تولید گوجه‌فرنگی چین به ۴۲ میلیون تن رسید

گوجه‌فرنگی پس از سیب‌زمینی دومین محصول سبزیجاتی مهم در دنیاست. هر چند که برخی آن را میوه می‌دانند اما به علت قند و شیرینی کمتری که نسبت به سایر میوه‌ها دارد، آن را در دسته تره‌بارها قرار می‌دهند. خاستگاه گوجه‌فرنگی را به غرب آمریکای جنوبی نسبت می‌دهند. دانشمندان در شواهد ژنتیکی کشف کردند اجداد گوجه‌فرنگی گیاهانی خودرو و علفی بودند که میوه‌های کوچک سبز‌رنگی داشتند و در مناطق کوهستانی پرو می‌روییدند. گوجه‌فرنگی از هزاران سال پیش وجود داشته است و البته به اندازه یک گیلاس کوچک بوده که کم‌کم در اثر پرورش درشت‌تر شده است. تاریخ دقیق پرورش گوجه‌فرنگی برای اولین بار مشخص نیست. به نظر می‌رسد گوجه‌فرنگی از حدود ۵۰۰ سال پیش از مسیح در جنوب مکزیک کاشته می‌شده است. در مورد انتقال گوجه‌فرنگی به اروپا نظریه‌های مختلفی وجود دارد. برخی انتقال آن را به ارنان کورتس، مکتشف اسپانیایی بعد از استعمار آمریکا و برخی انتقال آن را به کریستف کلمب نسبت می‌دهند. در هر حال در اوایل قرن شانزدهم، اسپانیایی‌ها پس از ساکن شدن در آمریکای لاتین، گوجه‌فرنگی را به مستعمره‌هایشان و از آنجا به دیگر نقاط جهان منتقل کردند. اوایل قرن هفدهم که گوجه‌فرنگی به انگلستان و هلند راه یافت، بسیار گران بود و فقط مردم ثروتمند می‌توانستند از آن استفاده کنند و به این دلیل به آن لقب سیب عشق را دادند. پس از توزیع گوجه‌فرنگی در اروپا، آن را در سراسر آسیا هم منتشر کردند. گوجه‌فرنگی به آسانی در آب‌وهوای مدیترانه‌ای رشد کرد و از حدود سال ۱۵۴۰ در این منطقه پرورش داده شد. تاریخچه گوجه‌فرنگی در ایتالیا به اکتبر 1547 بر‌می‌گردد. درست هنگامی که مباشر خانگی یک دوک معروف در توسکانی اخباری محرمانه از دریافت یک سبد گوجه‌فرنگی از جانب دوک فلورانس منتشر کرد. گوجه‌فرنگی در ابتدای ورودش به ایتالیا تنها جنبه تزیینی داشت اما بعدها عضو جدانشدنی غذای اکثر ایتالیایی‌ها شد. تا دهه 1590 این گیاه قرمز و خوشمزه در انگلستان وجود نداشت. جان جرارد اولین کسی بود که این گیاه را در انگلستان پرورش داد. او با وجود آنکه می‌دانست این گیاه در اسپانیا و ایتالیا خورده می‌شود اما به دلیل وجود مقدار کمی توماتین در گوجه‌فرنگی، آن را سمی و خطرناک می‌دانست. سرانجام در اواسط قرن هجدهم گوجه‌فرنگی به عنوان یک گیاه خوراکی در سراسر انگلستان مصرف شد. اولین بار گوجه‌فرنگی در آمریکای شمالی در سال 1710 در کارولینای جنوبی کاشته شد و از اواسط قرن هجدهم بود که آمریکایی‌ها از گوجه‌فرنگی در پخت غذاها و سس‌هایشان استفاده کردند. شرایط آب و هوایی فلوریدا و کالیفرنیا برای پرورش گوجه‌فرنگی بسیار مناسب است و در حال حاضر این ایالت‌ها به بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی در آمریکا تبدیل شده‌اند. سرانجام پس از توزیع گوجه‌فرنگی در اروپا و آمریکای شمالی، در سال‌های 1799 تا 1825 جان بارکر گوجه‌فرنگی را به آسیا برد و از سال 1881 به بعد گوجه‌فرنگی در آسیا مصرف خوراکی پیدا کرد.

بازار جهانی
هم‌اکنون حدود 7500 نوع گوجه‌فرنگی در سراسر جهان کاشت می‌شود. سالانه حدود 150 میلیون تن گوجه‌فرنگی در 7/3 میلیون هکتار تولید می‌شود. چین بزرگ‌ترین تولید‌کننده گوجه‌فرنگی در دنیاست هم از نظر حجم تولید که حدود 40 میلیون تن در سال است و هم از نظر میزان کاشت که در حدود 5/1 میلیون هکتار است. با وجود آنکه حدود یک‌چهارم تولیدات جهان در چین است، اما بیشتر آن به مصرف داخلی می‌رسد. بعد از چین، آمریکا، هند، ترکیه، مصر، ایتالیا و ایران بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان گوجه‌فرنگی در دنیا هستند. در آمریکا دو ایالت کالیفرنیا و فلوریدا بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان گوجه‌فرنگی در آمریکا هستند که 90 درصد تولیدات آمریکا و هشت درصد تولیدات جهان را به خود اختصاص می‌دهند.
تولید گوجه‌فرنگی معمولاً به دو صورت است یا تولید برای مصرف تازه و یا تولید برای تبدیل که به آن گوجه‌فرنگی صنعتی می‌گویند. تولید رب یکی از انواع گوجه‌فرنگی صنعتی است. در کشورهای تولید‌کننده گوجه‌فرنگی بیشترین بازده کاشت مربوط به آمریکا، اسپانیا و شیلی است که به بیش از حدود 65 تن در هر هکتار می‌رسد. بازده تولید گوجه‌فرنگی در چین 1/23 تن در هر هکتار است. کم‌بازده‌ترین تولید‌کنندگان گوجه‌فرنگی، هند و اوکراین با بازده زیر 20 تن در هر هکتار هستند. تولید جهانی گوجه‌فرنگی از سال ۱۹۶۱ تا ۲۰10 پنج برابر شده و از 6/27 میلیون تن به 2/145 میلیون تن رسیده است. به این ترتیب رشد متوسط تولید گوجه‌فرنگی سالانه حدود 5/3 درصد است. این رشد خصوصاً در آسیا بالا بوده به طوری که چین تولیدات خود را هفت برابر کرده است. سالانه بیش از شش میلیون تن گوجه‌فرنگی صادر می‌شود که مکزیک، سوریه و اسپانیا بزرگ‌ترین صادرکنندگان گوجه‌فرنگی تازه در جهان هستند. آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلستان از بزرگ‌ترین واردکنندگان گوجه‌فرنگی در جهان هستند. طی پنج سال گذشته تجارت گوجه‌فرنگی در بازارهای جهان بیش از 45 درصد رشد داشته است. طی پنج سال گذشته میزان مساحت کاشت گوجه‌فرنگی در آمریکا 15 درصد و میزان تولید آن 20 درصد کاهش یافته است. با این حال میزان مصرف سرانه گوجه‌فرنگی تازه در پنج سال گذشته از 5/8 کیلوگرم در سال به 5/9 کیلوگرم در سال افزایش یافته است. در این مدت قیمت هر کیلو گوجه‌فرنگی در آمریکا از 88 سنت به 68 سنت کاهش یافته است. قیمت متوسط پنج‌ساله گوجه‌فرنگی 84 سنت در هر کیلو است. مکزیک بزرگ‌ترین صادر‌کننده گوجه‌فرنگی در دنیاست که پیش‌بینی می‌شود در سال جاری حدود 3/2 میلیون تن گوجه‌فرنگی تولید کند. در سال قبل مکزیک بیش از 4/1 میلیون تن گوجه‌فرنگی صادر کرد. متوسط قیمت گوجه‌فرنگی مکزیک در سال 2011، 13/1 دلار در هر کیلو و متوسط قیمت آن در سال قبل 8/0 دلار بود. متوسط قیمت گوجه‌فرنگی در پنج ماه نخست امسال 98/0 دلار در هر کیلو بود. اسپانیا یکی دیگر از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان گوجه‌فرنگی در جهان است. اسپانیا در سه‌ماهه نخست 2013 بیش از 410 میلیون یورو درآمد از صادرات گوجه‌فرنگی کسب کرد. قیمت متوسط گوجه‌فرنگی صادراتی اسپانیا 019/1 یورو در هر کیلو بود. در ماه گذشته قیمت گوجه‌فرنگی در اسپانیا به 89/1 یورو افزایش یافت. این در حالی است که قیمت تولید هر کیلوی آن 19/0 یورو است. این نشان می‌دهد گوجه‌فرنگی با 10 برابر قیمت تولید‌شده به فروش می‌رسد. در چند ماه نخست امسال در اروپا 377 هزار تن گوجه‌فرنگی به ارزش 381 میلیون یورو به فروش رسید که متوسط قیمت آن 01/1 یورو بود. در این مدت بیش از 25 میلیون تن گوجه‌فرنگی به خارج از اروپا با متوسط قیمت 14/1 یورو در هر کیلو صادر شد. اروپا از هر هکتار گوجه‌فرنگی کاشته‌شده 17500 یورو درآمد کسب می‌کند. از آنجایی که گوجه‌فرنگی از پرطرفدارترین سبزیجات در آلمان است، بزرگ‌ترین وارد‌کننده گوجه‌فرنگی در اروپا هم آلمان است. آلمان در سه ماه نخست امسال بیش از 82 هزار تن گوجه‌فرنگی با قیمت متوسط 17/1 یورو وارد کرد. سالانه بیش از 140 میلیون تن گوجه‌فرنگی در جهان مصرف می‌شود که چین با مصرف 25 درصد تولیدات جهان، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده است. پس از چین، آمریکا، هند، ترکیه و مصر قرار دارند. رکورد مصرف سرانه گوجه‌فرنگی به لیبی با مصرف 117 کیلو به ازای هر نفر تعلق دارد. پس از آن یونان با مصرف سرانه 115 کیلو و بعد کشورهای مدیترانه یعنی، تونس، ترکیه، مصر، ایتالیا و لبنان هستند.

بازار ایران
تاریخچه ورود گوجه‌فرنگی به ایران به دوران قاجاریه بر‌می‌گردد. گوجه‌فرنگی هم از طریق ترکیه و ارمنستان و هم از طریق سفرهای مکرر قاجاریان به فرانسه وارد ایران شد. در ابتدا در ایران به گوجه‌فرنگی بادمجان ارمنی یا رومی می‌گفتند. خاندان معیری نخستین کسانی بودند که برای اولین بار گوجه‌فرنگی را در ایران پرورش دادند. ایران با مساحت تحت کشت 157 هزار هکتار گوجه‌فرنگی، هفتمین کشور تولید‌کننده در جهان است. بازده تولید این محصول 5/37 تن در هر هکتار است. گوجه‌فرنگی از سبزیجات پرطرفدار در ایران است به طوری که مصرف سرانه آن 50 کیلو به ازای هر نفر است. ایران سال گذشته 267 هزار تن و در سال 1390، 199 هزار تن گوجه‌فرنگی صادر کرد. بیشتر صادرات ایران به کشورهای عراق، روسیه و افغانستان است. سال قبل پنج میلیون و 800 هزار تن گوجه‌فرنگی در ایران تولید شد. در سال 1390، 98 هزار تن رب تولید شد که هم‌اکنون میزان تولید به 111 هزار تن رسیده است. قیمت گوجه‌فرنگی در مزارع، 800 تومان در هر کیلو است که در بازار به قیمت سه برابر هم به فروش می‌رسد. با نظارت صحیح بر بازارها قیمت‌گذاری اصولی صورت خواهد گرفت.