به 66 کشور دنیا محصول صادر می‌کنیم
دبیر انجمن بیسکویت، شیرینی و شکلات از وضعیت تولید و صادرات می‌گوید
جمشید مغازه‌ای می‌گوید: مهم‌ترین مشکل داخلی ما رکودی است که اقتصاد را فرا گرفته. شیرینی و شکلات یک کالای کاملاً لوکس است و جزو کالاهای اساسی نیست. زمانی که فشار اقتصادی در جامعه وجود داشته باشد و قدرت خرید مردم کاهش پیدا کند، اولین کالاهایی که از سبد خرید خانوار خارج می‌شود، کالاهای لوکس است.
صنعت شیرینی و شکلات صنعتی نوپاست. به گفته دبیر انجمن بیسکویت، شیرینی و شکلات این صنعت از سال 80 به بعد پا گرفته و با افزایش تقاضای داخل و جذب بازارهای جدید صادراتی در حال رشد است. جمشید مغازه‌ای می‌گوید این صنعت در مقایسه با دیگر صنایع فعال در حوزه مواد غذایی وضعیت خوبی دارد، صادرات آن از 40 میلیون دلار در سال 80 به 600 تا 700 میلیون دلار در یکی دو سال اخیر رسیده است. از مجموع دو میلیارد و 400 میلیون دلار صادرات کل مواد غذایی حدود 30 تا 35 درصد آن مربوط به شیرینی و شکلات بوده و حدود 60 تا 70 هزار اشتغال مستقیم ایجاد کرده و شیرینی و شکلات ایرانی به 66 کشور جهان صادر می‌شود. با این همه اما این صنعت هم مانند دیگر صنایع دچار مشکلاتی است و همین مشکلات سبب شده این صنعت زیر ظرفیت واقعی خود تولید کند. مشکلاتی که به گفته مغازه‌ای بخش عمده آن به کمبود نقدینگی، بالا بودن نرخ تسهیلات و نبود مشوق‌های صادراتی بازمی‌گردد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
♦♦♦
صنعت شیرینی و شکلات در اقتصاد ایران چه جایگاهی دارد و در مقایسه با دیگر صنایع کشور، چه سهمی از اقتصاد به دست آورده است؟
صنعت شیرینی و شکلات در میان دیگر صنایع مربوط به حوزه مواد غذایی از جایگاه مطلوبی برخوردار است. این جایگاه هم مرهون عوامل متعددی است. از جمله اینکه ارزش‌افزوده این صنعت بسیار بالاست، به دلیل صادرات ارزآوری این صنعت زیاد است و اینکه این صنعت توانسته سهم خوبی در اشتغال ایفا کند. همچنین صنعت شیرینی و شکلات حدود یک‌سوم صادرات حوزه مواد غذایی را به خود اختصاص داده است. در مجموع می‌توان گفت جایگاه این صنعت اگرچه در مقایسه با دیگر صنایع شاید مطلوب نباشد، اما در میان دیگر مواد غذایی جایگاه قابل توجهی دارد و طبیعتاً سال به سال هم این جایگاه بهتر خواهد شد و چشم‌انداز ما در خصوص آینده این صنعت مثبت است. بر اساس آخرین آمار، کل صنعت شیرینی و شکلات به‌صورت مستقیم حدود 65 تا 70 هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده است. اما با توجه به کثرت مواد اولیه مورد نیاز مانند آرد، شکر، روغن و شیر خشک طبیعتاً با توجه به تناژ مصرفی، سهم شاغلان این بخش از صنعت هم طبیعتاً به شیرینی و شکلات اضافه خواهد شد.
شیرینی و شکلات از جمله کالاهای لوکس محسوب می‌شوند و به نظر می‌رسد مصرف آنها در سال‌های اخیر فراگیرتر شده است. روند رشد این صنعت چگونه بوده است؟
اوج شکوفایی این صنعت از سال 80 و 81 شروع شد و تاکنون طبیعتاً رشد چشمگیری داشته است. این رشد در همه زمینه‌ها از جمله کیفیت تولید محصول، بسته‌بندی، کالاهای رقابتی، صادرات و موارد دیگر بوده است. در یک دهه گذشته وضعیت این صنعت روز به روز مطلوب‌تر شده است. به خصوص در یکی دو سال اخیر و پس از برداشته شدن تحریم‌ها دسترسی ما به مواد اولیه مورد نیاز تسهیل شده است. این مساله سبب شده ما بتوانیم هم در زمینه صادرات موفقیت‌هایی را کسب کنیم و هم در زمینه تامین نیازهای داخل. اما ما معتقدیم این میزان از تولید و صادرات کافی نیست و صنعت شکلات و شیرینی می‌تواند سهم بزرگ‌تری از بازارهای موجود داشته باشد و جا برای رشد و شکوفایی این صنعت بسیار است. بازارهای هدف و پیش‌بینی ما بسیار فراتر از وضعیت کنونی است. دولت باید حمایت‌های لازم را از این صنعت به عمل بیاورد و بستر مناسبی برای رشد و توسعه این صنعت فراهم کند تا این صنعت بتواند بهتر و بیشتر از گذشته فعالیت کند.
پیش از سال 1380 وضعیت این صنعت چگونه بود؟
قبل از دهه 80 هم وضعیت صنعت شیرینی و شکلات مطلوب بود. این صنعت آن زمان هم توانمند بود و شرایط نسبتاً خوبی داشت. اما طبیعتاً این همه برند در حال تولید محصول نبود و صادرات ما هم محدود بود. از سال 1380 به بعد بود که برندهای مختلفی شروع به فعالیت کردند و با تنوع محصولات هم تقاضای بازار داخل افزایش یافت و هم بازارهای صادراتی جدیدی جذب شد. میزان سرمایه‌گذاری در این صنعت هم از سال 1381 به بعد اوج گرفت. صادرات ما از 40 میلیون دلار در سال 80 به 600 تا 700 میلیون دلار در یکی دو سال اخیر رسیده است. برندهای بزرگی پا به عرصه فعالیت گذاشته‌اند. این صنعت چه در داخل و خارج جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و این رشد و شکوفایی همچنان تداوم دارد.
این صنعت برای تداوم فعالیت‌های خود با چه مشکلاتی مواجه بوده است؟
از سال 1381 روند فعالیت این صنعت رو به رشد بود و مشکل چندانی وجود نداشت. اما از سال 1391 به بعد با توجه به وضع تحریم‌ها، مشکلات دیگری هم ایجاد شد و این صنعت نتوانست به رشد مورد انتظار برسد. نه اینکه در این سال‌ها صنعت شیرینی و شکلات رشد نکند، اما این رشد بسیار اندک بود و انتظارات ما را برآورده نکرد. بخش اعظم مشکلات ما به مساله تحریم‌ها و تامین مواد اولیه باکیفیت از کشورهای اروپایی بازمی‌گشت. با رفع تحریم‌ها بخش زیادی از مشکلات ما هم برطرف شد و وضعیت این صنعت بهبود یافت. اما جدای از تحریم‌ها، ما در داخل هم با مشکلاتی مواجه بودیم؛ مهم‌ترین مشکل داخلی ما رکودی است که اقتصاد را فرا گرفته و این رکود همه صنایع از جمله صنعت شیرینی و شکلات را هم تحت تاثیر قرار داده و میزان مصرف و تقاضا برای این محصول را کاهش داده است. شیرینی و شکلات یک کالای کاملاً لوکس است و جزو کالاهای اساسی نیست. زمانی که فشار اقتصادی در جامعه وجود داشته باشد و قدرت خرید مردم کاهش پیدا کند، اولین کالاهایی که از سبد خرید خانوار خارج می‌شود، همین کالاهای لوکس است. مردم در شرایط رکود اقتصادی بیشتر به دنبال تامین کالاهای اساسی هستند. طبیعتاً اگر قدرت خرید مردم پایین باشد، مصرف کالاهای لوکس به شدت کاهش پیدا می‌کند. این مساله بر میزان مصرف این کالا تاثیر گذاشته، به طوری که اکنون این صنعت با حدود 600 تا 700 هزار تن ظرفیت خالی در حال تولید است. اگر شرایط اقتصادی خانوارها بهبود پیدا کند ما مطمئناً می‌توانیم این ظرفیت خالی را به کار بگیریم و به ظرفیت اسمی دو میلیون و 400 هزار تن سالانه خواهیم رسید.
طبیعتاً اگر این مشکل برطرف شود، ما می‌توانیم به اهداف خود برسیم به شرط اینکه صنعت ما از طرف دولت هم حمایت شود.
شما تحریم‌های خارجی و رکود اقتصادی را دوعاملی می‌دانید که مشکلاتی برای این صنعت ایجاد کرده است. این صنعت با چه چالش‌های دیگری مواجه است؟
در دو سال گذشته چالش عمده و بزرگ ما تهیه مواد اولیه با کیفیت بالا و قیمت مناسب بود. طبیعتاً چون به دلیل تحریم‌ها راه مبادله ما با کشورهای اروپایی بسته شده بود ما به سمت کشورهای آسیای جنوب شرقی متمایل شده بودیم و کالاها و مواد اولیه مورد نیاز خود را از آسیای جنوب شرقی تامین می‌کردیم. اما هم از نظر کمیت تامین مواد اولیه و هم کیفیت مشکلاتی داشتیم و این مساله بر کیفیت محصولات ما هم تاثیر منفی داشت. بعد از امضای برجام، تحریم‌ها برداشته شده و دست ما برای تهیه مواد اولیه باکیفیت بازتر است و واردات مواد اولیه از کشورهای اروپایی به بهبود کیفیت محصولات ما هم کمک کرده است. بهبود کیفیت قطعاً منجر به افزایش تقاضا هم در بازار داخل و هم در بازارهای خارجی می‌شود. چون افزایش کیفیت یکی از عوامل برای رقابت با کالاهای مشابه خارجی است و ما در این زمینه موفق بوده‌ایم. مشکل تحریم‌ها و تامین کالاهای باکیفیت برطرف شده اما مشکلات دیگری هنوز هم وجود دارد. اکنون همه بنگاه‌های ما با مشکل کمبود نقدینگی مواجهند. ما این کمبود را یا از طریق دریافت تسهیلات بانکی باید تامین کنیم یا جذب سرمایه داخلی یا خارجی. تسهیلات داخل بسیار گران است و نرخ سود تسهیلات برای صنایع بالاست. پس باید به جذب سرمایه امید داشته باشیم که تا زمانی که محیط کسب‌وکار ما بهبود پیدا نکند، نمی‌توان به جذب سرمایه هم امید داشت. اما ما همچنان امیدواریم با اصلاح شرایط، صادرات ما به یک تا یک و نیم میلیارد دلار برسد و بتوانیم صنعتی ارزآور برای کشور باشیم.
وضعیت صادرات صنعت شیرینی و شکلات چگونه است؟ در این مسیر چه مشکلاتی وجود دارد؟
صنعت شیرینی و شکلات یکی از اولین صنایع غذایی از نظر حجم صادرات است. اگر شاخص صادرات مواد غذایی در سال گذشته را ملاک قرار دهیم که دو میلیارد و 400 میلیون دلار بوده، سهم صنعت شکلات و شیرینی حدود 600 تا 700 میلیون دلار، یعنی معادل 30 تا 35 درصد از کل صادرات صنعت غذایی کشور بوده است. اما به عقیده فعالان این صنعت، میزان صادرات ما کافی نیست. هدف صادراتی ما تنها در منطقه حدود یک و نیم میلیارد دلار است که به شرط حمایت‌های دولت رسیدن به این هدف صادراتی دور از ذهن نیست. اما برای رسیدن به این هدف صادراتی مشکلاتی داریم. در گذشته یکی از مشکلاتی که ضربه بزرگی به صنعت ما زد، وضع عوارض صادراتی بود که خوشبختانه با پیگیری‌های بسیار این عوارض حذف شد. الان مشکل ما نبود مشوق‌های صادراتی است. اکنون تمام دنیا، مشوق‌هایی برای صادرات در نظر می‌گیرند. اما در کشور ما چنین وضعیتی وجود ندارد. صادرات را بسته‌بندی خوب، کیفیت بالای محصول، قیمت‌های رقابتی و دسترسی آسان به حمل و نقل فراوان رونق می‌دهد. اما هزینه‌های تولید ما بالاست و در صورت کاهش هزینه‌ها تقاضا برای محصولات ما هم افزایش می‌یابد. مشکل دیگری که وجود دارد، جنگ و ناآرامی‌های منطقه است. بخش مهمی از بازار صادراتی محصولات ما به کشورهای همجوار منطقه بازمی‌گردد. اما کشورهای همجوار ما دستخوش مسائلی مانند جنگ و اختلافات سیاسی هستند. اگر این مشکلات هم برطرف شود میزان صادرات ما افزایش خواهد یافت. البته ما بازارهای خارجی خاص خود را داریم. ما به 66 کشور دنیا محصول صادر می‌کنیم. گذشته از کشورهای منطقه، مانند عراق، افغانستان و کشورهای حوزه خلیج فارس به کشورهای اروپایی هم راه پیدا کرده‌ایم. استرالیا، ژاپن و حتی در آمریکا در منطقه کالیفرنیا و لس‌آنجلس هم محصولات ما صادر می‌شود. چون جمعیت ایرانیان در این مناطق بالاست و خواستار کالاهای ایرانی هستند. البته شاید در مقایسه با منطقه کمتر باشد اما زمینه ورود ما به این بازارها فراهم است. چون در دو سه سال اخیر، بازار منطقه را دستخوش آسیب و مشکلات دیدیم، به کشورهای اروپایی تغییر جهت دادیم و موفق هم بودیم. الان بیشتر در کشورهای اروپای شرقی سابق، ما وضعیت خوبی داریم.
واردات محصولات مشابه چقدر به این صنعت ضربه زده است؟
بسیار زیاد. این یکی از چالش‌های عمده و معضلات اصلی ماست. در سنوات اخیر، به خاطر مساله ارزش واقعی ارز کالاها بدون ضابطه و بدون کنترل و نظارت به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. کالاهای مشابه خارجی هم از مبادی رسمی وارد می‌شود و هم از مبادی غیررسمی. ما هم سعی کرده‌ایم از هر دو طرف اقدام کنیم. چون بخش زیادی از کالاها از مبادی رسمی و به‌صورت کم‌اظهاری وارد می‌شد. ما در نشست‌هایی با مسوولان گمرک توانستیم این مساله را حل و فصل کنیم به خصوص در زمینه آدامس و بیسکویت این رویه اصلاح و کم‌اظهاری‌ها کنترل شد. مشکل دیگر واردات محصولات قاچاق بود. برای مقابله با آن هم با ستاد مقابله با قاچاق ارز و کالا در حال مذاکره‌ایم تا جلوی کالاهایی که مجوز ورود به کشور ندارند، گرفته شود. ما تلاش می‌کنیم اما تاثیر واردات کالاهای مشابه به خصوص از مرجع غیرقانونی روی صنعت ما بسیار بد است. واردات رسمی البته بسیار کم است. آمار واردات رسمی شیرینی و شکلات در کشور ما حدود 70 هزار تن بوده است. این رقم در مقابل یک میلیون و 700 هزار تن محصول تولید داخلی بسیار رقم ناچیزی است. اما رقم دقیقی از قاچاق این محصولات وجود ندارد. اما وجود آنها در بازار آن هم با قیمت‌های باورنکردنی برای صنعت ما مطلوب نیست.
در حوزه فناوری تولید شیرینی و شکلات وضعیت ایران چگونه است؟
ما در عرصه فناوری‌ها کاملاً به‌روز هستیم. ماشین‌آلات ما کاملاً به‌روز است، دانش فنی به‌روز حاکم است. تکنولوژی ما کاملاً اروپایی است. به گونه‌ای که کیفیت کالاهای ما با محصولات مشابه خارجی که در اروپا و سایر کشورهای پیشرفته تولید می‌شود، یکسان است. ما از نظر بسته‌بندی بهداشتی و ماندگاری محصولات، دست‌کمی از محصولات خارجی نداریم و در این عرصه موفقیت‌های چشمگیری داشته‌ایم. کالاهای ما کاملاً قابل رقابت با محصولات مشابه خارجی است. اما آنچه توان رقابت ما را کاهش می‌دهد، نه کیفیت محصول بلکه دیگر مشکلات محیط کسب‌وکار است که توان رقابت قیمتی را از ما می‌گیرد. مشکلاتی مانند نوسانات نرخ ارز، نبود مشوق‌های صادراتی، عدم‌حمایت از شرکت‌ها در مسائل مالی و کمبود سرمایه در گردش شرکت‌ها.
یعنی صنعت شیرینی و شکلات ما هم به لحاظ کیفیت و هم بسته‌بندی با محصولات خارجی رقابت می‌کند؟
بسته‌بندی ما از نظر ماندگاری و بهداشت دقیقاً مشابه کالاهای خارجی و مطابق استانداردهای جهانی است. حتی یک نمونه هم گزارش نشده که در کارخانه‌های شناسنامه‌دار ما مشکل بهداشتی وجود داشته باشد. از نظر زیبایی و شکیل بودن هم تمام سعی و کوشش طراحان و متخصصان به کار گرفته شده و به نظر می‌رسد وضعیت ما مطلوب است. در زمینه ماشین‌آلات هم ما از تکنولوژی روز بهره می‌بریم. من فکر می‌کنم ما چیزی در مقایسه با کشورهای اروپایی کم نداریم. اگر شیرینی و شکلات در کشور ما کمتر مورد استقبال است، بخشی از آن به فرهنگ مصرف این کالا برمی‌گردد که در کشورهای اروپایی میزان مصرف آن بیشتر و در کشور ما کمتر است.
چه راهکارهایی می‌توانید پیشنهاد دهید که شیرینی و شکلات بتوانند بازارهای داخلی و خارجی بیشتری را جذب کنند؟
صنعت ما یک صنعت نوپا و جوان است. حدود یک دهه است که این صنعت روند رو به رشدی را آغاز کرده است و در سنوات بعدی از جایگاه ویژه‌تری برخوردار خواهد شد. طبیعتاً بزرگ‌ترین مشکل کنونی واحدهای تولید شیرینی و شکلات مانند دیگر صنایع کمبود نقدینگی است. نرخ سود تسهیلات در اقتصاد ما بسیار بالاست و این هزینه تمام‌شده ما را بالا می‌برد. همه کشورها به صنایع خود مشوق‌های صادراتی تخصیص می‌دهند اما این وضعیت در کشور ما با مشکلاتی روبه‌روست. هر کشوری بنا بر قوانین خود مشوق‌هایی می‌دهد اما مشوق صادراتی ما بسیار جزئی است و همان رقم جزئی هم سال‌هاست که قطع شده. مسائل این‌چنینی مانند تخصیص ارز، روان‌سازی معاملات خارجی و گشایش اعتبارات اسنادی از جمله موانع ماست که اگر این مشکلات برطرف شود، قیمت تمام‌شده محصولات ما کاهش می‌یابد و روند تولید و صادرات تسهیل می‌شود و هم می‌توانیم مصرف داخل را رونق بدهیم و هم بازارهای جدیدی ایجاد کنیم.
وزیر پیشین صنعت، معدن و تجارت در بخشنامه‌ای قیمت‌گذاری برخی از کالاها را حذف کردند که شیرینی و شکلات هم جزو همان دسته از کالاهاست. افرادی با آن موافقت کردند و عده دیگری گفتند احتمالاً این حذف قیمت‌گذاری سبب افزایش قیمت این کالاها می‌شود. نگاه شما چیست؟
این بخشنامه حاصل تلاش‌ها و پیگیری‌های چندین‌ماهه ما بود که به بار نشست و زمینه الزام درج قیمت نهایی روی بسته‌بندی را حذف کردند. قبلاً این قیمت‌گذاری سبب می‌شد کل سود این صنعت نه به تولیدکنندگان و نه به مصرف‌کنندگان که به جیب توزیع‌کنندگان و فروشندگان برود. در این روش جدید که بخشنامه شده، مانند کشورهای پیشرفته دیگر، تولیدکننده ملزم به درج قیمت روی کالا نیست و قیمت‌ها در قفسه مشخص می‌شود. بر اساس اصل عرضه و تقاضا قیمت‌هایی در فاکتورهای رسمی از سوی تولیدکنندگان به فروشندگان ارائه می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا قیمت‌ها متفاوت است و طبیعتاً قیمت‌ها، برای مصرف‌کننده جذابیت بیشتر و بهتری خواهد داشت چراکه معمولاً قیمت مصرف‌کننده به خصوص در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شامل 30 تا 40 درصد تخفیف‌های خاص می‌شد و هر تخفیفی از جیب تولیدکننده بود، این سری این تخفیف نصیب مصرف‌کننده می‌شود. در قیمت‌های فروش ما این حذف قیمت تاثیری ندارد. قیمت‌ها را فروشندگان و توزیع‌کنندگان در نوسان می‌گذاشتند. سال‌هاست که قیمت‌ها تصویب شده و بر اساس بهای تمام‌شده کالا به علاوه 10 تا 15 درصد حاشیه سود بود که در موارد بسیاری تولیدکنندگان به آن حاشیه سود هم نمی‌رسیدند و به چهار تا پنج درصد سود قناعت می‌کردند. الان هم همین روند ادامه خواهد داشت و اینکه با تولید انبوه احتمالاً کالاها ارزان‌تر هم به دست مصرف‌کننده برسد و اینجا باید سعی و کوشش توزیع‌کنندگان باشد که کالا را قانونمند توزیع کنند.
