نگاهی به فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی

از همان لحظه‌های نخستین روزهای نزول وحی بسیاری از صحابه، تمام قرآن یا بخش‌هایی از آن را در حافظه داشته و به این صورت آن را به نسل‌های بعد سپرده‌اند.
ایرانیان نیز از نخستین دوران گسترش اسلام، تعالیم قرآن را با جان و دل پذیرفتند و بسیاری از مهم‌ترین کتاب‌های تفسیر، علم قرائت و علم قرآنی را ایرانیان نوشتند. فرهنگ حاضر، خوانندگان را با گوشه‌هایی از تاثیر گسترده قرآن بر حیات معنوی و فکری ما ایرانیان آشنا می‌کند. این فرهنگ، ضمن اشاره به آیات قرآن یا بخش‌هایی از آنها که در متون گوناگون نظم و نثر فارسی به عنوان مثل، و یا به شکل ایما و اشاره به کار رفته، به ذکر آیاتی می‌پردازد که در زبان عامه یا در میان اهل علم و فرهیختگان، به صورت ضرب‌المثل درآمده است. از این رو، مخاطبان این فرهنگ، علاقه‌مندان به زبان و ادبیات فارسی، امثال و حکم، علوم قرآنی، آداب و رسوم و باورهای مردم ایران هستند. پیش از هر چیز باید گفت که این فرهنگ بیشتر جنبه ذوقی دارد تا جنبه علمی صرف و دقیقاً مطابق با موازین فرهنگ‌نگاری. برخی از مدخل‌های این فرهنگ ممکن است به ذوق و سلیقه برخی خوانندگان ضرب‌المثل نباشد و بسیار آیاتی که به ذوق و سلیقه برخی خوانندگان باید آورده می‌شد اما به دلایل گوناگون در این کتاب نیامده است. این فرهنگ به ترتیب الفبای فارسی تدوین شده و مدخل‌ها تا حد امکان ذیل آیات قرآن مدون شده است و ضرب‌المثل‌ها و تعبیرات مربوط به آنها ذیل آیات آمده است. تا اندازه‌ای کتاب کوچه شاملو و فرهنگ فارسی عامیانه ابوالحسن نجفی، البته نه با رعایت تمام ظرایف و جزییات آن دو کتاب اما الگوی تالیف این کتاب بوده‌اند.
مواد این فرهنگ عبارتند از:
- آیات یا بخش‌هایی از آیات قرآن که در متون نظم و نثر فارسی به عنوان ضرب‌المثل استفاده می‌شوند.
- آیاتی از قرآن کریم که در زبان عامه به عنوان ضرب‌المثل استفاده شده است.
- امثالی که از آیات مختلف قرآن و نام قرآن،‌ نام سوره‌ها در زبان فارسی شکل گرفته‌اند و کم یا زیاد در بین مردم رایج است یا رایج بوده و اکنون فقط در کتاب‌ها اثری از آنها وجود دارد.
- امثالی که یکی از الفاظ و مفاهیم کلیدی یا تاسیسی قرآن در آن به کار رفته و آن کلمه یا مفهوم قرآنی بار دینی دارد و یا از طریق قرآن وارد فرهنگ و زبان مردم شده است و‌...