ظریف نرفت، ماند

محمدجواد ظریف، قطعاً خبرسازترین چهره هفته گذشته و چه‌بسا سال 97 بود. استعفای ناگهانی او در نیمه‌شب دوشنبه همه را غافلگیر و نگران کرد. نیمه‌شب دوشنبه -ششم اسفندماه- بمب خبری «استعفای ظریف» با پیامی که وزیر امور خارجه در اینستاگرام خود گذاشت، منفجر شد. او در این پیام نوشت: «از بزرگواری مردم عزیز و دلاور ایران و مسوولان محترم در ۶۷ ماه گذشته بسیار سپاسگزارم. از ناتوانی برای ادامه خدمت و تمام کاستی‌ها و کوتاهی‌ها در دوران خدمت صمیمانه پوزش می‌خواهم.» پس از تایید این خبر از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه، این خبر به تیتر یک رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل و همزمان با گمانه‌زنی در خصوص دلایل این استعفا، تلاش‌ها برای انصراف ظریف هم آغاز شد؛ چه در دولت، چه در مجلس و چه در شبکه‌های مجازی.

دلیل استعفا چه بود؟

عده‌ای معتقد بودند کناره‌گیری او به حضور و دیدارهای بشار اسد در ایران بازمی‌گردد؛ دیدارهایی که ظریف به عنوان وزیر امور خارجه در آن حضور نداشت. اگرچه روح‌الله حسینیان به نامه‌نیوز گفته بود: «تصور نمی‌کنم ظریف در اعتراض به سفر بشار اسد استعفا داده باشد زیرا او حتماً از جایگاه خود خبر دارد و می‌داند در اموری که مقام معظم رهبری تصمیم‌گیرنده هستند، نباید پایش را فراتر از گلیمش بگذارد.» برخی نیز این استعفا را با برجام و FATF مرتبط می‌دانستند. الله‌کرم، رئیس شورای هماهنگی حزب‌الله، گفت: « استعفای آقای ظریف متکی به ایجاد فشار بر مجمع تشخیص مصلحت است تا سی‌اف‌تی و پالرمو تصویب شود.» اما جناح مقابل دولت، دلیل استعفای ظریف را وجود ناهماهنگی در بدنه دولت و اختلاف ظریف و واعظی عنوان کردند. در نهایت سایت «انتخاب» خبر داد ظریف در جواب به سوال پیامکی این رسانه گفته: «بعد از عکس‌های ملاقات‌های امروز، دیگر جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه در جهان اعتباری ندارد.» اشاره ظریف به دیدار حسن روحانی با بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، بوده است. دیداری که ظاهراً بدون اطلاع وزیر امور خارجه در تهران با حضور چهره‌هایی چون سردار سلیمانی انجام شد. ساعاتی پس از این گمانه‌زنی‌ها، ظریف توضیح کوتاهی درباره دلیل استعفایش داد و اعلام کرد: «استعفای من صرفاً به منظور دفاع از شأن و جایگاه وزارت امور خارجه در روابط خارجی بوده است. من ناراحتی و دلخوری شخصی ندارم و نیازی به دلجویی ندارم. به‌عنوان وزیر خارجه وظیفه داشتم به خاطر منافع ملی و اقتدار کشور در برابر رعایت نشدن جایگاه وزارت خارجه واکنش نشان دهم. بقیه گمانه‌زنی‌ها صرفاً زاییده تخیلات افراد است.»

ایران به تو احتیاج دارد

واکنش‌ها به استعفای ناگهانی ظریف بسیار بود. 135 نماینده مجلس در نامه‌ای خواستار بازگشت او شدند. در این بیانیه از ظریف با عنوان «متعهدترین، محبوب‌ترین و کارآمدترین وزیر دولت‌های یازدهم و دوازدهم» یاد شد و خبر استعفای او «بهت‌آور و شگفت‌انگیز» و «زمینه خوشحالی و خرسندی دشمنان قسم‌خورده انقلاب و نظام جمهوری اسلامی» توصیف شده بود. ساعاتی پس از تهیه این نامه فراکسیون ولایی هم به عنوان مجموعه نمایندگان منتقد و مخالف دولت در بیانیه‌ای دیگر خواستار ماندن ظریف شد. همزمان شماری از دیپلمات‌ها و مدیران وزارت خارجه نیز اعلام کردند در صورت موافقت با استعفای ظریف، آنها نیز استعفا خواهند داد. همچنین برخی رسانه‌ها از تماس معاون اول رئیس‌جمهوری با وزیر امور خارجه جهت متقاعد کردن ظریف برای ماندن در مسوولیت خبر دادند. چهره‌های داخلی و خارجی هم به استعفای ظریف واکنش نشان دادند. از آن جمله علی مطهری گفت: «رئیس‌جمهور نباید با استعفای ظریف موافقت کند چراکه جایگزینی در حد ظریف وجود ندارد.» الیاس حضرتی، نماینده تهران، گفت: «این خیلی بد است که وزیر امور خارجه یک کشور در جریان یک اقدام ویژه در حوزه سیاست خارجی نباشد.» حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، ظریف را بهترین گزینه برای اداره سیاست خارجی کشور در حال حاضر دانست و افزود: «امیدوارم مدیریت آینده وزارت امور خارجه با ظریف و نه بدون ظریف باشد.» محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، نوشت «ننشین برادر، پاشو بایست جواد جان! مردم نگرا‌ن‌اند.» پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهوری، نوشت: «ایران و ایرانیان به تو خیلی احتیاج دارند آقای ظریف!» محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید مجلس، گفت: از رئیس‌جمهور می‌خواهیم مانع این شوند که سرمایه ارزنده‌ای مانند آقای ظریف از دولت خارج شود. علیرضا رحیمی، عضو هیات رئیسه مجلس: مخالفان ذوق‌مرگ نشوند. آقای روحانی شهامت داشته باشد و ظرف 24 ساعت این استعفا را با کمال قاطعیت رد کند.

از استعفای ظریف خوشحالیم

اما بسیاری هم از خبر استعفا شاد شدند. از آن جمله روح‌الله حسینیان گفت: «تردید نکنید آمریکایی‌ها بیش از همه از این استعفا ناراحت‌اند، زیرا ظریف تنها کسی بود که توانست آرزوی دیرینه آمریکا یعنی مذاکره با ایران را محقق کند، اما برخلاف آمریکا ما از استعفای ظریف خوشحالیم.» حمید رسایی، نماینده پیشین مجلس، نوشت: «کسی که از دوره دبیرستان تا سال‌های پایانی دولت دهم در آمریکا زندگی کرده، بعد از تحمیل توافقنامه‌های ننگین از جمله توافق برجام، همزمان با سفر محور مقاومت (بشار اسد) به ایران از سمت خود استعفا داد.» نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، هم با ابراز خشنودی از این استعفا نوشت: «ظریف رفت؛ از دستش راحت شدیم. مادامی‌که من اینجا هستم، رژیم ایران به سلاح هسته‌ای نخواهد رسید.» مایک پمپئو، رئیس دستگاه دیپلماسی آمریکا، هم در صفحه توئیتر خود نوشت از استعفای ظریف مطلع شده و خواهد دید که این استعفا پذیرفته می‌شود یا خیر. «تارو کونو»، وزیر خارجه ژاپن، گفت: «من از ظریف می‌خواهم (وزیر خارجه) بماند. من درباره اوضاع جاری قدری نگرانم.»

پایان خوش

فردای استعفا، همه به این استعفا واکنش نشان دادند جز روحانی. او که در جمع مدیران بانکی کشور صحبت می‌کرد بدون هیچ اشاره‌ای به استعفای ظریف، از او تقدیر کرد و گفت: از ظریف، همتی و زنگنه به خاطر تحمل و مقاومت در فشارها به ‌عنوان کسانی که در خط حمله ایستاده بودند و ایستاده هستند تشکر می‌کنم. او اشاره گذرایی هم به ماجرای سفر بشار اسد به تهران داشت و گفت: اینکه دیروز بشار اسد از دمشق به تهران پرواز می‌کند و خدمت مقام معظم رهبری می‌رسد و ما با هم دیدار کردیم برای این بود که گفت سفر من برای تشکر از دولت و ملت ایران بود و از وزارت خارجه ایران تشکر کرد. در نهایت در میان همه بیم و امیدها در خصوص ماندن و رفتن ظریف، پاسخ مکتوب روحانی به درخواست ظریف، حسن ختام ماجرا بود. روحانی در نامه‌ای با استعفای ظریف مخالفت کرد و خواستار ماندن او در دولت شد. او در این نامه ضمن مخالفت با استعفای وزیر امور خارجه تصریح کرد: از آنجا که شما را به تعبیر مقام معظم رهبری «امین، غیور، شجاع و متدین» و در خط مقدم ایستادگی در برابر فشارهای همه‌جانبه آمریکا می‌دانم، پذیرش استعفای جنابعالی را برخلاف مصالح کشور می‌دانم و با آن موافقت نمی‌کنم. روحانی در ادامه نوشت: «اینجانب نسبت به فشارهای وارده به دستگاه دیپلماسی کشور، دولت و حتی رئیس‌جمهور منتخب مردم به خوبی آگاهم. ما به عهدی که با خدا و ملت بسته‌ایم، تا پایان وفادار می‌مانیم و اطمینان دارم به فضل الهی از این مرحله سخت عبور خواهیم کرد.» همزمان با انتشار خبر مخالفت روحانی با استعفای ظریف، تصاویری از حضور ظریف در مراسم استقبال از نخست‌وزیر ارمنستان منتشر شد و ظریف هم در پست دیگری بازگشت خود به دولت را اعلام کرد.

توبیخ وزیر جوان

استعفای ظریف تنها حاشیه دولت در هفته گذشته نبود. علیه وزیر ارتباطات نیز اعلام جرم شد. ماجرا به فیلترینگ فضای مجازی بازمی‌گشت. مدت‌هاست که فیلتر اینستاگرام مطرح شده اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. هفته گذشته محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور گفت: مسوولان انتظامی می‌دانند چه فضای ننگ‌آوری در جامعه ایجاد شده است. سری به دادسرای مبارزه با جرائم رایانه‌ای بزنید؛ چه کسی مسوول است؟ خطاب من به «شخص وزیر ارتباطات» است که یک روزی باید در پیشگاه خداوند متعال جوابگو باشد که برای پاکسازی فضای مجازی همکاری نکرده و نمی‌کند و مصوبات شورای عالی فضای مجازی را زیر پا می‌گذارد. ما هم می‌گوییم وقتی اراده نباشد به ‌نوعی فرار می‌کنند. بنده اخطار می‌دهم چون بخشی از مسوولیت در اختیار من است؛ ولی ابزار در اختیار دیگری است. وقتی می‌بینم در مقابل دستور و فرمایش موکد رهبری این‌گونه مقابله می‌کنند بنده دیگر چه بگویم؟ معاون دادستان کل کشور هم خبر داد: حدود دو هزار نفر از مردم اهواز و مدعی‌العموم از وزیر ارتباطات طرح شکایت کرده‌اند و احتمال می‌رود بعد از بررسی پرونده، حکم انفصال از خدمات دولتی برای وزیر صادر شود. معاون دادستان کل کشور گفته به‌رغم اینکه تلاش شد در این قضیه -فیلترینگ- به نحو مسالمت‌آمیزی این موضوع حل و فصل شود و وزیر ارتباطات به اجرای قانون تمکین کند، اما به دلیل اینکه این کار انجام نشد طرح شکایتی علیه وزیر ارتباطات در دادسرای کارکنان تهران مطرح شده است. مردم اهواز از وزیر ارتباطات بابت عدم ایجاد بستر امن و لازم برای فضای مجازی در کشور شکایت کردند، این شکایت هم به دلیل این است که تعدادی از جوانان جذب گروه‌های تکفیری شده و در نهایت حادثه تروریستی رژه نیروهای مسلح رخ داده و عزیزان‌شان شهید شدند. معاون امور فضای مجازی دادستان کل کشور یادآور شد: دومین عنوان شکایت وزیر ارتباطات هم بسترسازی برای جاسوسی رایانه‌ای دشمنان از اطلاعات کلان مردم (بیگ دیتا) است؛ طبق قانون جرائم رایانه‌ای در دسترس قرار دادن این‌گونه داده‌های سری برای بیگانگان جاسوسی رایانه‌ای محسوب می‌شود.

پاس گل 1400

حسن روحانی هم به این ماجرا واکنش نشان داد و در دیدار با مدیران ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: وزیر جوان داریم قوه قضائیه می‌گوید از او شکایت می‌کنم؛ نمی‌ترسد اصلاً. خب شکایت کنید. وزیر جوانی که به نفع مردم کار می‌کند و به دستورهای بی‌ربط اعتنا نمی‌کند این می‌شود وزیر. پس از اظهارات روحانی، محمدجواد آذری‌جهرمی به سخنان منتظری دادستان کل کشور واکنش نشان داد و گفت: از ۶ صبح تا ۱۱ شب مشغول کاریم تا در شرایط دشوار اقتصادی، گرهی از مشکل مردم باز کنیم. به‌خصوص بحث توسعه زیرساخت‌های اشتغال در بخش فناوری اطلاعات، وقتی برای پرداختن به این حواشی نمانده و توجه به این حواشی به سود مردم نخواهد بود. اما اعتماد در این میان به مساله دیگری اشاره کرده است و آن هم تاثیر مثبت این شکایت و اظهارات بر محبوبیت وزیر جوان است. به‌خصوص در آستانه انتخابات 1400. این روزنامه نوشت در چنین شرایطی شاید این شکایت و شکایت‌کشی‌ها نه‌تنها خللی در مسیر رو به پیشرفت این تازه‌وارد سیاست ایرانی وارد نمی‌کند، بلکه حتی ممکن است اثر عکس گذاشته و بر محبوبیت نسبی او، به‌ ویژه در میان رای‌دهندگانِ جوان‌تر بیفزاید و شاید چندان بیراه نباشد اگر بگوییم که این شکایت، عملاً می‌تواند برای آذری‌جهرمی حکم «پاس منجر به گل» را داشته باشد و او را تبدیل کند به «آقای گل» انتخابات بعدی!