ایران به هرچه می‌خواست رسید
توافق اعضای اوپک درباره تمدید ۹ماهه توافق کاهش تولید
نشست 176 اوپک با توافق اعضای اوپک بر سر تمدید ۹ماهه همکاری برای کاهش تولید به پایان رسید، اما این توافق به‌سادگی حاصل نشد. اعتراض وزیر نفت ایران به روند تصمیم‌گیری‌ها در اوپک که آن را موجب «مرگ اوپک» دانسته بود از مهم‌ترین جریان‌های مربوط به این نشست بود که به طولانی شدن روند مذاکرات منجر شد. بیژن زنگنه روز چهارشنبه 12 تیرماه در ایران در حاشیه هیات دولت درباره این موضوع توضیح داد: «بزرگ‌ترین هدف ما در اوپک این بود که تصمیمات اوپک باید در بین اعضای آن اتخاذ شود و منشور همکاری بین اوپک و غیراوپک مهم‌ترین اتفاقی بود که در این اجلاس افتاد و دیگر تصمیمی از بیرون گرفته نخواهد شد که به اجلاس بیاید و مصوبه بگیرد.» بیژن زنگنه به یکجانبه‌گرایی معترض بود. روزنامه «ایران» در گزارشی نوشت: «ما اینجا نیستیم تا تصمیم‌هایی را که در بیرون گرفته می‌شود، اجرا کنیم.» یکصد و هفتاد و ششمین نشست اوپک در واقعیت از این لحظه تاریخی شروع شد. لحظه‌ای که بیژن زنگنه مقابل دوربین‌ها و دستگاه‌های ضبط صدای خبرنگاران جهان ایستاد و به یکجانبه‌گرایی برخی از اعضای اوپک اعتراض کرد. او دیگر کشورهای عضو این سازمان را هم تشویق به وحدت کرد. منظور زنگنه، رفتار عربستان بود که در هفته اخیر اعلام کرد، با روسیه بر سر تمدید توافق کاهش تولید به تصمیم رسیده است. توافق بزرگ‌ترین تولیدکننده سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام با یک تولیدکننده بزرگ غیرعضو در این سازمان توجه خیلی از رسانه‌ها را به خود جلب کرد، اما مورد اعتراض هیچ یک از وزرای نفت و انرژی اوپک قرار نگرفت اما زنگنه این سکوت را شکست. البته موضع ایران هم درباره توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک از همان ابتدا مشخص بود. وزیر نفت یک‌بار دیگر این موضع را در هتل کوبورگ وین، به صراحت عنوان کرد و گفت: «حتی اگر این توافق سه سال هم تمدید شود، مشکلی نیست؛ اما هر وقت تحریم‌ها برداشته شود، تا هر میزانی که ایران بتواند نفت بفروشد، افزایش تولید خواهیم داشت.» آنچه اجلاس کسل‌کننده اوپک را تحرک بخشید، صحبت‌های وزیر نفت ایران بود. موضع ایران بسیاری از کشورها را پای میز مذاکره با زنگنه کشاند. خبرهایی شنیده می‌شود که حتی الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه به دیدار وزیر نفت کشورمان رفت و یک پیام را به زنگنه رساند؛ اینکه هیچ‌وقت روسیه نمی‌خواسته است که بدون مشورت با ایران تصمیمی درباره توافق کاهش تولید اتخاذ کند.
مذاکرات فرسایشی
روزنامه دنیای اقتصاد نیز در گزارشی از متن و حواشی مذاکرات فرسایشی بزرگان نفتی نوشت: نشست ۱۷۶ اوپک روز دوشنبه (10 تیرماه) با وجود اینکه به نظر می‌رسید از پیش همه اعضا بر تمدید ۹ماهه توافق کاهش تولید اتفاق‌نظر دارند، بیش از هفت ساعت به درازا کشید. این در حالی بود که بر اساس برنامه اعلام‌شده از سوی دبیرخانه اوپک، پیش‌بینی می‌شد که ظرف دو ساعت مذاکرات پایان یابد. هرچند بیانیه پایانی نشست ۱۷۶ اوپک نشان می‌دهد که اعضای اوپک بر سر تمدید ۹ماهه همکاری برای کاهش تولید به توافق رسیده‌اند، اما در این نشست موضوعات دیگری نیز مطرح شده که محل جدل و اختلاف اعضا بوده است. تصویب متن پیش‌نویس اساس‌نامه همکاری (اوپک و غیراوپک)، تمدید سه‌ساله دوره دبیر کلی محمد سانوسی بارکیندو و همچنین تعیین پنجم دسامبر (۱۴ آذرماه) به‌عنوان روز نشست رسمی بعدی اوپک از دیگر تصمیماتی بوده که در نشست روز دوشنبه اتخاذ شده است. با این حال اظهارات زنگنه پیش و پس از برگزاری نشست نشان می‌دهد مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف ایران با دیگر اعضا بر سر تصویب اساس‌نامه همکاری مشترک اوپک و غیراوپک بوده که موجب طولانی شدن مذاکرات شده است.
هشدار درباره مرگ اوپک
زنگنه صبح روز دوشنبه اعلام کرده بود در شرایطی که اختلافات شدید بین اعضای اوپک وجود دارد و برخی تصمیمات اوپک را سیاسی کرده و از نفت به‌عنوان سلاح علیه دیگر اعضا استفاده می‌کنند، گسترش همکاری‌ها با کشورهای غیرعضو موضوعیت ندارد. او همچنین این احتمال را مطرح کرده بود که از حق وتوی خود استفاده کرده و اساس‌نامه همکاری مشترک اوپک و غیراوپک را تصویب نکند. زنگنه همچنین نسبت به روند تصمیم‌گیری‌ها در اوپک اعتراض کرده و آن را موجب «مرگ اوپک» دانسته بود. وزیر نفت پیش از نشست در دیدار با برخی مقامات و اعضای اوپک و غیراوپک از جمله رئیس دوره‌ای اوپک که وزیر نفت ونزوئلاست، مدیرعامل شرکت ملی نفت لیبی، وزیر انرژی روسیه و... اعتراض و مخالفت خود را با تصویب اساس‌نامه اعلام کرده بود.
آن‌طور که در خبرها اعلام شده، بین ۱۴ عضو اوپک و همچنین بین ۲۴ کشور حاضر در توافق نفتی اوپک و غیراوپک، ایران تنها کشوری بوده که با تصویب اساس‌نامه همکاری مشترک اوپک و غیراوپک برای بلندمدت مخالفت کرده است. بنا بر اعلام وزارت نفت، اساس‌نامه همکاری مشترک که در ماه‌های گذشته تحت بررسی کارشناسی قرار گرفته، هنوز ابهاماتی دارد که سبب شده وزیر نفت ایران مخالف جدی و اصلی این طرح باشد. در نهایت نیز دیگر اعضای این سازمان برای جلب نظر ایران بندی را به این منشور اضافه و تاکید کرده‌اند: «هر آنچه در متن منشور همکاری اوپک و غیراوپک آمده است کاملاً داوطلبانه است و با کلیات اساس‌نامه اوپک تضادی ندارد.»
اصلاحات مورد نظر ایران اعمال شد
وزیر نفت پس از پایان نشست وزرای اوپک گفته است: «اصلاحات مورد نظر ایران در اساس‌نامه لحاظ شده است.» اصلاحات مورد نظر ایران دو محور اصلی داشته است، اول اینکه پایبندی اعضا به اساس‌نامه همکاری مشترک الزام‌آور نباشد. دوم اینکه موجودیت اوپک را زیر سوال نبرد که ظاهراً هر دو مورد در اساس‌نامه لحاظ شده است. زنگنه الزام‌آور نبودن اساس‌نامه را یکی از موضوعات مهم و مورد بحث دانست که در نهایت به تصویب دیگر اعضا رسیده است، به این معنا که «این اساس‌نامه هیچ تعهدی برای کشورها ایجاد نمی‌کند. همچنین به کشورها اجازه داده شد در صورت لزوم، مجوزهای لازم را از دولت‌ها و مراجع بالاترشان اخذ کنند». او همچنین نکته مهم دیگر این اساس‌نامه را «عدم تاثیر بر مکانیسم‌های عملیاتی و تصمیم‌های اوپک» دانست و گفته است: «از آنجا که اجرای این منشور الزام‌آور نیست و دولت ایران نیز آن را تصویب خواهد کرد، در واقع این منشور یک همکاری داوطلبانه بین اعضاست.» به گفته زنگنه «سازوکار این است که نخست اوپک توافق می‌کند که این توافق باید با اجماع باشد، سپس آن را به غیراوپک ارائه می‌کند تا تایید شود». وزیر نفت تاکید کرده که «درباره این مساله و سازوکار تصمیم‌گیری توافق کردیم و اوپک به‌عنوان اوپک پابرجاست و این مقررات جدید، هیچ تاثیر منفی بر این موضوع ندارد.» زنگنه هدف از تهیه چنین منشوری را ایجاد سازوکاری برای کشورهایی دانست که نمی‌خواهند عضو اوپک شوند؛ اما می‌خواهند با این سازمان همکاری داشته باشند. به گفته وزیر نفت: «بحث‌هایی نیز درباره نحوه تامین مالی مرتبط با این فرآیند انجام شده تا بار جدیدی بر اوپک تحمیل نشود، همچنین فعلاً محل جلسات نیز دبیرخانه اوپک خواهد بود و رئیس و نایب‌رئیس مرتبط با این منشور همکاری سالانه تغییر می‌کنند و از بین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک تعیین می‌شوند.» در نهایت زنگنه جلسه ۱۷۶ اوپک را مطلوب ارزیابی و اعلام کرد: «ایران به چیزی که دنبالش بوده، رسیده است.»
زنگنه: حتی از الحاق آمریکا استقبال می‌کنم
روند تصمیم‌گیری‌ها دیگر موضوعی بود که اعتراض وزیر نفت را پیش از نشست به دنبال داشت. سران روسیه و عربستان در دیداری در حاشیه اجلاس جی ۲۰ از توافق خود برای گسترش توافق کاهش تولید اوپک پلاس تا پایان مارس ۲۰۲۰ خبر داده بودند و زنگنه بدون نام بردن از کشور خاصی اعلام کرده بود که تصمیم‌گیری در خارج اوپک و اعلام آن در نشست‌های اوپک، این سازمان را به نابودی می‌کشاند. در پاسخ به اعتراض زنگنه، کرملین هرگونه تلاش این کشور برای تغییر روند تصمیم‌گیری‌ها در اوپک را رد کرد. سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه در روز برگزاری نشست اعلام کرد: بیانیه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری این کشور در مورد آمادگی روسیه و عربستان برای تمدید توافق کاهش تولید، تنها منعکس‌کننده موقعیت دو کشور بود، نه به معنای از پیش تعیین کردن خروجی مذاکرات وین. خبرگزاری رویترز نیز به نقل از الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه اعلام کرده بود: روسیه می‌خواهد ایران نقشی برابر در بازار انرژی جهانی ایفا کند. در پی این مواضع روسیه و بعد از نشست، وزیر نفت ایران ملحق شدن این کشور به اوپک در قالب اوپک پلاس را خوشامد گفت. وزیر نفت درباره همکاری روسیه با اوپک اظهار کرد: حتی اگر آمریکا به ما ملحق شود، من از آن استقبال می‌کنم. در دوران وزارت من، در گذشته بارها به روسیه سفر کرده‌ام تا آنها را قانع کنم با اوپک همکاری کنند و اکنون که آنها پذیرفته‌اند، به آنها خوشامد می‌گوییم.
نشست با غیراوپکی‌ها
هفته گذشته ششمین دور از نشست مشترک اوپک و غیراوپک نیز برگزار شد. در این نشست کشورهای غیراوپکی بر پایبندی خود به توافق تا مارس ۲۰۲۰ تاکید کردند. آن‌طور که دنیای اقتصاد گزارش داده، زنگنه برخلاف روال دوره‌های قبل در این نشست حاضر شد؛ اما بلافاصله بعد از قرائت بیانیه پایانی آن توسط خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، مقر اوپک را ترک کرد تا راهی ایران شود. همچون گذشته کشورهای غیرعضو سهمیه ۴۰۰ هزار بشکه‌ای و اوپک سهمیه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای از توافق کاهش روزانه نفت دارند. بر اساس آمار اعلام‌شده، در شش ماه ابتدای سال اوپک بیش از ۱۴۰ درصد و غیر اوپک بیش از ۲۰۰ درصد به توافق پایبند بودند که در نهایت به پایبندی ۱۶۳ درصدی اوپک پلاس منجر شده است. این یعنی این کشورها در مجموع به‌جای کاهش 2 /1 میلیون بشکه‌ای تولید حدود دو میلیون بشکه در نیمه اول ۲۰۱۹ از تولیدات خود نسبت به سطح اکتبر ۲۰۱۸ کاسته‌اند. با وجود چنین سطح پایبندی اعضا تصمیمی به تعمیق توافق نگرفتند؛ با این حال زنگنه با اشاره به رشد تولیدات شیل احتمال افزایش بیشتر کاهش تولید را مطرح کرده است.
شب و روز برای دور زدن تحریم تلاش می‌کنیم
وزیر نفت در گفت‌وگو با بلومبرگ از ارائه آمار صادرات نفتی ایران خودداری کرد و در پاسخ به این موضوع که «طرف‌های بازار حق دارند بدانند ایران چقدر نفت صادر می‌کند»، گفت: بله. این حق مشتریان و تولیدکنندگان است که ارقام را بدانند، اما این بازار از سوی آمریکا مورد دستکاری قرار گرفته. این مشکل ما نیست؛ این مشکلی است که از سوی آمریکا به ما تحمیل شده و این موضوع من را وادار می‌کند چیز زیادی نگویم تا منافع ملی کشور خود را حفظ کنم. طبق گزارش مهر، زنگنه در این گفت‌وگو اعلام کرد: شب و روز تلاش می‌کنیم تا راه‌هایی بیابیم که تحریم‌ها را دور بزنیم و نفت خود را صادر کنیم. بلومبرگ در بخش دیگری از این گفت‌وگو پرسید «شما گفته‌اید بدون فروش نفت به اروپا، اینستکس نمی‌تواند کارایی داشته باشد، اما طبق تحریم‌های آمریکا، واردات نفت ایران برای کشورهای اروپایی دشوار است. آیا فکر می‌کنید این مساله، اینستکس را از مسیر خارج می‌کند؟» که زنگنه در پاسخ گفت: روشن است که بدون انتقال پول نفت، اینستکس به‌خوبی عمل نخواهد کرد.
