تعویض کانال

شاید اگر کم‌تحملی سعودی‌ها نبود الجزیره هیچ‌گاه به پرطرفدارترین شبکه خبری جهان عرب تبدیل نمی‌‌شد. این ایستگاه خبری که با بودجه قطر تاسیس شد در اولین روزهای تشکیل موفق شد بهترین کارکنان را جذب کند. در آن زمان عربستان سعودی که از رک‌گویی شبکه عربی بی‌بی‌سی عصبانی شده بود آن را از ماهواره سعودی برداشت و شبکه به ناچار تعطیل شد. ده‌ها خبرنگار به یکباره بیکار شدند و در جست‌وجوی شغل برآمدند. الجزیره این افراد را به استخدام گرفت. هنگامی که الجزیره در سال 1996 روی آنتن رفت از سوی افرادی اداره می‌شد که با استانداردهای بی‌بی‌سی پرورش یافته بودند. الجزیره اکنون کانون دعوا میان قطر و همسایه ابرثروتمندش یعنی عربستان سعودی است. چندین کشور عرب از جمله مصر و امارات متحده عربی دست در دست عربستان گذاشتند تا قطر را به اتهام پشتیبانی از تروریسم و ارتباط با ایران منزوی سازند. اما آنچه واقعاً آنها را ناراحت می‌کند استفاده قطر از الجزیره برای تاثیرگذاری در منطقه است. آنها الجزیره را یک ابزار تبلیغاتی می‌بینند که اغلب دستور کارش با اهداف آنها تناقض دارد.

کشورهای ائتلاف خواستار آن هستند که قطر شبکه الجزیره را تعطیل کند و 12 شرط دیگر را نیز بپذیرد تا آنها محاصره خود را پایان دهند. چندین کشور هم‌اکنون این شبکه را ممنوع و پایگاه اینترنتی آن را مسدود کرده‌اند. این اقدام باعث خشم کسانی شده است که الجزیره را یک شبکه منحصر‌به‌فرد می‌دانند. بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی گزارش‌های مورد تایید دولت‌ها را پخش می‌کنند اما الجزیره یک پایگاه اطلاعاتی مستقل است (یا حداقل در گذشته چنین بود).

ایستگاه خبری الجزیره در اولین روزهای فعالیتش با گزارش‌های جنجال‌برانگیز، مناظرات چالش‌برانگیز و پوشش خبری بدون پرده در مورد خودکامگان منطقه (البته به‌جز میزبان قطری خود) از دیگران متمایز شد. این شبکه نسبتاً بی‌پرواست: صدام حسین را دیکتاتور خواند و اسرائیلی‌ها را روی آنتن می‌برد. ناراضیان حکومتی، اسلامگرایان و ملی‌گرایان پان عرب تیریبونی برای گفت‌‌وگو پیدا کردند. این شبکه در حقیقت «صدای بی‌صدایان» بود و سانسورچی‌های منطقه را به شدت خشمگین کرد. هر از چند گاه الجزیره از یکی از کشورهای منطقه اخراج شده است.

اما الجزیره از دیدگاه‌های افراط‌گرایانه استقبال می‌کرد و گاهی خود پیشتاز صحنه بود. این شبکه پیام‌های اسامه بن لادن را پخش می‌کرد و به یوسف القرضاوی روحانی اسلامگرا اجازه می‌‌داد برنامه مخصوص خود را داشته باشد. یک‌بار دفتر اصلی این شبکه در بیروت مراسم جشن تولد یکی از شبه‌نظامیان محکوم به قتل چهار اسرائیلی را روی آنتن برد. پوشش اخبار جنگ به‌طور عمدی آتش‌افروزانه بود. برخی از افراد در غرب که صرفاً با برنامه‌های انگلیسی‌زبان الجزیره آشنایی دارند این شبکه را با ایستگاه‌های خبری متعصب در آ‌مریکا مقایسه می‌کنند. اما به گفته ایبیش (Ibish) از اندیشکده «موسسه دولت‌های خلیج فارس» می‌گوید بخش عربی الجزیره همانند فاکس‌نیوز است که هورمون‌های تحریک‌کننده دارد و تلاش می‌کند خشونت را افزایش دهد. الجزیره در زمان بهار عربی سال 2011 جایگاهش را به خوبی پیدا کرده بود. اما پوشش خبری قیام‌ها نقطه‌عطفی برای آن محسوب می‌شود. گزارشگران الجزیره تصاویر زنده‌ای از اعتراضات خشونت‌بار پخش کردند و این شبکه به منبع اصلی اطلاعات برای معترضان و ناظران تبدیل شد. در جریان انقلاب مصر ترافیک شبکه اینترنتی الجزیره 2500 درصد افزایش یافت، هرچند دولت مصر دفتر قاهره آن را تعطیل کرده بود. تظاهرات‌کنندگان در میدان تحریر قاهره فریاد می‌زدند: زنده‌باد الجزیره. همسایگان قطر از این ایستگاه خبری دلخور بودند. آنها می‌ترسیدند که قیام‌ها به سایر کشورهای خلیج فارس گسترش یابد. پوشش خبری جانبدارانه الجزیره از پیروزی‌های اسلامگرایان (مثلاً اخوان‌المسلمین در مصر) حاکمان منطقه را عصبانی کرد چراکه آنها اسلامگرایان را یک تهدید می‌دانستند. این انتقاد نیز پیش آمد که الجزیره برای حفظ گروه سردبیری خود از دستورات قطر پیروی می‌کند. اکثام سلیمان، خبرنگاری که در سال 2012 شبکه الجزیره‌ را رها کرده بود، می‌گوید «مواضع این ایستگاه خبری نه بر اساس اولویت‌های خبرگزاری بلکه بر مبنای منافع وزارت امور خارجه قطر قرار دارد.»

الجزیره همچنان به آزردن دیگران ادامه می‌دهد. هنگامی که 12 سرباز سعودی در ماه آوریل در یمن کشته شدند الجزیره نپذیرفت که آنها را شهید بنامد. این اقدام دولت ریاض را به شدت عصبانی کرد. مصر از آن ناراحت است که الجزیره (به درستی) برکناری اخوان‌المسلمین از سوی ارتش را یک کودتا می‌نامد. علاوه بر این، الجزیره پوشش خبری جانبدارانه‌ای را از جبهه النصره شاخه القاعده در سوریه به عمل می‌آورد. از زمان خروج قطر از ائتلاف سعودی در جنگ یمن، الجزیره اخباری انتقادی از این جنگ پخش می‌کند و بمباران غیرنظامیان و شیوع وبا در اثر جنگ را برجسته می‌سازد. یکی از خبرنگاران الجزیره در 16 ژوئن گفت که نیروهای ائتلاف هیچ برنامه‌ای ندارند. الجزیره از این بحران جان سالم به در می‌برد اما شاید دولت قطر آن را مجبور کند اعتدال بیشتری به خرج دهد.