پاداش پژوهش

رتبه‌بندی یکی از راه‌هایی است که برای مقایسه عملکرد افراد یا موضوعات مختلف در یک حوزه خاص به کار گرفته می‌شود. از این‌رو این موضوع نقش مهمی در اهداف سنجشی ایفا می‌کند. وجود یک رویکرد رتبه‌بندی آکادمیک قابل قبول اگرچه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است اما هنوز رویکرد جامعی در این زمینه وجود نداشته و هر رتبه‌بندی، مزایا و معایب خاص خود را دارد. رتبه‌بندی‌ها معمولاً از ضوابط و معیارهای بسیاری برای نمره‌دهی استفاده کرده و در نهایت با تجمیع این نمرات، یک نمره کل برای هر فرد (یا آیتم مورد سنجش) در نظر گرفته می‌شود که رتبه‌بندی بر آن اساس انجام می‌گیرد. در این میان مسائل اقتصادی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. موسسات و سایت‌های مختلفی با توجه به پژوهش‌های مختلف انجام‌شده در این حوزه، ژورنال‌ها، موسسات و محققان اقتصادی را رتبه‌بندی می‌کنند. اینکه چرا میان رتبه‌بندی‌های انجام‌شده از سوی موسسات مختلف تفاوت وجود دارد از این موضوع نشات می‌گیرد که معیارهایی که هر کدام از این موسسات بر اساس آنها کار رتبه‌بندی را انجام می‌دهند با یکدیگر فرق دارد. اقتصاددانان هرسال حاصل تحقیقات خود را در ژورنال‌ها و کنفرانس‌های معتبر علمی ارائه داده و آن را در دسترس خوانندگان قرار می‌دهند، در این میان راه‌های مختلفی برای سنجش میزان فعالیت سودمند اقتصاددانان وجود دارد که بر این اساس رتبه‌بندی آنها شکل می‌گیرد. در علوم اجتماعی-اقتصادی، شبکه ارزیابی مقاله‌های پژوهشی در علم اقتصاد (RePEC) یک منبع حیاتی برای گسترش دانش و رتبه‌بندی نویسندگان و موسسات آکادمیک به شمار می‌رود. RePEc در حال حاضر یک مرجع مهم سنجش اقتصاد و حوزه‌های مرتبط به حساب می‌آید. بخش بسیار زیادی از داده‌ها اعم از نویسنده یک مقاله، سال انتشار، نشریه‌ای که در آن مقاله به چاپ رسیده، تعداد خوانندگان و میزان ارجاع به آنها همگی از سوی RePEc گردآوری شده است. یکی از مهم‌ترین راه‌های استفاده از این سرمایه داده‌ها، محاسبه رتبه‌بندی افراد، مجلات، نهادها و حتی کشورهاست. این رتبه‌بندی‌ها به خود اقتصاددانان نیز کمک می‌کند تا متوجه شوند حاصل دسترنج آنها تا چه حد مورد استقبال قرار گرفته و در جوامع مختلف به چه میزان سودمند بوده است. اما دانستن اساس رتبه‌بندی‌ها شاید در درک بهتر عملکرد اقتصاددانان مختلف کمک شایان توجهی بکند. با وجود این سازوکارها، با نزدیک شدن زمان اعلام برندگان جوایز برتر اقتصادی، به ویژه جایزه نوبل اقتصاد، بحث‌های زیادی در خصوص برنده آن جایزه به پا می‌شود. همه‌ساله در آستانه اعلام برنده نوبل اقتصاد، با توجه به رتبه‌بندی‌ها حدس و گمان‌هایی در خصوص نوبلیست زده می‌شود اما با اعلام برنده، همه شگفت‌زده می‌شوند. چنین رویدادهایی باعث می‌شود تا بسیاری بر این باور باشند که این رتبه‌بندی‌ها دردی را از میزان تاثیرگذاری بر جوامع اقتصادی دوا نمی‌کند. هرچند حامیان این رتبه‌بندی‌ها معتقدند این سازوکار بیشتر برای خود اقتصاددانان و علاقه‌مندان واقعی اقتصاد مفید خواهد بود.

نحوه رتبه‌بندی

هر فردی که در خدمات نویسندگان RePEc ثبت‌نام می‌کند در فهرست رتبه‌بندی این موسسه قرار می‌گیرد. راه‌های مختلفی برای رتبه‌بندی نویسندگان پژوهش‌های اقتصادی (یا به طور عمومی اقتصاددانان) وجود دارد که شاید تجمیع این راه‌ها یک استراتژی مناسب برای رتبه‌بندی جامع باشد.

معیارها بر اساس تعداد پژوهش

ساده‌ترین راه برای رتبه‌بندی اقتصاددانان، رتبه‌بندی بر اساس تعداد مقالاتی است که در ژورنال‌های مختلف به چاپ رسانده‌اند. همانند کارهای دیگر، ممکن است برخی مقالات نیز در نسخه‌های مختلف برای چند بار منتشر شود، به همین دلیل مقالات تکراری در نمره‌دهی‌ها در نظر گرفته نمی‌شوند. بنابراین تعداد مقالات متمایز، اساس این معیار را تشکیل می‌دهد. بر همین اساس ترکیبی از جمع ساده یا جمع وزن‌دار با احتساب ضریب تاثیر برای محاسبه نمره این معیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

NbWorks: شمارش ساده؛ DNbWorks: شمارش تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ ScWorks: شمارش با وزن‌های ضریب تاثیر ساده؛ AScWorks: شمارش با وزن‌های ضریب تاثیر ساده تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ WScWorks: شمارش با وزن‌های ضریب تاثیر بازگشتی؛ AWScWorks: شمارش با وزن‌های ضریب تاثیر بازگشتی تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله.

دو معیار اول صرفاً نشان‌دهنده میزان پرکاری یک نویسنده است. چهار معیار بعدی یکی از خصوصیات کیفیت یک مقاله را نشان می‌دهد: اینکه این مقاله در چه نشریه‌ای منتشر شده است.

معیارها بر اساس تعداد ارجاعات

در اینجا نیز ضوابطی مشابه با تعداد مقالات وجود دارد، اما موضوع مهم شمارش ارجاعات است. به منظور جلوگیری از بهبود نمره مصنوعی و در برخی موارد تورم بدخواهانه نمرات ارجاع، در این معیار ارجاع به خود (Self-citations) حذف شده است. در این خصوص همچنین می‌توان از وزن برای هر ارجاع استفاده کرد یا نه. همه این ضوابط می‌تواند بر تعداد نویسندگان نیز تقسیم شود.

علاوه بر این، شاخص h نیز با این تعریف از سوی هرش در سال 2005 معرفی شد. یک دانشمند دارای شاخص h است اگر h مقاله از N مقاله او دست‌کم h بار مورد ارجاع قرار گرفته و مابقی مقالاتش (N-h) بیش از h بار مورد ارجاع قرار نگرفته باشند. بنابراین، این نویسنده دست‌کم دارای ارجاع خواهد بود. چنین ضابطه‌ای به جای توصیه به مقالات اندک با تعداد ارجاع بسیار بالا، تاکید بیشتری بر تعداد مقالات زیاد با تعداد ارجاع متوسط دارد. البته این شاخص برای علم فیزیک ایجاد شد چراکه دانشمندان فیزیک مقالات زیادی با ارجاعات بالا می‌نویسند. در حالی که برخی دانشمندان فیزیک h بالای 100 دارند، کمتر اقتصاددانی با h بالای 20 پیدا می‌شود این موضوع ناشی از این است که اقتصاددانان کمتر می‌نویسند و بیشتر از فیزیکدانان درگیر یک مقاله می‌شوند.

در نهایت، دو ضابطه تعداد نویسندگانی را که به یک نویسنده خاص ارجاع کردند می‌شمارد. نخست شمارش ساده و دوم شمارش با در نظر گرفتن رتبه نویسنده ارجاع‌کننده. به این صورت که هرچه رتبه نویسنده‌ای بالاتر باشد، نمره‌ای که اقتصاددان مورد ارجاع قرار می‌گیرد بالاتر خواهد بود. این معیار نشان می‌دهد که تنوع ارجاع به یک اقتصاددان تا چه حد گسترده است. برای مثال، این معیار افرادی را که به صورت مکرر به یکدیگر ارجاع می‌کنند جریمه می‌کند. باید به این نکته توجه داشت که هر نویسنده همکار در این ضابطه به عنوان یک ارجاع به خود شمارش شده و این تنها موردی است که ارجاع به خود محاسبه می‌شود. در مجموع، ضوابط زیر برای نمره‌دهی بر اساس ارجاع مورد استفاده قرار می‌گیرد:

 NbCites: شمارش ساده ارجاعات؛ ANbCites: شمارش ارجاع تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ ScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر ساده؛ AScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر ساده تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ WScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر بازگشتی؛ AWScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر بازگشتی تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ DCites: شمارش ارجاع با محاسبه سن؛ ADCites: شمارش ارجاع با محاسبه سن و تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ DScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر تخفیفی؛ ADScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر تخفیفی تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ WDScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر تخفیفی بازگشتی؛ AWDScCites: شمارش ارجاع با وزن‌های ضریب تاثیر تخفیفی بازگشتی تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ HIndex: ضریب h؛ Windex: ضریب وو؛ NCAuthors: شمارش نویسندگان ارجاع‌کننده؛ RCAuthors: رتبه شمارش وزن‌دار نویسندگان ارجاع‌کننده.

در این خصوص باید توجه داشت که ارجاعات جدید معمولاً با تاخیر در رتبه‌بندی‌ها لحاظ می‌شوند، البته در رتبه‌بندی‌های آنلاین سعی بر این شده تا این نقیصه برطرف شود ولی به هر حال این تاخیر همچنان وجود دارد.

معیارها بر اساس شمارش صفحات

این ضابطه تنها مقالات ژورنالی را در برمی‌گیرد. اینکه یک مقاله در حد یادداشت باشد یا یک مقاله کامل، نشان می‌دهد تدوینگران چه حسی در خصوص یک مقاله دارند. بنابراین شمارش تعداد صفحات نشانه‌ای برای ارزش سوابق یک فرد به شمار می‌رود.

NbPages: شمارش صفحات؛ ScPages: شمارش صفحات تقسیم بر تعداد نویسندگان هر نفر؛ WSCPages: شمارش صفحات با وزن‌های ضریب تاثیر ساده؛ ANbPages: شمارش صفحات با وزن‌های ضریب تاثیر ساده تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله؛ AScPages: شمارش صفحات با وزن‌های ضریب تاثیر ساده بازگشتی؛ AWScPages: شمارش صفحات با وزن‌های ضریب تاثیر ساده بازگشتی تقسیم بر تعداد نویسندگان هر مقاله.

از این‌رو، انتشار یک مقاله بلند در یک نشریه ناشناخته با دو معیار نخست امتیاز بسیار بالایی کسب خواهد کرد اما از چهار ضابطه دیگر نمره چندانی نخواهد گرفت. با این حال این ضابطه می‌تواند گاهی گمراه‌کننده باشد. چراکه برخی از نشریات در قالب A4 و برخی دیگر در قالبی متفاوت منتشر می‌شوند. از سوی دیگر اندازه فونت نیز می‌تواند مساله‌ساز شود.

معیارها بر اساس محبوبیت مقاله

در این شاخص تعداد دفعاتی که از یک مقاله بازدید شده و میزان دانلود آن مورد سنجش قرار می‌گیرد. البته این آمار بازدیدها یا دانلودهای چندباره را لحاظ نمی‌کند و بدین منظور تنها IPهای متفاوت را لحاظ می‌کند. ضوابطی که در این شاخص مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

AbsViews: کل بازدیدها در 12 ماه گذشته؛ AAbsViews: کل بازدیدها به ازای هر نویسنده در 12 ماه گذشته؛ Downloads: کل دانلودها در 12 ماه گذشته؛ ADownloads: کل دانلودها به ازای هر نویسنده در 12 ماه گذشته.

تجمیع معیارها

آنچه مشخص است این است که با این ضوابط توافق در خصوص بهترین اقتصاددان بسیار سخت است، به ویژه از این‌رو که ضوابط رتبه‌بندی به صورت کامل با یکدیگر همگرا نیستند. به همین دلیل باید راهی برای تجمیع رتبه‌بندی‌ها در نظر گرفت. راهی که IDEAS برای تجمیع 35 معیار موردبررسی خود در نظر گرفته به نحوی است که به راحتی بتوان معیارهای جدید را به آن اضافه کرد. یافتن راه‌حلی معتبر که در آن هر فرد خارج یا داخل این حوزه با آن موافقت کند کاری دشوار خواهد بود. از این‌رو میانگین هارمونیک  شاید بهترین راه برای محاسبه نمره کل باشد. به همین منظور برای هر اقتصاددان با حذف بهترین و بدترین رتبه (و همچنین در نظر نگرفتن تعداد مقالات و شاخص) 31 نمره از 35 معیار موجود در نظر گرفته و میانگین هارمونیک اصلاح‌شده برای اقتصاددانان در نظر گرفته می‌شود. پس از آن رتبه‌بندی نهایی بر اساس این نمره انجام می‌گیرد.

رتبه‌بندی اقتصاددانان

بر اساس معیارهای اعلام‌شده، موسسه IDEAS اقتصاددانان برتر دنیا را در دسته‌های مختلف رتبه‌بندی کرده است. اقتصاددانان جوان، برترین اقتصاددانان با سابقه انتشار مقالات در ژورنال‌های معتبر در 10 سال اخیر و... همچنین رتبه‌بندی بر اساس سال، کشور، منطقه، زیرشاخه تخصصی و شاخص‌های دیگر نیز در وب‌سایت IDEAS یافت می‌شود.