بِن‌علی بابا و 40 دزد
مهم‌ترین دلایل انقلاب تونس چه بود؟
اگرچه بسیاری از تحلیلگران و مردم تونس خودسوزی محمد بوعزیزی را دلیل آغاز انقلاب یاس و نهایتاً فرار بن‌علی به عربستان سعودی می‌دانند و بوعزیزی را پدر انقلاب تونس می‌نامند اما خودسوزی بوعزیزی تنها بخش کوچکی از یک داستان بسیار پیچیده‌تر در این کشور واقع در آفریقای شمالی است. در واقع می‌توان با اشاره به سه عامل اصلی یعنی فساد، بیکاری و بسته بودن فضای رسانه‌ای، دلایل انقلاب تونس را شرح داد.
اگرچه بسیاری از تحلیلگران و مردم تونس خودسوزی محمد بوعزیزی را دلیل آغاز انقلاب یاس و نهایتاً فرار بن‌علی به عربستان سعودی می‌دانند و بوعزیزی را پدر انقلاب تونس می‌نامند اما خودسوزی بوعزیزی تنها بخش کوچکی از یک داستان بسیار پیچیده‌تر در این کشور واقع در آفریقای شمالی است. در واقع می‌توان با اشاره به سه عامل اصلی یعنی فساد، بیکاری و بسته بودن فضای رسانه‌ای، دلایل انقلاب تونس را شرح داد.
فساد
طبق شاخص فساد اداری (CORRUPTION PERCEPTIONS INDEX) که به صورت سالانه منتشر می‌شود، در سال 2011، تونس با نمره 8 /3 از 10، از 183 کشور در رتبه 73 قرار داشت که این داده‌ها نشان از شیوع فساد شدید در این کشور در دوران بن‌علی دارد.
بنابراین قوم‌وخویش‌پرستی بن‌علی که باعث شده بود بسیاری از بستگانش پست‌های مهم دولتی داشته باشند و فسادی که در دولت او ریشه دوانده بود، یکی از دلایل اصلی خشم مردم نسبت به دولت تونس و بیزاری از بن‌علی بود. همچنین همسر بن‌علی یعنی لیلا ترابِلسی، به ماری آنتوانت (آخرین ملکه فرانسه قبل از انقلاب کبیر فرانسه) شباهت پیدا کرده بود به طوری که ثروت وافر و غیرمشروع ترابلسی در کشوری که قیمت کالاهای ضروری مردم به شدت افزایش یافته بود و همچنین نرخ‌های بیکاری بالا در سالهای پیاپی که باعث شده بود مردم قدرت خرید خود را از دست دهند، منجر به انزجار مردم از او و دولت بن‌علی شده بود.
براساس خبرهای منتشرشده از سوی ویکی‌لیکس که در دوران اعتراضات به دست آنها می‌رسید، اعضای خانواده بن‌علی به دلیل نفوذی که به طور همزمان در دولت و در کسب‌وکارهای مختلف و صنایع بزرگ داشتند، اختلاس‌های فراوانی را رقم می‌زدند. کتابی از سوی دو روزنامه‌نگار فرانسوی منتشر شده است که دلایل محکمی ارائه می‌کند و نشان می‌دهد برادر ترابلسی، یعنی بالحسن ترابلسی که در حوزه خرید و فروش زمین فعالیت می‌کرد، به واسطه رانت‌ها و زد‌و‌بندهایی که داشت، سودهای کلانی کسب می‌کرد. همچنین با توجه به بیانات ویلیام گرانارا، استاد دانشگاه هاروارد که مطالب متعددی را در مورد تونس نوشته است و سابقه کار در سفارت ایالات متحده در تونس را نیز دارد، آشکار شدن فساد دولت بن‌علی بر مردم و اینکه او و همسرش ثروت‌های ملی را به یغما برده بودند، عاملی بود که باعث شد از قدرت کنار گذاشته شوند و علیه آنها اعتراضاتی جدی که نتیجه‌اش انقلاب یاس بود، صورت گیرد.
بیکاری و رکود اقتصادی
در ماه‌های آخر سال 2010 میلادی، طبق تخمین‌های خود دولت تونس، نرخ بیکاری از 14 درصد نیز عبور کرده بود که البته در واقع این عدد بیشتر از این حرف‌ها بود. در همین احوالات، خرید کالاهای ضروری روزانه مردم مانند مواد غذایی سخت‌تر می‌شد. طبق گفته یکی از مدرسان علوم سیاسی در دانشگاه هاروارد که یک تونسی متولد فرانسه است و با مردم این کشور ارتباط داشت، در ماه‌های قبل از انقلاب، قیمت شیر در تونس بیشتر از دو برابر شده بود. مهم‌تر اینکه بسیاری از بیکاران در تونس جوانان دارای تحصیلات دانشگاهی بودند که بعد از فارغ‌التحصیلی‌شان امکان یافتن کار برایشان وجود نداشت؛ جوانانی که دوره تحصیل‌شان را در دانشگاه‌های نسبتاً معتبر تونس گذرانده و تا مقاطع بالای علمی رفته بودند اما نمی‌توانستند درآمدی داشته باشند، خانواده تشکیل دهند و امرار معاش کنند و همه می‌دانیم که روشنفکران بیکار، مشکل‌ساز هستند.
کاهش روزافزون آزادی فضای رسانه
طبق شاخص آزادی فضای رسانه (World Press Freedom Index 2010)، در سال 2010 میلادی، تونس با نمره 5 /72 از 100 (نمره بالاتر نشان‌دهنده بسته‌تر بودن فضای رسانه‌ای است) از میان 178 کشور بررسی‌شده در جایگاه 164 قرار گرفته بود.
در دوران حکمرانی بن‌علی، تونس فضای رسانه‌ای و مطبوعاتی به‌شدت سانسورشده‌ای داشت. طبق گفته یکی از روزنامه‌نگاران خارجی که در سال 2009 از تونس دیدن کرده بود، چهره بن‌علی همه‌روزه روی صفحه نخست تقریباً تمام روزنامه‌های این کشور به چاپ می‌رسید. یک گزارش از مجمع بین‌المللی روزنامه‌نگاری ادعا می‌کند از ماه می سال 2009 تا ماه می سال 2010، مطبوعات تونس از زمان استقلال این کشور از فرانسه در سال 1956، یکی از بدترین سالهای خود را گذراند.
در آوریل سال 2009، داماد بن‌علی یک انتشارات را که مجموعاً کنترل چهار روزنامه را به دست داشت، خرید برای مردم تونس که تا پیش از این نیز از روابط خانوادگی بن‌علی در دولت ناخشنود بودند و این واقعیت که کشور تحت سلطه میلیونرهایی است که با بن‌علی ارتباط نزدیک دارند آنها را از دولت بیزار می‌ساخت. خرید این مجموعه انتشارات از سوی داماد بن‌علی ضربه‌ای ناگوار بود که آنها را بیش‌ازپیش از فضای حاکم بر رسانه و مطبوعات تونس خشمگین کرد. طبق اسناد ویکی‌لیکس، داماد بن‌علی فرد بی‌بندوبار و ولخرجی بود که به لحاظ اجتماعی وجهه خوبی نداشت و آنقدر در حال و هوای خوشگذرانی بود که ببر خانگی داشت!
از طرفی تلویزیون دولتی نیز به طور کامل تحت سیطره رژیم بن‌علی بود. اگرچه چند رسانه بین‌المللی همچون الجزیره در تونس به فعالیت‌های خود به‌رغم مشکلاتی که بن‌علی برایشان به وجود می‌آورد، ادامه می‌دادند. همچنین دولت فضای اینترنت را به شدت کنترل می‌کرد به طوری که طبق گفته یکی از روزنامه‌نگاران بین‌المللی، بن‌علی وب‌سایت‌های مخالف را مسدود می‌کرد و کاربران آن را تحت تعقیب قرار می‌داد تا حدی که زمانی که تظاهرات به اوج خود رسیده بود، دولت تلاش می‌کرد نام کاربری و گذرنامه حساب‌های فیس‌بوک و یاهوی روزنامه‌نگاران آنلاین را بدزدد که در مواردی نیز موفق به این کار شده بود. به گفته ویلیام گارنارا، این اقدامات بن‌علی و کنترل شدید او روی فضای رسانه، ضربه روحی سختی به مردم تونس که تا قبل از این از دیکتاتوری او حمایت می‌کردند زد. گارنارا بیان می‌کند که «در واقع مردم تونس حس کردند با تبدیل شدن فضای کشور به یک فضای امنیتی از سوی بن‌علی، به آنها خیانت شده است». بنابراین این حس مورد خیانت قرار گرفتن یکی دیگر از مولفه‌های کلیدی‌ای بود که معترضان را بر آن ساخت که از بن‌علی سلب قدرت کنند.
