ضایع کردن حال خوش

در هفته‌های اخیر حس بدبینی که از اوایل امسال اقتصاد جهان را دربر گرفته است شدت یافت. جریان تجارت در آسیا رو به رشد است؛ خرده‌فروشی آمریکا قدرت گرفت و حتی صنعت راکد تولید در اروپا بارقه‌هایی از حیات نشان داد اما برای بازگرداندن بدبینی و ناراحتی به خبرهای بد زیادی نیاز نیست. یک خطر آن است که قیمت نفت همچنان روند صعودی خود را ادامه دهد. در 23 آوریل بهای هر بشکه نفت خام برنت از 74 دلار گذشت که بالاترین سطح در شش ماه اخیر بود. با وجود اینکه پویایی و حرکت بازار نفت در طول دهه گذشته متحول شده است هنوز هم نفت گران‌قیمت همانند یک وزنه سنگین حرکت رشد جهانی را کند می‌سازد.

تازه‌ترین جهش بهای نفت محصول انتظار بروز تکانه از سمت عرضه بود نه از سمت تقاضا. آمریکا در 22 آوریل اعلام کرد که معافیت‌های اعطایی به چند اقتصاد بزرگ از جمله چین، هند و ترکیه برای واردات نفت از ایران را تمدید نخواهد کرد. این معافیت‌ها مسیری کنارگذر برای تحریم‌های آمریکا به‌شمار می‌رفتند و زمانی عملیاتی شدند که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در سال 2018 آمریکا را از پیمان هسته‌ای با ایران (برجام) خارج کرد. لغو معافیت‌های نفتی در روز 2 می می‌تواند عرضه جهانی نفت را به میزان یک میلیون بشکه در روز معادل یک درصد کل عرضه کاهش دهد.

این تنها عاملی نیست که عرضه را تهدید می‌کند. تولید در لیبی در معرض تهدید جنگ قرار دارد. تحریم‌های ونزوئلا بازار را از عرضه نفت این کشور محروم کرده است. مانع اصلی برداشت از حوضه پرمیان

(Permian) در تگزاس امسال برداشته می‌شود اما نفت این حوضه نمی‌تواند جایگزین نفت ترش و سنگین ونزوئلا شود. علاوه بر این، پس از صدور اعلامیه آمریکا، فرمانده نیروی دریایی ایران اعلام کرد اگر جلوی استفاده ایران از تنگه هرمز گرفته شود این نیرو آبراه را به روی همه خواهد بست. تنگه هرمز مسیر عبور یک‌پنجم عرضه نفت جهان است. ذخایر نفت در سطح پایینی هستند و معلوم نیست که تولیدکنندگان دیگر بتوانند تولید را به اندازه کافی بالا برند تا شوک عرضه را جبران کند. عربستان سعودی و سایر اعضای اوپک در درازمدت این انگیزه را دارند که از اوج‌گیری بهای نفت جلوگیری کنند چراکه این اتفاق موجی از سرمایه‌ها را به سمت تولید نفت شیل در آمریکا جاری می‌سازد. اما آخرین‌باری که عربستانی‌ها پس از خروج آمریکا از برجام با درخواست کاخ سفید برای افزایش عرضه موافقت کردند آقای ترامپ با اعطای معافیت‌ها به آنها خیانت کرد. آنها در انظار عمومی وعده می‌دهند که بازار را در تعادل نگه خواهند داشت اما همزمان بیان می‌کنند که به اقدام فوری نیازی نیست.

تشخیص و اندازه‌گیری تاثیر بهای بالای نفت بر اقتصاد جهان نسبت به گذشته دشوارتر و پیچیده‌تر شده است. مصرف‌کنندگان بنزین در آمریکا مجبور خواهند شد پول بیشتری برای پر کردن باک خودروهایشان بپردازند. اما از زمان انقلاب شیل، اثرات منفی بر تولید ناخالص داخلی آمریکا تا حدی خنثی شده‌اند زیرا بهای بالاتر نفت انگیزه سرمایه‌گذاری را در میدان پرمیان و سایر حوضه‌های نفت شیل بالا می‌برد. سایر کشورهای تولیدکننده نفت نیز احتمالاً نسبت به گذشته پول‌های بادآورده خود را بیشتر خرج می‌کنند و در نتیجه تقاضای جهانی بالاتر می‌رود علاوه بر این، نفت گران‌تر ممکن است مزیت تصاعد کمتر کربن را به ارمغان آورد البته به شرط اینکه به کشف میدان‌های بزرگ‌تر جدید منجر نشود.

با وجود این، در حال حاضر نفت گران خبر بدی برای اقتصاد جهان خواهد بود و به نقاط ضعیف‌تر آسیب خواهد زد. اروپا که اقتصادش وضعیت بدتری نسبت به آمریکا دارد از صنعت نفت شیل برای جبران آسیب به مصرف‌کنندگانش بهره‌ای نبرده است. چین که انبوهی از این ماده سیاه را وارد می‌کند منبع اصلی نگرانی‌های اخیر در مورد رشد جهانی به شمار می‌رود. همچنین افزایش بهای نفت تورم بالاتر و کسری حساب جاری بیشتری را در ترکیه، آرژانتین و پاکستان سبب می‌شود و در این کشورها بحران اقتصادی ایجاد می‌کند.

بهای بالاتر نفت آزادی عمل بانک‌های مرکزی برای جلوگیری از رکود را محدود می‌سازد. پس از افزایش بهای نفت در سال 2018 چندین بانک مرکزی در بازارهای نوظهور نرخ سود را بالا بردند چون از بروز تورم هراس داشتند. سیاستگذاران در آمریکا و اروپا امسال توانستند سیاست پولی را تسهیل و پول مورد نیاز اقتصادها برای رشد را فراهم کنند. آنها توقف انتظارات تورمی را دلیل انجام این اقدام عنوان کردند. افزایش بهای نفت می‌تواند این روند را معکوس سازد. در حالی که تعداد زیادی از بازارهای کار با مشکل مواجه هستند احتمالاً‌ بانکداران مرکزی به شدت تحت فشار تورم ناشی از افزایش بهای نفت قرار خواهند گرفت.

تکانه جدی بهای نفت هنوز یک امکان است و احتمال بروز آن نمی‌رود اما از آنجا که اقتصاد جهانی وضعیت شکننده‌ای دارد مدیریت چنین ریسکی دشوار خواهد بود.

منبع: اکونومیست