسترده‌تر می‌سازد. با این حال ترامپ در ادامه سخنانش یک‌بار دیگر توافق اولیه را «دیوانه‌بازی» خواند. ابهامات و بی‌اطمینانی‌ها فراوانند. مهلت زمانی ۱۲می آن‌گونه که به نظر می‌رسد آخرین مهلت نیست. تا آن زمان تحریم‌های آمریکایی مرتبط با صادرات نفت ایران، مبادلات تجاری دلاری آن کشور و بانک‌های ایرانی و بانک‌های همکار با آنها مجدداً بازبینی می‌شوند. اما مهلت زمانی مهم‌تری در اواسط ماه جولای فرا می‌رسد. در آن زمان، ترامپ باید تحریم‌هایی را بازبینی کند که دامنه گسترده‌تری از بخش‌ها، از کشتیرانی گرفته تا هوانوردی را هدف قرار داده‌اند. مقامات ایرانی تهدید کرده‌اند اگر آمریکا به تعهداتش عمل نکند از برجام خارج خواهند شد. هرچند ترامپ تهدید کرد ایران در صورت پیوستن به مسیر ساختار سلاح هسته‌ای با «مشکلات بزرگ» مواجه خواهد شد. از سوی دیگر ایران می‌تواند در توافق باقی بماند و تجارت خود را با سایر کشورها توسعه دهد. اما شرکت‌های اصلی بین‌المللی نگران آن هستند که بازارهای آمریکا را از دست بدهند. در بهترین حالت ممکن است ترامپ با اروپاییان به توافقات جانبی برسد. هدف این توافقات محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک ایران، مهار مداخله ایران در خاورمیانه و اعمال محدودیت‌های همیشگی بر برنامه ساخت سلاح‌های هسته‌ای خواهد بود. اما اگر برجام به عنوان مبنا باقی نماند این‌گونه توافق‌های جانبی پایگاهی لرزان خواهند داشت.