تفنگ‌های ماه آگوست

کارل وان کلازویتز (Carl Von Clausewitz) نظریه‌پرداز جنگی اهل پروس هیچ‌گاه در مورد جنگ ارزی مطلبی ننوشت اما برخی سیاستگذاران این واژه را در گفتارهای او با عبارت «تداوم سیاست تجاری با ابزار دیگر» دیده‌اند. این نوع جنگ حداقل در دیدگاه دولت ترامپ نسبت به تصمیم 5 آگوست چین مشهود است که در آن چین اجازه می‌دهد پول آن کشور برای اولین‌بار از سال 2008 در برابر دلار تضعیف شود و به بیش از هفت یوآن در برابر یک دلار برسد. این کاهش هرچند مصلحتی است اما اهمیت سمبلیک زیادی برای فعالان تجاری، مقامات اقتصادی و مدیران صندوق‌ها دارد. همه آنها مبهوت مانده‌اند.

خزانه‌داری آمریکا بلافاصله چین را بازیگر و دستکاری‌کننده ارزی نامید. اتهامی که در 25 سال گذشته متوجه هیچ کشوری نشده بود. از دیدگاه آمریکایی‌ها، چین به تلافی تصمیم غافلگیرانه دونالد ترامپ ارزش پول خود را پایین آورد تا به مزیتی ناعادلانه دست یابد. چند روز قبل رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد قصد دارد تعرفه‌های جدید 10درصدی را برای حدود 300 میلیارد دلار کالای چینی به اجرا گذارد.

این رویدادها پایانی بر امیدهای سرمایه‌گذاران برای یک تابستان صلح‌آمیز بود. در پایان ماه جولای فدرال‌رزرو نرخ بهره را پایین آورد تا جلوی کندی نرخ چشمگیر رشد اقتصادی را بگیرد. جروم پاول رئیس فدرال‌رزرو با رضایت این موضوع را اعلام کرد و به گفته او تنش‌های تجاری «دوباره به جوش آمدند». اما پس از کاهش ارزش یوآن بازارهای بورس آمریکا بدترین ضربه سال را دریافت کردند. ارزش پول‌های بازارهای نوظهور از قبیل رئال برزیل، روپیه هند و راند آفریقای جنوبی سقوط کرد. بهای نفت برنت به کمتر از 60 دلار در بشکه رسید و دارایی‌های ایمن مانند طلا شاهد افزایش قیمت بودند. جست‌وجو برای دارایی‌های ایمن بازدهی اوراق قرضه 10ساله آمریکا را به 7 /1 درصد رساند چراکه سرمایه‌گذاران بر این عقیده‌اند که فدرال‌رزرو برای اجتناب از رکود مجبور خواهد شد یک‌بار دیگر نرخ بهره را کاهش دهد. رزرو بانک نیوزیلند نرخ بهره را دو برابر آنچه انتظار می‌رفت کاهش داد و دلیل این کار را «افزایش بی‌اطمینانی» و «بازدهی بسیار اندک» اوراق قرضه جهانی عنوان کرد. ارزش دلار استرالیا نیز به پایین‌ترین سطح در یک دهه رسید.

در بحث جنگ و صلح، کشورها باید خود را برای بدترین حالت آماده کنند. اما اقدامات احتیاطی ممکن است تحریک‌کننده به نظر برسند. چین با دادن اجازه سقوط ارزش یوآن این سیگنال را فرستاد که برای یک جنگ تجاری در آینده آماده است اما تضعیف یوآن در پاسخ به تهدید تعرفه‌ها انجام گرفت؛ کاری که برای هر ارز شناور دیگر انجام می‌شد. در غیر این صورت لازم بود یک خط دفاعی در برابر دلار برای زمان‌هایی که آمریکا رفتار خصمانه دارد تعریف می‌شد. با این حال، چنین اقدامی احتمال بروز حالات خصمانه را بالاتر می‌برد. اکنون دیگر احتمال نمی‌رود آقای ترامپ تا قبل از شروع اعمال تعرفه‌های جدید در اول سپتامبر نظر خود را در این باره تغییر دهد.

هر دو طرف دیگری را به آغاز جنگ متهم می‌کند. چین تعرفه‌ها را فقط در واکنش به اقدام آمریکا بالا برد اما آمریکا دیپلماسی اقتصادی تهاجمی خود را پاسخی دیرهنگام به دهه‌ها سرقت مالکیت معنوی و دیگر اقدامات نامناسب چین می‌داند. تلاش هر طرف برای تلافی و انتقام در نظر دیگری نوعی برتری‌جویی تلقی می‌شود. از نظر چین، تضعیف یوآن پاسخی منطقی به تعرفه‌های تجاری آقای ترامپ است اما طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، ترامپ این تعرفه‌ها را اقدامی تلافی‌جویانه در برابر عدم تعهد چین به خرید بیشتر محصولات کشاورزی آمریکا قلمداد می‌کند.

نکته جالب توجه آن است که خرید دانه‌های سویا و گوشت خوک توسط چین از آمریکا از مدت‌ها قبل روند افزایشی داشته است و دولت معافیت‌هایی از تعرفه را برای خریداران این محصولات ارائه می‌داد. اما پس از تهدید تعرفه‌های جدید آقای ترامپ دولت به شرکت‌های تحت مالکیت خود دستور داد اصلاً محصولات کشاورزی آمریکا را خریداری نکنند. بنابراین تصمیم آقای ترامپ احتمالاً خود باعث بروز وضعیتی شد که آنها آن را سزاوار مجازات می‌دانند.

اما علت تعرفه‌های جدید هرچه که باشد اثرات آنها چه خواهد بود؟ برخی از تعرفه‌های کنونی (25 درصد بر کالاهایی با ارزش 250 میلیارد دلار) بر آن دسته از کالاهای چینی اعمال می‌شوند که واردکنندگان آمریکایی می‌توانند آنها را جای دیگری خریداری کنند. این حالت آسیب به واردکنندگان آمریکایی را به حداقل و ضرر صادرکنندگان چینی را به حداکثر می‌رساند چراکه صادرکنندگان چینی بازی را به رقبای خود در دیگر نقاط می‌بازند. طبق گزارش گلدمن ساکس، دیگر کشورهای آسیایی حدود نیمی از شکاف ایجادشده در دور قبلی تحریم‌ها را پر کرده‌اند.

دور بعدی تعرفه‌ها شامل کالاهایی می‌شود که چین در آنها رقبای زیادی ندارد. در این صورت خریداران آمریکایی به زحمت می‌توانند عرضه‌کنندگان دیگری بیابند. با وجود این، طبق گزارش UBS، تاثیر مستقیم تعرفه‌های جدید می‌تواند رشد اقتصادی چین در سال 2020 را حداقل 3 /0 درصد کاهش دهد و برای اولین‌بار از سال 1990 تاکنون آن را به زیر شش درصد بکشاند.

دولت چین با هدف حمایت از اقتصاد رو به کندی خود مالیات‌ها را کاهش داد، هزینه‌کرد برای زیرساختارها را بالا برد و از تلاش خود برای محدود ساختن رشد اعتبارات عقب‌نشینی کرد. اما به گفته اندرو باتسون از بنگاه پژوهشی گاوکال (Gavekal) چین تمایل ندارد بازار املاکی را که اقتصاد را از رکودهای گذشته نجات داده بود تقویت کند. بهای مسکن به طرز بی‌رحمانه‌ای بالا رفت و بدهی سازندگان به سطوح نگران‌کننده‌ای رسید. به طور خلاصه، چین قصد دارد رشد اقتصادی را ثابت نگه دارد، در جنگ تجاری مقابل آمریکا بایستد و از زیاده‌روی‌ها در بازار مسکن جلوگیری کند. انجام همزمان همه این کارها روزبه‌روز دشوارتر می‌شود.

خسارات وارده به اقتصاد آمریکا کمتر ملموس هستند. پژوهش بانک فدرال‌رزرو آتلانتا بیان می‌کند که تعرفه‌ها و ابهامات مربوط به جنگ تجاری 2 /1 درصد به سرمایه‌گذاری خصوصی و بیش از چهار درصد به سرمایه‌گذاری بخش تولید آسیب زده است. علاوه بر این، بی‌اطمینانی باعث شد فدرال‌رزرو در حفظ رشد باثبات و افزایش نرخ بهره تا سطوح طبیعی‌تر با دشواری بیشتری مواجه شود. این امر باعث می‌شود اگر اقتصاد به دلایل دیگری دچار تزلزل شود فضای کمتری برای مداخله و اقدام وجود داشته باشد.

آقای ترامپ در توئیت خود از فدرال‌رزرو خواست در مقابل تضعیف واحد پول چین واکنش نشان دهد. از نظر فنی خزانه‌داری آمریکا مسوول دلار است اما تصمیمات فدرال‌رزرو تاثیر عمیقی بر ارزش آن دارد. فدرال‌رزرو از رئیس‌جمهور دستور نمی‌گیرد و در مورد نرخ ارز توجه زیادی ندارد اما اگر بی‌اطمینانی مرتبط با جنگ‌ تجاری آسیب زیادی به اعتماد و هزینه‌کردها وارد کند فدرال‌رزرو نرخ بهره را به صورتی که بتواند کاهش می‌دهد. با احتمال 40 درصد بهای بازاری اوراق آتی تا پایان سال حداقل 75 /0 درصد کاهش می‌یابد. ابهام و سایه جنگ می‌تواند به همان اندازه جنگ آسیب برساند.

جنگ تجاری در سراسر جهان سروصدا ایجاد کرده است. خزانه‌داری آمریکا فهرست کشورهایی را که باید به خاطر دستکاری نرخ ارز تحت پایش قرار گیرند طولانی‌تر کرده است. هیچ‌کدام از کشورهای موجود در فهرست مشمول سه معیار خزانه‌داری یعنی مازاد تجاری دوجانبه بزرگ با آمریکا، مازاد تجاری کلی قابل توجه و مداخله دائم بانک مرکزی در امور ارزی نمی‌شود. چین هم مشمول این معیارها نمی‌شد. به نظر می‌رسد تعریف کلمه دستکاری خود قابل دستکاری کردن باشد.

ین ژاپن یکی از ارزهایی است که بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. ارزش ین که در دوران آشفتگی یک منبع امن به شمار می‌رفت پس از اعلان غافلگیرکننده آقای ترامپ به شدت بالا رفت. ین قدرتمند دست بانک مرکزی ژاپن را در احیای تورم می‌بندد به ویژه اکنون که نرخ بهره زیر صفر است. ژاپن از سال 2011 در بازار ارز به طور مستقیم دخالت نکرده است اما مقامات آن کشور با نگرانی به افزایش ارزش ین می‌نگرند. اگر ارزش ین به آستانه روانی 100 برای هر دلار برسد مقامات ژاپن مجبور می‌شوند اقدام کنند. جنگ‌های ارزی می‌تواند تداوم سیاست پولی با استفاده از ابزارهای دیگر باشد.

اروپا نیز راه گریزی ندارد. از ابتدای سال تا ماه ژوئن تولید صنعتی در آلمان 2 /5 درصد کاهش یافت. طبق گزارش گلدمن ساکس از سال 2017 تاکنون «تکانه‌های کلان خارجی» عامل حدود دوسوم از کاهش رشد در آلمان بوده‌اند. هفته گذشته بانک‌های اروپایی از جمله ABN AMRO، کامرزبانک و یونی‌کردیت نسبت به کاهش سود حاشیه، افزایش ذخایر و کاهش درآمدها هشدار دادند. بانک مرکزی اروپا در بولتن اقتصادی اخیر خود ابراز نگرانی کرد که بی‌اطمینانی تجاری باعث به تاخیر افتادن سرمایه‌گذاری‌های جهانی شده است و به صادرات تولیدات، ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل از اروپا آسیب می‌زند. در یک اقتصاد جهانی‌شده هر رویداد ادامه رویدادی دیگر است.

منبع: اکونومیست