مثل داعش، مثل سارس

ویروس کرونا شاید نخستین ترس همگانی جهانیان بعد از روی کار آمدن داعش در عراق و سوریه در قرن 21 باشد با این تفاوت که این‌بار سرعت گسترش آن بسیار بیشتر و خطرناک‌تر از ویروس خانمان‌سوز داعش است. مقامات چین از مردم این کشور خواسته‌اند به شهر ووهان، محل انتشار این ویروس، سفر نکنند و به ساکنان شهر هم توصیه کرده‌اند در شهر بمانند و این شهر در قرنطینه کامل به سر می‌برد. این در حالی است که صدها میلیون چینی خود را برای سفرهای تعطیلات سال نو چینی آماده می‌کنند و احتمالاً این بیماری به کشورهای دیگر جهان نیز سرایت خواهد کرد. مسوولان بهداشت و درمان در کشورهای مختلف جهان اقدامات نظارتی برای جلوگیری از ورود این ویروس به کشورهایشان را تشدید کرده‌اند و سازمان بهداشت جهانی خواستار برگزاری یک نشست فوری در روز چهارشنبه به منظور بررسی اعلام وضعیت فوق‌العاده بهداشتی بین‌المللی شد. علاوه بر چین، این ویروس به سرعت در حال انتشار در اقصی نقاط جهان از جمله هنگ‌کنگ، کره جنوبی، مالزی، فرانسه، آمریکا، کانادا و چند مورد مرگ‌ومیر در سیدنی و اینجا در ملبورن استرالیا هم مشاهده شده است. پریروز با یکی از استادان اقتصاد که بریتانیایی هم هست حین ناهار صحبت می‌کردم به شوخی گفت چینی‌ها به همان اندازه که در رشد اقتصادی؛ آمریکا و ترامپ را ترسانیده‌اند اکنون با تولید این ویروس جهانیان را دوچندان ترسانده و ده‌چندان بازارهای مالی و اقتصادی اقصی نقاط این کره خاکی را دچار واهمه کرده‌اند. این حرف این استاد اقتصاد تا حدی جنبه مزاح داشت اما واقعیت‌های چند روز گذشته تاییدی بر این مدعاست. بازارهای مالی از قلب منهتن نیویورک تا پله‌های شلوغ و پرازدحام تالار بورس تهران همگی به خبر شیوع این ویروس دهشتزا واکنش منفی نشان داده‌اند. تحلیلگران بازار سرمایه فرآیند شیوع این بیماری را با شیوع بیماری مرگبار سارس در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ مقایسه می‌کنند و ارزش سهام در بازارهای آسیایی در چند روز گدشته شاهد کاهش بود. ویروس سارس که ویروس مرگبار جدید نیز هم‌خانواده آن است، اولین‌بار در چین شایع شد و حدود ۸۰۰ نفر را در جهان به کام مرگ فرستاد.

حتی  ترس از کاهش سفرها برای تاثیرگذاری بر اقتصاد کافی است. اینکه یک نفر این ویروس را بگیرد یا نه در ظاهر ربطی به اقتصاد ندارد ولی تغییر الگوهای سفر، خرید و تجارت مردم بر اقتصاد تاثیر می‌گذارد. ارزش یوآن چین نیز روزهای گذشته روند کاهشی داشته و در مسیر بدترین عملکرد روزانه طی یک ماه اخیر قرار گرفت. سهام شرکت‌های هواپیمایی و مسافرتی مانند شرکت هوایی چین جنوبی، شرکت هوایی سنگاپور و هواپیمایی هنک‌کنگ نیز شاهد افت بوده است. ارگارت یانگ، تحلیلگر موسسه سی‌ام سی مارکتس در سنگاپور، با اشاره به آغاز تعطیلات سال نو چینی از روز جمعه گفت: به دلیل سال نو چینی، میلیون‌ها نفر به شهرهای محل تولدشان سفر خواهند کرد و این وضعیت را غیرقابل کنترل خواهد ساخت. بر اساس گزارش فایننشال‌تایمز، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های سینمایی چین اعلام کرده هزاران سالن سینما را در چین به دلیل ترس از شیوع این بیماری به‌طور موقت تعطیل کرده است.

 احتمالاً طی روزهای آینده شاهد افت بیشتر شاخص‌ها خواهیم بود. همچنین بازارهای جهانی نفت وابسته به تقاضای چین برای نفت هستند. تقاضای نفت مهم‌ترین عامل تغییر قیمت آن در سال 2019 بود. تصور کاهش احتمالی تقاضا از طرف دومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان حتی از خطرات ژئوپولتیکی مثل حمله به تاسیسات نفتی عربستان در سپتامبر و توقف تولید نفت لیبی هم تاثیر بیشتری دارد. بر اساس آمارها، مصرف نفت چین در سال 2018،  5 /13 میلیون بشکه در روز بود که بسیار کمتر از 5 /20 میلیون بشکه در روز نفت مصرف‌شده در آمریکا در همان سال است. پس چرا چین اینقدر اهمیت دارد؟ مطمئناً تقاضای آمریکا بیشتر از چین بازارها را تحت تاثیر قرار می‌دهد ولی از آنجا که می‌دانیم این رشد تقاضای نفت یا نوسانات تقاضاست که قیمت‌های جهانی را تغییر می‌دهد و رشد تقاضای نفت چین به همراه هند بسیار بیشتر از آمریکاست پس در صورت هرگونه تغییر در تقاضای نفت چین به احتمال زیاد قیمت نفت در بازارهای مختلف نوسان خواهد داشت. در واقع رشد تقاضای سالانه نفت چین 5 /5 درصد است در حالی که تقاضای نفت آمریکا 5 /0 درصد در سال رشد دارد.  بیشتر نفتی که چین مصرف می‌کند وارداتی است و این همان چیزی است که در بازار تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر تاثیر ویروس و ترس از شیوع آن بر میزان سفرها، مسافرت‌های هوایی و زمینی موثر است و مصرف سوخت هواپیما و بنزین را کاهش می‌دهد و با توجه به عرضه بالای نفت که در بازار وجود دارد، به نظر می‌رسد کاهش تقاضا در بدترین زمان در حال رخ دادن است.

در بازارهای مالی آمریکا، روز جمعه و در آخرین روز معاملاتی بازارهای سهام، شاخص‌های مختلف در نتیجه هراس از ویروس کشنده کرونا و نیز پیدا شدن دومین فرد مبتلا به این ویروس در ایالات متحده فروریختند. شاخص میانگین صنعتی داوجونز روز جمعه 170 واحد معادل 6 /0 درصد سقوط کرد و در نقطه 28989 واحد قرار گرفت. روز جمعه همچنین برای اولین‌بار از 14 ژانویه به بعد این شاخص زیر 29 هزار واحد قرار گرفت. همچنین شاخص S&P500 حدود 9 /0 درصد افت کرد و به 3295 واحد رسید که بیشترین میزان کاهش روزانه این شاخص در سال جدید محسوب می‌شود. نزدک کامپوزیت نیز با کاهش 9 /0 درصد در نقطه 9314 واحد کار خود را به پایان رساند. از طرف دیگر با کاهش بازدهی اوراق قرضه در آمریکا سهام بانک‌ها نیز با افت روبه‌رو شد. نرخ بازدهی اوراق خزانه 10ساله اکنون به زیر 7 /1 درصد افت کرد. قیمت‌های سهام جی‌پی مورگان، سیتی گروپ و بنک آو آمریکا همگی حدود 5 /1 درصد کاهش داشتند. این در حالی بود که بازارهای سهام روز جمعه را در حالی آغاز کردند که در نتیجه انتشار سود بهتر از انتظار دو شرکت «اینتل» و «آمریکن اکسپرس» شاخص‌ها ساعات ابتدایی را با رشد آغاز کردند و شاخص داوجونز در ابتدا 100 واحد افزایش نشان داد. قیمت سهام آمریکن اکسپرس در نتیجه گزارش فصلی خود بیش از دو درصد رشد کرد. همچنین شرکت اینتل نیز با انتشار گزارش بسیار خوب سودآوری خود حدود هشت درصد افزایش یافت. این شرکت همچنین چشم‌انداز خوبی را برای سه‌ماهه اول سال 2020 منتشر کرد. اما اعلام خبر تایید دومین مورد مبتلا به کرونا همه‌چیز را برعکس کرد.

به گزارش واشنگتن‌پست و بر اساس گفته‌های اسور پراساد، رئیس اسبق شعبه چین صندوق بین‌المللی پول «این اتفاق در حالی رخ داده است که رشد اقتصادی چین بسیار شکننده شده و جنگ تجاری چین و آمریکا بر این شکنندگی افزوده است». وی همچنین افزوده است که شیوع گسترده این بیماری می‌تواند اختلالات جدی‌تری برای بخش گردشگری، زنجیره تامین و بازرگانی در آسیا ایجاد کرده و از آنجا که بازارهای آسیایی نقش مهمی در رشد اقتصاد جهانی دارند، می‌تواند اثرات ناگوار محسوسی بر اقتصاد جهانی داشته باشد. از سوی دیگر بسیاری از تولیدکنندگان که مواد اولیه خود را از چین وارد می‌کنند درخواست تسریع در دریافت محموله‌های خود را قبل از آغاز تعطیلات سه‌هفته‌ای سال نو چینی دارند چراکه به احتمال زیاد دولت چین در این سه هفته ورود و خروج کالاها را برای کنترل شیوع بیماری محدود کند. فیل لِوی اقتصاددان شرکت حمل‌ونقل فلکسپورت در این باره می‌گوید این کار دولت چین می‌تواند باعث اختلالات شدید در زنجیره تامین جهانی شود اما اثر آن بر اقتصاد جهانی بیشتر به این بستگی دارد که چه مدت خطر این ویروس طول بکشد. البته در سال 2003 هم در چین ویروس سارس حدود 800 نفر را به کام مرگ فرستاد و اثرات منفی زیادی بر اقتصاد چین و منطقه گذاشت. جان وا لی استاد اقتصاد دانشگاه کره (جنوبی) و وارویک مک لیوین از دانشگاه ملی استرالیا در پژوهشی نشان دادند که گسترش سریع ویروس سارس در آن سال یک درصد اقتصاد چین و 5 /2 درصد اقتصاد هنگ‌کنگ را از بین برده است. حال باید منتظر بود و دید که ویروس کرونا چه میزان گسترش یافته و دولت‌ها چه میزان با اقدامات پیشگیرانه خود مانع از گسترش آن در سطح جهانی می‌شوند. دنیای امروز و اقتصاد جهانی در سال 2020 به مراتب درهم‌تنیدگی و وابستگی بیشتر نسبت به سال 2003 دارد و هرچه زمان شیوع و گستردگی این ویروس بیشتر شود لطمات بیشتری به اقتصاد جهانی مخصوصاً در بخش بازارهای مالی، گردشگری، انرژی و زنجیره تامین جهانی وارد می‌شود.