کوچک اما تاثیرگذار

در چند دهه اخیر تغییرات محتوایی و کیفی بسیار زیادی در بازارهای جهانی رخ داده است؛ حرکت به سوی منطقه‌ای‌شدن و جهانی‌شدن بازارها سرعت گرفته است. به موازات آن، دوره تولید‌محوری به انتهای حیات خود رسیده و دوره مشتری‌محوری در حال شکل‌گیری است. تولیدکنندگان صنعتی با هدف استفاده بهینه از امکانات و جلوگیری از هدر رفتن منابع باارزش، تدابیری اندیشیده‌اند که نتیجه آن تغییر در ساختار صنعتی خواهد بود. در این میان در کنار صنایع بزرگ، نقش صنایع کوچک نیز بسیار مهم است.

نقش بنگاه‌های کوچک و متوسط در توسعه صنایع

در جهان رو به توسعه امروز، صنایع و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط نقشی محوری در رشد اقتصادی و فراهم کردن فرصت‌های شغلی دارند. بدون تردید موفقیت چنین صنایعی به نفع تمام اقتصاد خواهد بود. بنابراین در سال‌های اخیر کمک به این صنایع یکی از اولویت‌های اصلی دولت‌ها به حساب می‌آید. تعریف بنگاه‌های کوچک و متوسط در مناطق مختلف، متفاوت است و به ساختار سنی، جمعیتی، فرهنگی و میزان توسعه‌یافتگی هر کشور و منطقه بستگی دارد. یکی از معیارهایی که برای صنایع کوچک در نظر گرفته می‌شود تعداد کارکنان و میزان گردش مالی آن بنگاه صنعتی است. برای مثال بر اساس تعریف بانک مرکزی، صنایعی که کمتر از 100 کارکن داشته باشند، بنگاه کوچک و متوسط نامیده می‌شوند در حالی که میزان تعداد کارکنان بنگاه‌های کوچک اتحادیه اروپا زیر 50 نفر و بنگاه‌های متوسط زیر 250 نفر تعریف شده است. علاوه بر این تعریف، هر کسب‌وکاری که گردش مالی سالانه آن کمتر از 40 میلیون یورو باشد جزو صنایع کوچک و متوسط دسته‌بندی می‌شود.

بر اساس گزارش مشترک بانک جهانی و OECD که با بررسی 140 هزار بنگاه کوچک و متوسط در 33 کشور دنیا منتشر شد، محیط کسب‌وکار برای صنایع کوچک در مقایسه با دهه گذشته به شدت بهبود یافته است. سال 2016 با آشفتگی‌ها و شگفتی‌هایی در اقتصاد و سیاست جهانی همراه بوده است. با وجود همه‌پرسی برگزیت، کسب‌وکارهای کوچک بریتانیا همچنان روندی مثبت را در پیش گرفته‌اند. به طور مثال، بیش از 66 درصد از صنایع کوچک بریتانیا نسبت به وضعیت آینده اقتصاد بسیار خوش‌بین هستند. از سوی دیگر صنایع کوچک این کشور در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی چشم‌انداز اقتصادی بسیار خوش‌بینانه‌تری دارد. واقعیت این است که صنایع کوچک در دیجیتال رونق یافته و دلایل زیادی برای موفقیت دارند. کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در کشورهای بیشتری با مردم ارتباط برقرار و راه‌هایی را برای انجام کسب‌وکار پیدا کرده‌اند که در گذشته چنین مسیرهایی وجود نداشته است. بر اساس پژوهش بانک جهانی، کسب‌وکارهای فعال در صنایع کوچک نقش بیشتری در تجارت جهانی پیدا کرده‌اند و پیش‌بینی می‌شود این نقش در آینده بسیار پررنگ‌تر شود. از سوی دیگر صنایع کوچک نقش بسیار مهمی در اشتغال در کشورهای توسعه‌یافته دارند. بر اساس گزارش OECD در حال حاضر در بیش از 95 درصد کشورهای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، 60 تا 70 درصد شاغلان در صنایع کوچک مشغول به کار هستند. پیش‌بینی می‌شود علاوه بر افزایش این میزان در کشورهای توسعه‌یافته، نقش صنایع کوچک در اشتغال در اقتصادهای نوظهور نیز در سال‌های آینده به شدت افزایش پیدا کند. در ادامه برخی از صنایعی که در آنها، شرکت‌های کوچک می‌توانند نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی آن صنعت ایفا کنند، به طور مختصر بررسی شده است.

گردشگری

صنعت گردشگری یکی از صنایعی است که در سال‌های اخیر به یکی از پرمخاطب‌ترین صنایع جهان تبدیل شده است. با وجود نگرانی‌های موجود در خصوص تروریسم و بلاتکلیفی‌های سیاسی در بسیاری از مقاصد گردشگری نظیر حواشی دریای مدیترانه، این صنعت همچنان روندی رو به رشد در پیش گرفته است. بر اساس گزارش شرکت پژوهشی بین‌المللی اکومانیتور، جایگزینی مقاصد پرخطر با مقاصد جدید، صنعت گردشگری را همچنان در مسیر رشد قرار داده است. برای مثال میزان ورود گردشگران خارجی به دو کشور مصر و تونس که اخیراً با ناآرامی‌های سیاسی همراه بوده‌اند به ترتیب 25 و 5 درصد کاهش داشته و به جای آن گردشگران به مقاصد امن‌تری نظیر اسپانیا و کرواسی سفر کرده‌اند. از سوی دیگر خروج از اتحادیه اروپا (برگزیت) نیز در میان‌مدت موجب تضعیف شدید گردشگری بریتانیا خواهد شد به طوری که در پنج سال منتهی به سال 2020 احتمالاً 3 /2 میلیون نفر کمتر از بریتانیا بازدید خواهند کرد و این روند احتمالاً بعد از سال 2020 هم با سرعت کمتری ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر کشورهای غرب اروپا همچنان مورد اقبال گردشگران جهان باقی خواهند ماند هرچند حوادث تروریستی اخیر در پاریس، لندن و بروکسل کمی از رشد آنها خواهد کاست. آسیا-پاسیفیکی نیز که در پنج سال منتهی به 2015 با رشد 10‌درصدی گردشگران مواجه بوده، در دوره پنج‌ساله بعدی نیز رشدی 12‌درصدی را تجربه خواهد کرد. در سال‌های آینده همانند چند دهه اخیر، بیشترین گردشگران از سه کشور آمریکا، چین و روسیه خواهند بود.

رسانه و سرگرمی

در دنیای امروز رسانه و سرگرمی نقش عمده‌ای در فعالیت‌های روزانه مردم جهان ایفا می‌کنند. مصرف‌کنندگان این صنایع تفاوتی میان رسانه دیجیتال و سنتی قائل نیستند بلکه برای آنها آزادی، در دسترس‌بودن، سهولت استفاده و انعطاف‌پذیری از اهمیت برخوردار است. بر این اساس در صنعت نشر کتاب، بیشترین رشد درآمد حاصل از کتاب‌های الکترونیک در کشورهایی خواهد بود که میزان مصرف و نفوذ دستگاه‌های هوشمند کتابخوان و تبلت در آنها روندی صعودی داشته است. در این میان ایالات متحده، بریتانیا، سنگاپور و کره جنوبی بیشترین افزایش را در زمینه استفاده از کتاب‌های الکترونیک داشته‌اند به طوری که پیش‌بینی می‌شود درآمد این کشورها از این بخش بیش از 40 درصد کل درآمد صنعت نشر خواهد بود. با گسترش تلفن‌های همراه هوشمند، سرگرمی‌های ویدئویی جای خود را در میان کاربران به خوبی باز کرده است. توسعه چنین دستگاه‌هایی در میان مصرف‌کنندگان، چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری را در صنعت رسانه و سرگرمی‌های دیجیتال ایجاد می‌کند. در جهان امروز بیش از نیمی از جمعیت کره زمین از اینترنت همراه استفاده می‌کنند. در این میان بازارهایی نظیر ترکیه و اندونزی همچنان به شدت در زمینه چاپ فعالیت می‌کنند. اما در کشورهای دیگر نظیر برزیل صنعت روزنامه با روند نزولی مواجه خواهد شد. بر اساس گزارش PWC، پیش‌بینی می‌شود درآمد سالانه روزنامه در برزیل در سال 2019 در مقایسه با سال 2014 از 4 /3 به 8 /1 درصد کاهش خواهد یافت.

با گسترش اینترنت و فضای مجازی، الگوهای مصرف تلویزیون و ویدئو به شدت در حال تغییر است. مردم دیگر متقاضی تماشای ویدئوها به هر قیمتی نیستند و تنها به دنبال برنامه‌های باکیفیت بالا هستند. یکی از بسترهای کنونی، پخش اینترنتی انواع محتواست. این موضوع باعث شده مشترکان تلویزیون در آمریکای شمالی از 9 /79 درصد در سال 2012 به 1 /78 درصد در سال 2016 کاهش پیدا کند. بر اساس پیش‌بینی PWC برآورد می‌شود با توسعه تلویزیون‌های دیجیتال و تقویت کیفیت برنامه‌های بخش خصوصی، میزان مشترکان تلویزیون در آمریکای شمالی در سال‌های آینده در همین سطح باقی بماند.

سازمان توسعه صنعتی (یونیدو) در آخرین گزارش خود به رتبه‌بندی 133 کشور جهان بر اساس شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی پرداخته است. در گزارش این نهاد بین‌المللی، ایران در حالی جایگاه 55 را به خود اختصاص داده که ژاپن، آلمان و آمریکا رتبه‌های نخست را در اختیار دارند. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده معمولاً بالاترین رتبه متعلق به کشورهای صنعتی با درآمد بالاست به طوری که جایگاه اول تا سوم از سال 1990 تاکنون متعلق به کشورهای ژاپن، آلمان و آمریکا بوده است. شاخص رقابت‌پذیری صنعتی از این نظر مهم است که این شاخص بر اساس شش عامل اندازه‌گیری می‌شود؛ سرانه ارزش افزوده صنعت، سرانه صادرات صنعتی، تراکم صنعتی شدن، کیفیت صادرات، نقش هر کشور در سرانه ارزش افزوده صنعت جهان و نقش هر کشور در تجارت صنعتی جهان. از این‌رو می‌توان گفت وضعیت این شاخص در کشورهای مختلف منوط به وضعیت تولید و صادرات محصولات است. از منظر تولید محصولات، سرانه ارزش افزوده صنعت در هر کشور محاسبه و با ارزش افزوده صنعتی جهان و کل تولید یک کشور مقایسه می‌شود. از نظر صادرات محصولات نیز کیفیت صادرات به لحاظ صنعتی بودن و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته سنجیده می‌شود و سرانه صادرات صنعتی آن با سایر کشورها مقایسه می‌شود. در این میان نقش صنایع کوچک در کنار صنایع بزرگ در توسعه اقتصادی غیرقابل انکار است.

صنعت خرده‌فروشی، عمده‌فروشی و توزیع

این صنعت مدتی است وارد دوره انتقالی شده است. با رشد وسیع‌تر بازار خرده‌فروشی با سرعت سالانه سه‌درصدی، بسیاری از شرکت‌ها به دنبال یافتن راهی برای افزایش سود و بهبود رشد و سهم بازار خود هستند. در حالی که هزینه‌های خرده‌فروشی به افزایش خود ادامه می‌دهد، شرکت‌ها همچنین در پیش‌بینی‌های خود برای ارزیابی ریسک‌ها و پاداش‌های بالقوه، نااطمینانی‌های بازار را در نظر می‌گیرند؛ موضوعی که به بخشی از حالت طبیعی جدید اقتصاد جهانی تبدیل شده است. علاوه بر این به نظر می‌رسد صنعت خرده‌فروشی در سال 2017 با استفاده از روش‌های مدیریت خطر تهدیدها را خنثی کند. پیش‌بینی می‌شود در سال 2017 هزینه‌های مصرف‌کننده روندی صعودی به خود گرفته و بازار نیروی کار انسانی به تقویت خود ادامه دهد. در این میان شرکت‌های بزرگ خرده‌فروشی سنتی و ارائه‌دهندگان کالاهای مصرفی با تهدید جدی‌تری از سوی استارت‌آپ‌های آنلاین و بازارهای نوظهور مواجه خواهند شد. از سوی دیگر با گسترش فناوری، رقابت شرکت‌های آنلاین بسیار شدیدتر خواهد شد، برای مثال شرکت وال‌مارت با سرمایه‌گذاری دو میلیارد‌دلاری در حوزه ارائه محصولات و خدمات مصرف‌کننده و اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند به رقابت با غول خدمات آنلاین آمازون خواهد پرداخت. وال‌مارت که بزرگ‌ترین شرکت خرده‌فروشی جهان به حساب می‌آید، قصد دارد در سال 2017 در بازار تجارت الکترونیک فعالیت چشمگیری داشته باشد. از سوی دیگر بلاتکلیفی‌های سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان، تقاضای مصرف‌کنندگان را کاهش داده و حجم خرده‌فروشی‌ها در سال 2017 تنها در حدود سه درصد رشد خواهد داشت. البته این میزان از رشد در برخی بازارهای نوظهور یک رویا به حساب خواهد آمد. در ونزوئلا که ماه‌هاست با اعتراضات خیابانی مواجه است، میزان خرده‌فروشی سقوطی 50‌درصدی را تجربه خواهد کرد و در برزیل رشد خرده‌فروشی در بهترین حالت دو درصد خواهد بود. از سوی دیگر چین با وجود ثبت رشد احتمالی شش‌درصدی، در مقایسه با استانداردهایش افت قابل‌توجهی را تجربه خواهد کرد. اما اوضاع در همه‌جای دنیا به این اندازه اسفناک نخواهد بود. رشد هفت‌درصدی میزان خرده‌فروشی در هند و ورود شرکت‌های بزرگ خرده‌فروشی به این کشور، چشم‌انداز صنعت خرده‌فروشی را در جهان کمی روشن نگه خواهد داشت.

تکنولوژی

داستان رشد تکنولوژی مدت‌هاست که بر مصرف‌کننده متمرکز شده و این داستان در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت. اما هر چقدر شرکت‌های کارآفرین در بخش‌های مختلف صنعت به منظور تسهیل دگرگونی خود به تکنولوژی روی می‌آورند به همان مقدار فرصت‌ها برای شرکت‌های تکنولوژی نیز وسیع‌تر می‌شود. جدال بر سر مزایای رقابتی موجب شده کسب‌وکارهای سراسر دنیا آغوش خود را به روی به‌روزترین فناوری‌ها باز کنند. بسیاری از فناوری‌ها هم‌اکنون با رشد نمایی مواجه شده‌اند به طوری که این رشد چشمگیر در سال‌های آتی نیز ادامه خواهد داشت. فناوری‌هایی نظیر روباتیک، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، چاپ سه‌بعدی و هوش مصنوعی عرصه‌هایی هستند که در آنها رقابت قابل‌توجهی پیش‌بینی می‌شود. تکنولوژی‌های شناختی نظیر فراگیری ماشین (machin learning)، پردازش زبان طبیعی و شناخت الگو و گفتار در علم نرم‌افزار جاسازی شده‌اند. توسعه تکنولوژی فراگیری ماشین در آینده بسیار نزدیک امکان‌پذیر است. این فناوری کاربردهای وسیعی ارائه می‌دهد که در حوزه پیش‌بینی، شناخت آنومالی و شخصی‌سازی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. سرمایه‌گذاری و پژوهش عظیم در تمام این حوزه‌ها به خوبی نشانگر این موضوع است که در آینده‌ای بسیار نزدیک اکوسیستم و چارچوبی به وجود خواهد آمد که سطح تازه‌ای از ارزش را ارائه خواهد داد. یکی دیگر از حوزه‌های تکنولوژی که در آینده نزدیک بسیار فراگیر خواهد شد، استفاده از معاملات مجازی خواهد بود که اساس آن با ابداع ارز دیجیتال بیت‌کوین ایجاد شده است.

توسعه دیجیتالی‌شدن بنگاه‌های اقتصادی یکی دیگر از مواردی است که در سال‌های آینده می‌تواند تکنولوژی را با تغییراتی شگرف مواجه کند. دیجیتالی شدن بنگاه‌ها علاوه بر ایجاد بازارهای جدید منجر به ساخت اکوسیستم‌هایی می‌شود که می‌تواند موجب اتصال بخش‌های مختلف صنایع به یکدیگر شود. وسایل نقلیه خودکار و متصل، درمان اینترنتی، فناوری‌های مالی، خرده‌فروشی اینترنتی (e-tail) و شهرهای هوشمند همگی در آینده نزدیک و با رشد پهنای باند و پیشرفت فناوری‌های شناختی و افزایش کمال آنالیز داده‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.

کشاورزی و مواد غذایی

تغییر تدریجی اقلیم و اوضاع بد آب‌وهوایی در سراسر دنیا، بازار مواد غذایی و محصولات کشاورزی را با مشکلات فراوانی مواجه کرد؛ موضوعی که باعث شد این صنعت در چند سال گذشته وارد رکودی سخت شود. در این میان ال‌نینو در بسیاری از مناطق دنیا موجب کاهش تولید بسیاری از مواد غذایی کشاورزی نظیر برنج و کاکائو شد. البته در این میان میزان کشت ذرت در قاره آمریکا رکورد تازه‌ای از خود برجا گذاشت تا میزان کل تولید جهانی افزایش پیدا کند. پیش‌بینی می‌شود در دو سال آینده مجدداً تولید ذرت در آمریکا رکوردزنی کرده و در نتیجه تولید جهانی این محصول باز هم افزایش پیدا کند. بر اساس پیش‌بینی واحد اطلاعات اکونومیست، در پنج سال آینده شاخص قیمت محصولات کشاورزی این نهاد با نرخی بسیار پایین روندی صعودی در پیش خواهد گرفت. رشد جمعیت، افزایش دستمزدها و تغییر سلایق خوراکی مردم از یک‌سو و پایان رکود در برزیل و روسیه از سوی دیگر، بر شکل‌گیری این روند صعودی تاثیرگذار خواهند بود. هرچند روسیه در واکنش به تحریم‌های ناشی از بحران کریمه، در سال 2017 نیز ممنوعیت ورود مواد غذایی از اروپا را ادامه خواهد داد. از سوی دیگر ادامه سهمیه‌بندی تولید شکر در اتحادیه اروپا در سال 2017 موجب رشد 10‌درصدی این فرآورده خواهد شد تا مجدداً این اتحادیه به یک صادرکننده بزرگ شکر در جهان تبدیل شود. یکی دیگر از برندگان صنایع غذایی در سال‌های پیش‌رو آرژانتین خواهد بود؛ کشوری که از سال 2015 و با حذف مالیات بر صادرات گندم، ذرت و تخمه آفتابگردان مجدداً در مسیر رشد تولید این محصولات برآمد. بر اساس پیش‌بینی تحلیلگران صنعت کشاورزی، برآورد می‌شود میزان تولید گندم آرژانتین در دو سال آینده بیش از 25 درصد افزایش داشته باشد.