خداحافظی یک مجری اصلاحات
میراث تاثیرگذار آبه شینزو
ترجمه: جواد طهماسبی- رکورد در اواخر آگوست شکسته شد. به دنبال آن درست چهار سال بعد شکننده رکورد گفت که خود نیز شکسته است. آبه شینزو پس از طی طولانی‌ترین دوره مداوم خدمت در مقایسه با دیگر نخست‌وزیران ژاپن در 28 آگوست اعلام کرد از سمت نخست‌وزیری استعفا می‌دهد. آبه دلیل این تصمیم را بیماری قدیمی گوارشی بیان کرد و یک سال قبل از آنکه طبق قواعد حزب لیبرال‌دموکرات (LDP) مجبور به کناره‌گیری شود استعفا کرد. اما بسیاری از افراد خروج او از قدرت را به معنای پذیرش شکست می‌دانند. اقتصاد ژاپن که پس از چند دهه سکون دوباره و با کار سخت احیا شده بود به خاطر شیوع کووید 19 رو به ضعف گذاشت. کارزار آبه برای بازنگری در قانون اساسی صلح‌طلبانه کشور با هدف اعطای جایگاه قانونی محکم‌تر به نیروهای نظامی به جایی نرسید. برنامه اصلی و نقطه قوت او یعنی المپیک توکیو که قرار بود تابستان امسال برگزار شود احتمالاً هیچ‌گاه اجرا نخواهد شد. نرخ مقبولیت آقای آبه در ژاپن کاهش یافت.
ژاپن اکنون دورانی تیره را می‌گذراند. با وجود آسیب‌های ناشی از ویروس کرونا، ستیزه‌جویی فزاینده چین و جمعیت رو به کاهش و پیری ژاپن، جانشین آقای آبه راه سختی پیش‌رو خواهد داشت. نمایندگان مجلس عضو حزب لیبرال‌دموکرات در 14 سپتامبر نخست‌وزیر جدید را انتخاب می‌کنند. اما خدمت هشت‌ساله آقای آبه در دفتر نخست‌وزیری باعث شد مشکلات قابل مدیریت شوند. نخست‌وزیر مستعفی بسیار بهتر و بیشتر از آنچه معمول است کار کرد. تا قبل از شیوع کووید 19 برنامه اقتصاد آبه
(Abenomics) اقتصاد کشور را جانی دوباره بخشید هرچند پیشرفت آن نسبتاً آهسته بود. ژاپن که پس از جنگ جهانی دوم در موضوعات جهانی درخشش خوبی داشت نقش مهم خارق‌العاده و سازنده‌ای در آسیا و سرتاسر دنیا ایفا می‌کرد. علاوه بر این، آقای آبه اصلاحات دشواری را به اجرا گذاشت که نخست‌وزیران بی‌رغبت گذشته (و با دوران خدمت کوتاه‌تر) همواره از زیر آنها شانه خالی می‌کردند. خروج او از دولت بی‌سروصدا صورت گرفت اما میراث او بسیار تاثیرگذارتر از هر چیز دیگری است.
قرار بود اقتصاد آبه به تورم منفی پایان دهد و با استفاده از هزینه‌کرد سخاوتمندانه دولت، سیاست‌های پولی تندروانه و اصلاحات ساختاری به تحریک رشد اقتصادی بپردازد. آقای آبه هیچ‌گاه نتوانست به هدف جاه‌طلبانه نرخ تورم سالانه دودرصدی دست یابد اما حداقل موفق شد نرخ تورم را مثبت سازد. تا قبل از رسیدن او به مقام نخست‌وزیری، قیمت‌ها در چهار سال متوالی کاهشی بودند اما در هفت سال پس از آن به‌جز در یک سال قیمت‌ها بالا رفتند. طی دوران خدمت او اقتصاد 71 ماه بهبود را تجربه کرد که با رکورد زمان پس از جنگ فقط دو ماه فاصله داشت. سرعت رشد بهره‌وری نیز در ژاپن از آمریکا بیشتر بود.
آقای آبه برای به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد از سیاست‌هایی بهره برد که در گذشته از نظر سیاسی یا فرهنگی غیرممکن تلقی می‌شدند. او به عنوان عضوی از پیمان تجاری بزرگ و منطقه‌ای «مشارکت فرااقیانوسی» (TPP) قبول کرد در زمینه واردات محصولات کشاورزی تعرفه‌ها را کاهش و سهمیه‌ها را افزایش دهد. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شد که کشاورزان بخشی از وفادارترین طرفداران حزب لیبرال‌دموکرات هستند. ارائه خدمات مهدکودک رایگان و اعطای یارانه به خدمات مراقبت از کودکان باعث شد زنان ژاپنی گروه‌گروه به نیروی کار وارد شوند. اکنون احتمال اشتغال آنها از همتایان آمریکایی‌شان بالاتر است. علاوه بر این تعداد کارگران خارجی شاغل در ژاپن نسبت به زمانی که آقای آبه به قدرت رسید دو برابر شده است در حالی که یک هراس (فوبیای) ملی در مورد مهاجران به کشور دیده می‌شود.
حاکمیت شرکتی نیز به میزان چشمگیری بهبود یافت. در مقایسه با نسبت 40درصدی سال 2012، اکنون نزدیک به صد درصد شرکت‌ها حداقل یک مدیر مستقل دارند. این امر به نوبه خود اشتیاق ژاپن برای جلب سرمایه‌گذاران خارجی را بیشتر ساخت. در همین هفته‌های اخیر بود که وارن بافت به مجموعه‌های بزرگ ژاپنی ابراز علاقه کرد. شاخص اصلی بورس که در دهه گذشته تقریباً ثابت مانده بود تحت نظارت آقای آبه بیش از دو برابر افزایش یافت.
البته اشتباهاتی هم صورت گرفت که مهم‌ترین آنها تصمیم برای افزایش مالیات بر فروش در دو نوبت بود و در هر نوبت نیز اقتصاد اندکی دچار رکود شد. اما هشدارهای دلسردکننده سرمایه‌گذاران مبنی بر آنکه حجم زیاد وام‌گیری دولت افزایش شدید نرخ بهره را در زمان بازپرداخت به همراه خواهد داشت یا برعکس پذیرش نرخ بهره منفی توسط بانک مرکزی زخم‌های کشنده‌ای بر بانک‌ها وارد خواهد کرد کاملاً اشتباه بودند. دیپلماسی جدی و هنرمندانه آقای آبه بیش از هر چیز غافلگیرکننده بود. از او به عنوان نوه یکی از معماران دستگاه جنگی امپراتوری ژاپن و یک ملی‌گرای قسم‌خورده انتظار می‌رفت هنگام ابراز خصومت چین با متحدان ژاپن موضع محکمی اتخاذ کند و مشاجرات خطرناکی را انجام دهد. آبه وارث یک خصومت دیرینه غیرمنطقی با کره جنوبی بود اما در اکثر موارد دیگر موفق شد دولت‌های هم‌فکر منطقه را برای مقابله با قدرت نظامی و اقتصادی چین متحد سازد بدون آنکه ناراحتی چین را برانگیزد. وقتی آمریکا از پیمان تجاری اقیانوس آرام خارج شد این آقای آبه بود که پیمان را زنده نگه داشت. همچنین او همکاری‌های نظامی با دموکراسی‌های همتای ژاپن مانند هند و استرالیا را تقویت کرد. او رفیق دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا باقی ماند در حالی که همزمان روابط خوبی با شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین برقرار کرد. شی جین پینگ قصد داشت در ماه آوریل به ژاپن سفر کند اما شیوع کووید 19 مانع از آن شد.
شاید قانون اساسی کشور بدون تغییر باقی بماند اما بدون تردید آقای آبه ژاپن را به نیروی معتبر و قابل اتکا در عرصه جهانی تبدیل کرد. او بودجه نیروهای نظامی را افزایش داد و با اعمال تغییرات قانونی به آنها اجازه داد در پیمان‌های مشترک دفاعی و ماموریت‌های حافظ صلح شرکت کنند. به‌رغم تحریکات مداوم چین، آقای آبه هیچ‌گاه در مناقشات مربوط به قلمرو ژاپن در برخی جزایر کوچک دریای چین شرقی کوتاه نیامد.
آقای آبه انبوهی از مشکلات بزرگ را برای جانشینش به جای می‌گذارد. کاهش جمعیت ژاپن این الزام را پیش می‌آورد که افراد تا حد ممکن وارد نیروی کار شوند و بهره‌وری آنها نیز بالا رود. با وجود اینکه تعداد زنان شاغل افزایش یافته است فرهنگ شرکتی هنوز جنسیت‌گراست و نمی‌تواند از تمام مهارت‌های زنان استفاده کند. بسیاری از زنان در مشاغلی هستند که جایی برای ارتقا و ترفیع ندارند. شکاف تغییرناپذیر بین کارگران دائم و پاره‌وقت کارایی بازار کار را خدشه‌دار می‌سازد. وظایف به ویژه در بخش دولتی با دیجیتال شدن فاصله بسیاری زیادی دارند. همچنین، ژاپن در سبزسازی ترکیب انرژی‌های خود موفقیت چندانی نداشته است.
آبه کارهای ناتمام زیادی را برای جانشین خود باقی می‌گذارد اما همزمان ابزارهای تکمیل آنها را نیز به او می‌دهد. شاید مهم‌ترین و در عین حال ناشناخته‌ترین دستاوردش آن باشد که ژاپن را بیش از هر زمان مدیریت‌پذیر ساخت. او موفق شد حداقل در زمان حال تنش‌های گروهی در درون حزب لیبرال‌دموکرات را آرام کند. تنش‌هایی که دوران خدمت نخست‌وزیران قبلی را کوتاه و پرتزلزل می‌کرد. او توانست دیوانسالاری را که با گردش سیاستمداران تغییر می‌کرد بیشتر تحت کنترل روسای منتخب درآورد. اقتصاد ژاپن هنوز به کمک زیادی نیاز دارد اما اگر نخست‌وزیر بعدی دستاوردی داشته باشد موفقیت خود را مدیون زمینه‌هایی است که آبه فراهم ساخت.
منبع: اکونومیست
