فرجام برجام به کنگره واگذار شد

انتظار طولانی به پایان آمد. رئیس‌جمهور آمریکا، پس از ۹ ماه در سیزدهمین روز از ماه اکتبر تصمیمش در خصوص برجام را اعلام کرد؛ دونالد ترامپ پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تایید نکرد. اما برخلاف تصور، او نه برجام را پاره کرد و نه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد. ترامپ فرجام برجام را به گنکره واگذار کرد تا این نهاد قانونگذار در 60 روز آینده یا با بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای، آمریکا را از مجموع کشورهایی که در توافق قرار داشتند خارج کند یا از تشدید تحریم‌های هسته‌ای سر باز بزند. که در حالت دوم می‌توان از باقی ماندن آمریکا در توافق سخن گفت. اما این تمام سخنان ترامپ نبود. او خلیج‌فارس را خلیج «ع ر ب ی» خواند؛ و گفت: ایران با سلاح‌های خود کشتیرانی آزاد را در خلیج «ع ر ب ی» مورد تهدید قرار می‌دهد؛ ایران، آمریکایی‌ها را در داخل ایران به اتهام واهی زندانی می‌کند و حملاتی سایبری به زیرساخت‌های ما و ارتش ما کرده است. این اظهارات تند اما واکنش‌های بسیاری هم از جانب مقامات ایرانی و هم دیگر کشورها داشت.

♦♦♦

آمریکا، تنهاتر از همیشه در برابر برجام

اولین واکنش به این سخنان را حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران از خود نشان داد. ساعتی پس از سخنان ترامپ و مواضعش علیه ایران، روحانی در برنامه زنده تلویزیونی در واکنش به اظهارات ترامپ او را به مطالعه تاریخ، جغرافیا و ادب و همچنین حقوق و عرف بین‌الملل دعوت کرد. به گزارش اعتماد روحانی اعلام کرد در صحبت‌های آقای ترامپ جز فحاشی و مشتی از اتهامات واهی علیه ملت ایران حرف دیگری وجود نداشت. چطور رئیس‌جمهوری اسم خلیج معروف، تاریخی و جهانی را یاد نگرفته است، همان خلیج فارسی را که متاسفانه ناوگان‌های آمریکایی بی‌جهت و مداوم در این منطقه رفت و آمد می‌کنند. لااقل از نظامیان خود می‌پرسیدید که در نقشه‌هایی که در دست آنها هست، اسم این منطقه چگونه نوشته شده است. روحانی در بخشی دیگر گفت: «ظاهراً ایشان حقوق بین‌الملل را نیز دقیق نخوانده‌اند.» برجام یک معاهده چندجانبه است، یک سند بین‌المللی است و مورد تایید سازمان ملل قرار گرفته است و مگر یک رئیس‌جمهور می‌تواند به تنهایی این سند را لغو کند. او ظاهراً نمی‌داند که یک سند دوجانبه بین ایران و آمریکا نیست که هر طور خواست بتواند رفتار کند. آمریکا امروز تنهاتر از همیشه در برابر برجام و توطئه‌های خود علیه ملت ایران قرار دارد.

♦♦♦

هیچ کشوری نمی‌تواند برجام را تمام کند

تنها دقایقی پس از سخنرانی دونالد ترامپ در کاخ سفید، فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک نشست خبری در بروکسل به سوالات خبرنگاران در مورد تاثیر سخنان رئیس‌جمهور آمریکا بر فرجام برجام و رویکرد اروپا در قبال توافق هسته‌ای پاسخ گفت. به گزارش اعتماد در حالی که کلیددار کاخ سفید اعلام کرد ایران به تعهدات خود پایبند نبوده است اما مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با کنایه وی را به دروغگویی متهم کرد و تاکید داشت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون هشت بار پایبندی ایران به برجام را مورد تایید قرار داده است. او گفت: ما یک مسوولیت جمعی داریم که از برجام به خاطر امنیت جمعی حمایت کنیم. برجام یک مساله داخلی آمریکا نیست و قطعنامه‌ای است که به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است. اتحادیه اروپا به شکل مشخص و روشن تاکید کرده که برجام به قوت خود باقی است و اتحادیه اروپا به شکل کامل از برجام حمایت می‌کند و خواهان اجرای بند به بند برجام از سوی امضاکنندگان آن است. موگرینی در ادامه این نشست خبری در پاسخ به سوال خبرنگاری که از وی سوال کرد آیا رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند برجام را لغو کند؟ گفت: برجام یک توافق دوجانبه یا معاهده بین‌المللی نیست بلکه یک متمم بسیار طولانی بر قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است و تا آنجا که من می‌دانم هیچ کشوری در سطح بین‌المللی نیست که بتواند یک مصوبه شورای امنیت سازمان ملل را که با اتفاق آرا به تصویب رسیده و اجرایی شده است زیر پا بگذارد.

♦♦♦

خروج از برجام یکی از گزینه‌های ایران است

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران هم در واکنش به سخنان ترامپ گفت: «ما این مساله را صراحتاً هم در مذاکرات و هم بعد از آن در دو سال گذشته اعلام کردیم که هر وقت احساس کنیم اقدامات طرف مقابل در لغو تحریم‌ها کافی نیست، ایران انتخاب‌های خود را دارد که یکی از این انتخاب‌ها خروج از برجام است.» او گفت: «آمریکا در هیچ شأنیتی نیست که بخواهد پایبندی ایران را تایید کند.» به گزارش دنیای اقتصاد ظریف در برنامه خبری تلویزیون در پاسخ به این پرسش که راهبرد ایران در مقابل رفتار آمریکا که برخلاف گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پایبندی ایران به برجام را اعلام نکرد، چیست، گفت: «مقررات داخلی آمریکا برای ما اعتباری ندارد و موظف است در قالب برجام که یک قطعنامه شورای امنیت است عمل کند. خانم موگرینی هم گفت برجام قابل پایان یافتن توسط هیچ یک از اعضا نیست.» او ادامه داد: «آنچه برای ما مهم است اینکه ایالات ‌متحده متعهد است مواردی از تحریم‌ها را که اسقاط کرده تمدید کند و اگر از اینها تخلف کند ایران اقدام متقابل خواهد داشت و این تصمیم براساس تصمیم هیات نظارت بر برجام خواهد بود.»

♦♦♦

هیـلاری: آمریکا تحقیر شد

واکنش‌های خارجی به سخنان ترامپ هم بسیار بود. از آن جمله هیلاری کلینتون، رقیب انتخاباتی ترامپ در گفت‌وگویی با سی‌ان‌ان گفت: این سخنرانی «آمریکا را تحقیر کرد». به گزارش دنیای اقتصاد کلینتون اعلام کرد: «ما رئیس‌جمهور‌های مختلفی داشتیم ولی معتقدم این رئیس‌جمهور (دونالد ترامپ) اعتماد و اعتبار آمریکا را با سخنانش در رابطه با مهم‌ترین مذاکراتی که باید آن را حفظ می‌کرد، به پایان رسانده است.» او افزود: «همچنین این امر موجب اهمیت دادن به ایران می‌شود و اگر ایران به توافق هسته‌ای پایبند باشد که همه نشانه‌ها حاکی از این مساله (پایبندی) است، در این صورت ما به جای اینکه ایران را منزوی کنیم این کشور را در معرض دید قرار خواهیم داد و در نتیجه ما کوچک و احمقانه به نظر می‌آییم و این همان چیزی است که به نفع ایران خواهد شد.» همچنین جان کری، وزیر خارجه دولت دوم اوباما و از جمله بانیان به‌دست آمدن توافق هسته‌ای نیز در بیانیه‌ای آورده است: «تصمیم رئیس‌جمهوری ترامپ، خطرناک است و او یک بحران بین‌المللی ایجاد کرده است. این اقدام، منافع امنیت ملی آمریکا و متحدان نزدیک ما را نادیده می‌گیرد.» او اضافه کرده است: «من عمیقاً امیدوارم که شش امضاکننده دیگر صرف‌نظر از اتهامات نادرست و اقدامات تحریک‌آمیز مطرح‌شده توسط ترامپ به دنیا رفتار مسوولانه را نشان خواهند داد و به این توافق هسته‌ای پایبند خواهند ماند.»

♦♦♦

سفر رئیس‌جمهور فرانسه به ایران

رئیس‌جمهور فرانسه هم به سخنان ترامپ انتقاد و اعلام کرد از همتای آمریکایی خود خواسته توافق هسته‌ای را پاره نکند. امانوئل ماکرون از احتمال سفرش به ایران خبر داده و گفته از همتای آمریکایی خود خواسته قبل از پاره کردن برجام بگذارد یک گفت‌وگو با محوریت درخواست‌ها (با ایران) داشته باشیم و به نظارت بر قرارداد ادامه دهیم. مساله سفر ماکرون در حالی عنوان شده که به گزارش شرق کاخ الیزه هم از سفر احتمالی رئیس‌جمهور و وزیر خارجه فرانسه به ایران خبر داده است. کاخ الیزه در بیانیه‌ای اعلام کرد «ژان‌ایو لودریان»، وزیر خارجه فرانسه برای گفت‌وگو با همتای ایرانی‌اش درباره توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ (برجام) به تهران سفر خواهد کرد. به نوشته خبرگزاری فرانسه، در بیانیه کاخ الیزه همچنین آمده است که «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه نیز طی تماس تلفنی با «حسن روحانی» همتای ایرانی خود، احتمال سفر به تهران را بررسی کرد. کاخ الیزه در بیانیه خود آورده است روحانی در این تماس تلفنی از ماکرون دعوت کرده به ایران سفر کند. ماکرون نیز در این تماس تاکید کرده تصمیم آمریکا برای تایید نکردن پایبندی ایران به برجام، باعث پایان یافتن توافق هسته‌ای نشده و تمام طرف‌های اروپایی به پایبندی به تعهداتشان ادامه می‌دهند.

♦♦♦

خواسته آمریکا از برجام

اما آیا آمریکا خواستار بر هم زدن توافق هسته‌ای و پاره کردن برجام است؟ شرق در پاسخ به این سوال نوشت: کم‌کم برنامه ایالات متحده درباره برجام روشن‌تر می‌شود. این را می‌توان از صحبت‌های مقام‌های مسوول این کشور فهمید. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا، گفته خواهان حفظ برجام از طریق توافقی ثانویه هستیم. او گفته: ما خواهان حفظ توافق هسته‌ای به شکل کنونی و درعین‌حال رفع نواقص و نقاط ضعف آن هستیم. او چنین اظهارنظری را در حالی مطرح کرده است که مقامات مسوول ایران، بارها تاکید کرده‌اند بار دیگر بر سر برنامه هسته‌ای کشور مذاکره نخواهند کرد و بازنگری یا مذاکره مجدد بر سر برجام، شدنی نیست. به گزارش ایسنا، رکس تیلرسون در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان گفت: آنچه رئیس‌جمهور می‌خواهد، رسیدگی جامع به تمام تهدیدات ایران است؛ اما دولت قبلی در این توافق فقط روی مساله هسته‌ای متمرکز بود. توافق هسته‌ای ایرادات و نقاط ضعف زیادی دارد. اکنون ما می‌خواهیم هم به این ایرادات بپردازیم و هم یک استراتژی گسترده‌تر برای مواجهه با تهدیدات ایران علیه منطقه داشته باشیم.

♦♦♦

کنگره با برجام چه خواهد کرد؟

ترامپ بررسی برجام را به کنگره سپرد. اما نگاه کنگره به برجام چیست و این کنگره با برجام چه خواهد کرد؟ دنیای اقتصاد در این خصوص نوشت: برخی تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها دال بر آن است که ترامپ از نمایندگان کنگره می‌خواهد قانون نظارت بر برجام را که براساس آن هر ۹۰ روز باید تایید یا رد کند، تغییر دهند و در آن بازگشت اتوماتیک تحریم‌ها در آینده نه‌چندان دور را بگنجانند. بر اساس این گزارش، فقط در صورتی تحریم‌ها به‌صورت اتوماتیک بازنمی‌گردد که ایران بپذیرد بخش‌هایی از برجام تغییر کند؛ از جمله قبول کند که محدودیت غنی‌سازی که قرار است بعد از شش هفت سال برداشته شود، دائمی شود. اگر ایران این را نپذیرد آن‌وقت تحریم‌ها بازمی‌گردد و عملاً آمریکا از برجام خارج می‌شود و احتمال برهم خوردن توافق بسیار بالا خواهد بود. به گزارش «ایسنا» در کنگره آمریکا اغلب نمایندگان خواهان حفظ برجام هستند و شواهد نشان می‌دهد که حتی تندروترین چهره‌های کنگره همچنان بر باقی ماندن آمریکا در برجام تاکید دارند و تنها خواهان قوی‌تر شدن نظارت‌ها هستند. اعلام عدم مطابقت برجام با منافع ملی آمریکا؛ بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای و خروج این کشور از برجام، تغییر زمان ارائه گزارش رئیس‌جمهوری به کنگره از ۹۰ روز به ۱۸۰ روز، تصویب طرح پیشنهادی باب کورکر و تام کاتن (موسوم به طرح کورکر-کاتن یا طرح کورکر-کاتن-تیلرسون) برای رفع خلأهای برجام از جمله اطمینان از کاهش نیافتن زمان گریز هسته‌ای ایران به کمتر از ۱۰ سال و دائمی شدن برخی از محدودیت‌های ایران و تصویب تحریم‌های فرابرجامی از جمله تحریم‌های موشکی با هدف واداشتن ایران به واکنش برجامی و بر هم خوردن توافق هسته‌ای از جمله دیگر سناریوهای پیش‌ رو است.