هزار وعده خوبان

عصر روز سی‌ام اردیبهشت 1396، حسن روحانی مقابل دوربین‌های تلویزیونی نشست و نطق پیروزی خود در انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم را ایراد کرد. نطقی مقتدرانه و با اعتماد به نفسی بیشتر از همیشه که این‌گونه به پایان رسید: «خود را متعهد به برنامه اعلام‌شده‌ام و همه آنچه با شما مطرح کردم، می‌دانم و با عزمی راسخ و با اطمینان به حمایت مستمر شما مردم عزیز در این مسیر گام برخواهم داشت.» و این، آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری شیخ دیپلمات - حتی پیش از پایان دوره اول او در مردادماه 1396- بود.

رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در چهار سال آینده برای عمل به وعده‌های انتخاباتی‌اش پشتوانه‌ای از 5 /23 میلیون رای را پشت سر خود می‌بیند، با این حال مروری بر شعارهای اقتصادی او که در بازه یک‌ماهه تبلیغات انتخاباتی مطرح شد، حکایت از آن دارد که عملی شدن همه این شعارها و وعده‌ها آن‌قدرها که به نظر می‌رسد، آسان نیست.

از اولین ساعات یکم اردیبهشت 1396 (که اسامی نامزدهای تاییدصلاحیت‌شده انتخابات ریاست‌جمهوری از سوی شورای نگهبان اعلام شد) تا ساعات پایانی شامگاه 27 اردیبهشت (دو روز مانده به انتخابات) حسن روحانی بیشتر از 30 نطق، مصاحبه، مناظره، میتینگ و سخنرانی تبلیغاتی داشت و در اغلب قریب به اتفاق آنها هم وعده‌هایی برای چهار سال آینده مطرح کرد. در گزارشی که پیش روی شماست، تلاش کرده‌ایم با تحلیل محتوای این سخنرانی‌ها، محورهای اصلی شعارهای اقتصادی رئیس‌جمهور منتخب را استخراج کنیم.

ایجاد سالانه 955 هزار شغل

حسن روحانی در جریان کمپین انتخاباتی خود دست‌کم در 20 محور اقتصادی -یا مرتبط با اقتصاد- وعده‌هایی را مطرح کرد: از «یارانه» گرفته تا «صادرات غیرنفتی» و «سیاست خارجی». اما پردامنه‌ترین شعارهایی که روحانی در جریان تبلیغات انتخابات مطرح کرد، مرتبط با معضل بیکاری بود. شاید به دو دلیل: اول آنکه به اعتقاد اغلب اقتصاددانان، سیاستگذاران، دولتمردان و شخص رئیس‌جمهور، بیکاری بزرگ‌ترین مشکل اقتصادی پیش روی ایران در حال حاضر و در آینده نزدیک است؛ و دوم اینکه رقبای انتخاباتی روحانی تمرکز زیادی روی این موضوع گذاشته بودند و اگر او دست به مطرح کردن وعده‌های مرتبط نمی‌زد، ممکن بود با ریزش آرا مواجه شود.

شعارهای اشتغالی روحانی در آغاز رقابت‌های انتخاباتی فرمی کلی داشت؛ گویی او از ارائه ارقام قطعی پرهیز می‌کرد: «طرح کارورزی اولین اقدام دولت دوازدهم خواهد بود. در شورای عالی اشتغال این طرح را تصویب کرده‌ایم که در دو استان به صورت نمونه در حال اجراست و از طریق این طرح 70 درصد جوانانی که آموزش می‌بینند، جذب بنگاه‌ها می‌شوند» (7‌اردیبهشت، اولین برنامه انتخاباتی در رادیو ایران)1. اما در مرحله بعد به تخطئه وعده‌های رقبا رسید: «[با اشاره به وعده ایجاد چهار میلیون شغل از سوی یکی از کاندیداها] این وعده‌ها باید یک حساب و کتابی داشته باشد. اینکه می‌گوییم چهار میلیون شغل ایجاد می‌کنیم، باید بدانیم منابعش از کجا تامین خواهد شد و گرنه چرا چهار میلیون؟ اصلا 10 میلیون شغل ایجاد می‌کنیم» (8 اردیبهشت، مناظره اول). کم‌کم روحانی جزئیات بیشتری از وعده خود را تشریح کرد: «شورای عالی اشتغال در 5 بهمن سال 95 طرحی به نام «کارورزی» را تصویب و در دو استان به عنوان نمونه اجرا کرد. در این طرح جوانان برای کارآموزی و کارورزی چند ماه دعوت به کار می‌شوند و اگر خوب باشند در همان کارگاه‌ها باقی می‌مانند. در این دو استان آمار نشان داده که 70 درصد آنها در شغلی که به عنوان طرح کارورزی برداشتند، باقی ماندند. این اولین اقدام دولت دوازدهم خواهد بود» (9 اردیبهشت، اولین برنامه تلویزیونی شبکه یک) و گفت: «یکی از اولویت‌های من در ۱۰۰ روز نخست مربوط به بخش اشتغال و اجرایی شدن طرح کارورزی برای اشتغال جوانان است. این طرح در بهمن‌ماه سال ۹۵ و در شورای عالی اشتغال به تصویب رسیده و سازمان برنامه و بودجه در حال تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی آن است» (13 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه جام‌جم).

با بالا گرفتن برد تبلیغاتی شعارهای رقبا درباره اشتغال، روحانی هم مجبور شد ارقام قطعی‌تری را به‌عنوان وعده مطرح کند: «ما باید برای اشتغال جوانان قدم برداریم، اما نه با حرف. آن کسی می‌تواند برای اشتغال حرف بزند که در سال 95، 650 هزار اشتغال ایجاد کرده است. دولت در بهمن 95 طرح کارورزی و اشتغال آنها را تصویب کرده است، ولی عده‌ای همان طرح را به صورت ناقص به مردم وعده می‌دهند. طرح کارورزی برای جوانان را ما در برنامه ششم اعلام کردیم که به صورت متوسط 955 هزار شغل برای جوانان درست خواهیم کرد. عدد شغل محاسبه و کارشناسی شده و در هزاران جلسه بررسی شده و در قالب لایحه به مجلس داده شده است. چرا گفتیم 955 هزار نفر و نه یک میلیون؟ این به‌خاطر محاسبات کارشناسی ما بود. این عدد مصوب برنامه ششم در مجلس و با پیشنهاد دولت است» (18 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در سالن ابن سینای همدان).

رئیس‌جمهور در مرحله بعد تلاش کرد عملی بودن این شعار را در ارتباط با سایر برنامه‌های اقتصادی دولت نشان دهد: «برای اشتغال در کشور باید محیط کسب و کار را فراهم کنیم تا مردم به آینده کشور امیدوار شوند. برای دستیابی به اهداف پیش‌بینی‌شده در برنامه ششم باید کشور رشد هشت‌درصدی داشته باشد. در این زمینه ما توانستیم در سال 95 رشد بالای هشت درصد را تجربه کنیم و در صورتی که در طول برنامه ششم این رشد را حفظ کنیم، به طور طبیعی می‌توانیم بالای 900 هزار شغل را سالانه تولید کنیم. اما برای اینکه اشتغال را افزایش دهیم به تقویت بنگاه‌های کوچک و متوسط نیازمند هستیم... پس از اجرای آزمایشی برنامه کارورزی در چند استان برای جوانان فارغ‌التحصیل که مهارت کافی برای کار نداشتند، امروز این برنامه آماده اجرا در سراسر کشور است. بر اساس این برنامه فارغ‌التحصیلانی که مهارت کافی ندارند چهار ماه آموزش مهارت می‌بینند و در این مدت یک‌سوم حداقل دستمزد به آنها پرداخت می‌شود. سپس چنانچه کارفرما مایل باشد در آن کارگاه مشغول به فعالیت می‌شوند و دولت در سال نخست حق کارفرما را پرداخت می‌کند» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو).

و در نهایت در تفصیلی‌ترین روایت از این وعده: «تا پنج شش سال آینده اشتغال مساله اصلی ما خواهد بود. برای اشتغال در جامعه باید فضا را آماده و مردم را به آینده امیدوار کنیم تا اعتماد کنند و سرمایه‌گذاری انجام دهند. چراکه سرمایه‌گذاری باعث تولید و اشتغال می‌شود. اقدام بعدی طرح «کارورزی» است که در بهمن پارسال در شورای عالی اشتغال تصویب شد و به زودی آغاز می‌شود تا افرادی که می‌خواهند کار کنند، ولی مهارت ندارند با به‌روز کردن بخش‌های فنی و حرفه‌ای با دیدن دوره‌های آموزشی با داشتن تخصص مشغول به کار شوند. طرح دوم این است که افرادی دعوت شوند و در دوران آموزش دیدن، یک‌چهارم حقوق به عنوان کمک به آنها بدهیم و در دستگاهی مشغول به کار شوند و اگر آن بنگاه آنها را پسندید، یک سال سهم کارفرما را پرداخت کنیم. این طرح در سه استان به صورت آزمایشی انجام شده و موفقیت‌آمیز بوده و سامانه‌اش برای ثبت‌نام افراد به‌زودی فعال می‌شود... در این زمینه دو طرح دیگر هم داریم؛ یک طرح مهارت‌آموزی در دوران دبیرستان و دانشگاه‌هاست که آموزش و پرورش و وزارت علوم باید در این زمینه کمک کنند. از طرفی ما باید دانشگاه‌ها را به مراکز تولیدی متصل کنیم. طرح بعدی برای شهرهای گردشگرپذیر است تا زمینه‌های لازم برای جذب گردشگر را فراهم کنیم... ما معتقدیم می‌توان سالی یک میلیون گردشگر به کشور آورد. شهرهایی مثل اصفهان و شیراز با وجود گردشگر مشکل اشتغال نخواهند داشت. به همین دلیل ما در حال آماده‌سازی زیربناها، حمل‌ونقل ریلی و حمل‌ونقل هوایی هستیم و از سوی دیگر باید موانع گردشگری را رفع کنیم. چراکه کشورهای دیگر در حال جذب گردشگران ما هستند در حالی‌که ما می‌توانیم خودمان آنها را جذب کنیم. در برنامه پنج‌ساله ششم ما پیش‌بینی سالانه ۹۵۰ هزار شغل کرده‌ایم» (23 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه خبر).

تداوم پرداخت یارانه؛ ریشه‌کنی فقر مطلق

دومین شعار پردامنه و فراگیر حسن روحانی را می‌توان در حوزه عدالت اجتماعی و سیاست‌های حمایتی دسته‌بندی کرد. اینجا هم او ابتدا از گزارش عملکرد دولت یازدهم شروع کرد: «مردم باید بدانند که ما در آغاز سال 96 دریافتی خانواده‌هایی را که مشمول کمیته امداد و بهزیستی بودند سه برابر افزایش دادیم، امروز حقوق کارمندان نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است. ما این مسیر را ادامه می‌دهیم» (9 اردیبهشت، اولین برنامه تلویزیونی شبکه یک) و به حرف‌های تئوریک رسید: «دومین دغدغه من زندگی مردم و به ویژه آنهایی است که با فقر و مشکلات مختلفی روبه‌رو هستند. باید بکوشیم تا عدالت واقعی اجتماعی را در زندگی مردم برقرار کنیم» (13 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه جام جم). او در ادامه تلاش کرد به گروه‌های کم‌درآمد تضمین دهد که سیاست‌های حمایتی را برای آنها ادامه خواهد داد: «پیش از دولت یازدهم حقوق بازنشستگان کمتر از میزان تورم افزایش می‌یافت که ما در دولت در نخستین اقدام میزان افزایش دریافتی بازنشستگان را با تورم ارتقا دادیم. براساس برنامه‌های دولت امروز حداقل دریافتی بازنشستگان بیش از یک میلیون تومان است و در مجموع در دولت گام‌های خوبی در زمینه توجه به بازنشستگان برداشته شده، اما باید گام‌های بیشتری در این زمینه برداشته شود... باید به اقشار مستضعف بیشتر فکر کنیم. دولت تدبیر و امید، مستمری افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را افزایش داده، اما در عین حال باید بتوانیم زندگی افراد نیازمند و افراد فاقد شغل را تامین و ایجاد اشتغال کنیم» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو). اما وقتی دید رقبا از سکوت او درباره سیاست‌های پرداخت یارانه‌ای سوءاستفاده کرده و وعده‌های فریبنده می‌دهند، صراحتاً درباره این مساله اظهار نظر کرد: «دولت سابق باید 17 هزار میلیارد تومان یارانه می‌داد که تخلفی 42 هزارمیلیاردی کرد. امروز هم 70 هزار میلیارد [منابع یارانه‌ای] وجود دارد که می‌توان همه آن را به مردم داد؛ اما در آن صورت باید وضعیت بهداشت به گذشته بازگردد و گازرسانی به روستاها متوقف شود. ما معتقدیم که باید پرداخت یارانه‌ها به همین شکل ادامه پیدا کند، ولی یک نظام جامع برای بهداشت کشور تشکیل شود... باید کسانی که در فقر مطلق هستند بیایند و نام‌نویسی کنند و دولت نیز موظف است وسایل ضروری زندگی آنان را برایشان تامین کند. همچنین افرادی که شغل ندارند، باید برایشان شغل ایجاد شود و آنانی که شغل مناسبی ندارند، با شغل بهتری کار خود را ادامه دهند» (22 اردیبهشت، مناظره سوم).

روحانی بعدتر مجبور شد در چند نوبت شایعات مبتنی بر قطع یارانه نقدی را تکذیب کند، وعده حذف کامل فقر مطلق بدهد و از سهام عدالت مایه بگذارد: «این روزها شایعاتی در برخی روستاها از سوی ستادهای رقیب ایجاد شده که می‌گویند دولت می‌خواهد یارانه را قطع کند. من این مساله را قاطعانه رد می‌کنم و می‌گویم یارانه ادامه پیدا خواهد کرد. البته ما برای کمک به مردم فقط به یارانه فکر نمی‌کنیم و معتقد به نظام تامین اجتماعی هم هستیم. در این زمینه مددجویان کمیته امداد و بهزیستی مستمری‌شان بیش از سه برابر شده است؛ چراکه معتقدیم یارانه به تنهایی کمک نیست. ما باید سبدهایی در زمینه درمانی و مواد غذایی هم اختصاص دهیم و این کمک‌ها را تا نقطه پایان فقر مطلق ادامه دهیم. قول دولت این است که تا پایان دولت دوازدهم به طور کامل فقر مطلق برطرف شود و مردم برای نیازهای اساسی خود محتاج نباشند. ضمن اینکه ما سهام عدالت را هم سامان دادیم که کمکی برای زندگی مردم است و الان دو دهک پایین در حساب خود دو میلیون تومان دارند که می‌توانند از پول آن استفاده یا آن را واگذار یا از سودش استفاده کنند. همچنین دهک‌های دیگر -تا ۵۰ میلیون نفر- یک میلیون در حسابشان دارند که ارزشش دو میلیون است. ما فقط نباید به یارانه متکی باشیم؛ چراکه یارانه مربوط به حامل‌های انرژی است و اگر بخواهیم یارانه را بالا ببریم، باید قیمت بنزین و گازوئیل را بالا ببریم. به همین دلیل از طرق دیگری که گفتم کمک می‌کنیم و یارانه را هم ادامه می‌دهیم. در دولت دوازدهم تصمیم داریم میزان حقوق بازنشستگان به حدی برسد که کفاف زندگی‌شان را بدهد. برخی افراد هم هستند که دیگر نمی‌توانند هیچ فعالیتی داشته باشند و باید برای آنها تصمیمات جداگانه‌ای بگیریم تا از حداقل معیشت در غذا، مسکن و درمان برخوردار باشند... درمان، بیمه و تامین اجتماعی در روستاها و [در میان] حاشیه‌نشین‌ها گسترش پیدا کرده است و از طرفی به افرادی حدود هشت تا ۱۰ میلیون نفر سبد غذایی هم می‌دهیم» (23 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه خبر).

در هفته پایانی کمپین تبلیغاتی، روحانی پا را از این هم فراتر گذاشت: «امروز که [درآمد] نفت ما مقداری بیشتر شده است تصمیم گرفته‌ایم تا این پول را به محرومان بدهیم... به مردم قول می‌دهم که در دولت دوازدهم فقر مطلق برای همیشه از ایران رخت برکند... پرداخت یارانه‌های نقدی به مردم در آینده نیز ادامه خواهد یافت... عده‌ای در حال القای این مطلب هستند که چنانچه دولت فعلی ادامه پیدا کند، یارانه روستاییان قطع خواهد شد. من از مردم می‌خواهم که پیام دولت را به همه روستاییان برسانند و به آنها بگویند که این عده دروغ می‌گویند. ضمن اینکه پرداخت یارانه‌ها کافی نیست. دولت باید تلاش کند تا با توسعه بیمه برای مردم و نظام تامین اجتماعی و همچنین بالا بردن مستمری مددجویان و افزایش حقوق بازنشستگان و کارمندان در جهت کمک به اقشار متوسط جامعه عمل کند» (24 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در خرم آباد).

البته روحانی همواره تاکید داشت که دولت او (بر خلاف رقبا) دولت عمل است، نه شعار: «اینها به دروغ می‌گویند اگر دولت یازدهم ادامه یابد، یارانه مردم قطع خواهد شد. آنها همچنین سوال می‌کنند که چرا زمانی که دولت متوجه شد یارانه عده‌ای را به اشتباه قطع کرده، اشتباه خود را جبران کرد؟ اینها در حالی است که ما می‌گوییم برای رسیدگی به محرومان فقط پرداخت یارانه کافی نیست؛ بلکه با صدای بلند می‌گوییم که باید به حقوق فرهنگیان و بازنشستگان اضافه شود... دولت گام‌های نخست خود برای رسیدگی به اقشار مختلف جامعه را برداشته است.‌ ما شعار نمی‌دهیم، بلکه عمل می‌کنیم و به عمل خود ادامه خواهیم داد. ما می‌گوییم که باید تا پایان دولت دوازدهم فقر مطلق در ایران ریشه‌کن شود. در این راستا نیز تاکنون مستمری بیش از هشت میلیون نفر از مددجویان را افزایش داده‌ایم» (25 اردیبهشت، میتینگ تبلیغاتی در سالن شهید رسول حسینی‌ ساری).

و در نهایت، گویی خیالش هنوز از اثرگذاری سخنان رقبا راحت نشده، در آخرین ساعات تبلیغات انتخاباتی بیانیه‌ای صادر کرد و گفت: «روستاییان عزیز و سختکوش، اینجانب با کمال قاطعیت به شما اعلام می‌کنم که اولاً نه‌تنها یارانه فعلی‌تان به صورت سابق ادامه پیدا خواهد کرد، بلکه همان‌طور که در برنامه‌های خود به تفصیل اعلام کرده‌ام، گام اول برنامه دولت در حذف فقر مطلق، طبق قانون، از ابتدای امسال با افزایش بیش از سه برابری میزان مقرری مددجویان کمیته امداد حضرت امام‌(ره) و سازمان بهزیستی به اجرا درآمده است؛ و در گام دوم، برنامه‌ای اجرا می‌شود که تا پایان دولت دوازدهم، فقر مطلق از کشور ریشه‌کن خواهد شد» (‌27 اردیبهشت، بیانیه انتخاباتی).

دو برابر کردن صادرات غیرنفتی

از دیگر وعده‌های عدد و رقم‌دار روحانی می‌توان به توسعه صادرات اشاره کرد. جالب اینکه این شعار تقریباً از همان ابتدای تبلیغات به طور مشخص وجود داشت: «تصمیم ما بر این است تا در سال‌های آینده صادرات غیرنفتی را دو برابر افزایش دهیم... شهرهای مرزی ما باید به شهرهای صادراتی تبدیل شوند... ما باید در استان‌های مرزی سرمایه‌گذاری کنیم و شهرهایمان را برای گردشگری آماده کنیم» (9اردیبهشت، اولین برنامه تلویزیونی شبکه یک). با این حال این شعار کم‌کم به سمت ملموس‌تر شدن برای عامه مردم پیش رفت: «ما نمی‌خواهیم جوان کرد و ترک ما در سر مرز کوله‌بری کند؛ بلکه می‌خواهیم به‌جای کوله، جوان ما صادرات کند. ما استان‌های مرزی‌مان را استان‌های صادراتی ایران قرار خواهیم داد» (17 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در سالن الغدیر ارومیه). و در عین حال ابعاد کلان‌تری گرفت: «در شرایط برون‌نگری باید با  دنیا یک رابطه و دیپلماسی پایدار داشته باشیم. اگر می‌خواهیم بازار صادراتی در دنیا داشته باشیم، باید اعتماد طرف مقابل را جلب کنیم. ما می‌توانیم در منطقه و خارج از منطقه بازارهایی را به دست بیاوریم... باید وارد قراردادهای منطقه‌ای و بین‌المللی شویم، در این زمینه برای نخستین بار وارد همکاری با اوراسیا شده‌ایم تا بتوانیم دارای منطقه آزاد تجاری باشیم. این موضوع می‌تواند کمک بسیاری به صادرات ما انجام دهد» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو). این وعده در داغ‌ترین برنامه تبلیغاتی انتخابات نیز تکرار شد: «روستاهای مرزی ما باید تولیدکننده و استان‌های مرزی صادرکننده باشند. به این صورت جلوی قاچاق کالا گرفته می‌شود» (22 اردیبهشت، مناظره سوم).

درباره مبارزه با قاچاق البته روحانی شعار بزرگ و عجیبی هم داده است: «ما تجهیزاتی را به گمرک اضافه کرده‌ایم که می‌تواند جلوی قاچاق را بگیرد. از سوی دیگر ما باید قیمت و کیفیت کالاهای داخلی خود را متعادل کنیم. استان‌های مرزی ما باید صادرکننده باشند، تا جلوی واردات قاچاق گرفته شود. من می‌گویم تا پایان دولت دوازدهم می‌توان به طور کامل این پدیده شوم را از بین برد» (23 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه خبر).

انتقال خصولتی‌ها به مناطق مرزی

رئیس‌جمهور منتخب در جریان تبلیغات انتخاباتی روی «بهبود محیط کسب‌وکار» و رقابتی شدن اقتصاد تاکید بسیاری داشت؛ هرچند این وعده اقتصادی با چاشنی سیاست همراه بود: «رقابت در اقتصاد باید سالم باشد. نمی‌شود یک بنگاه پشتوانه سیاسی و امنیتی داشته باشد و ما بقیه را برای رقابت دعوت کنیم. باید بنگاه‌هایی که به نهادهای امنیتی وصل هستند، به نقاط مرزی بروند تا فضا را برای بقیه باز کنند» (7 اردیبهشت، اولین برنامه انتخاباتی در رادیو ایران). از تکرار این شعار در نطق‌های مختلف روحانی می‌توان نتیجه گرفت که مطرح‌شدن آن فی‌البداهه نبوده است: «باید برخی بنگاه‌های اقتصادی که به دستگاه‌های انتظامی وصل هستند، در نقاط مرزی قرار بگیرند تا فضا را برای مردم و جوانان باز کنند. فضای اقتصادی باید سالم باشد. مگر می‌شود از مردم سلب امید کرد و انتظار داشت که کشور در منطقه اول باشد؟» (9اردیبهشت، اولین برنامه تلویزیونی شبکه یک) و البته زوایای دیگری هم درباره آن مطرح بود: «[با اشاره به تسهیلات بانکی به 24 هزار بنگاه کوچک و متوسط در سال گذشته] ارائه این تسهیلات موجب حرکت بنگاه‌های کوچک و متوسط شد. قطعاً ادامه ارائه این تسهیلات می‌تواند بنگاه‌هایی را که فعال نیستند نیز فعال کند» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو). روحانی اما باز هم به شعار اول بازمی‌گشت: «باید فضای آزادی را برای بخش‌های خصوصی ایجاد کنیم، نه اینکه خصولتی‌ها بیایند به عنوان بخش خصوصی فعالیت کنند، گروه‌هایی که حامی‌های نظامی دارند، وارد فضای رقابت شوند و نگذارند رقابت واقعی بین بخش خصوصی ایجاد شود» (22 اردیبهشت، مناظره سوم) و آن را تکرار می‌کرد: «اگر می‌خواهیم شاهد رونق و پیشرفت ایران و اشتغال جوانان باشیم، باید کاری کنیم که در این کشور رقابتی آزاد در اقتصاد ایجاد شود. چراکه بنگاه‌های خصولتی اقتصاد را در مسیر انحراف قرار می‌دهند. ما علاقه‌مند هستیم همه ایرانیان دارای کار و ثروت باشند اما به شرط آنکه فضا را بر دیگران تنگ نکنند و از حقوق مساوی برخوردار شوند» (23 اردیبهشت، میتینگ تبلیغاتی در سالن 12 هزار نفری ورزشگاه آزادی تهران).

مبارزه با فساد از مسیر شفافیت

یکی دیگر از نقاط تاکید رقبای روحانی در کارزار انتخابات، مساله مبارزه با فساد بود. روحانی در این زمینه از شفافیت بیشتر به عنوان باطل‌السحر فساد یاد می‌کرد: «باید شبکه‌ای ایجاد کنیم که در آن همه چیز شفاف باشد. در این زمینه دولت به دنبال قانون شفافیت و اجرای آن است. آیین‌نامه‌های آن را نیز نوشته و دستگاه‌ها در حال آموزش در این زمینه هستند. چنانچه همه چیز شفاف باشد، در آن زمان اعتماد، ‌اطمینان و ساده‌زیستی حاصل می‌شود» (15 اردیبهشت، مناظره دوم). او بر نقش رسانه‌های آزاد و فناوری اطلاعات در این زمینه تاکید فراوان داشت: «باید ببینیم مفاسد از کجا آغاز می‌شود. مفاسد از عدم شفافیت شروع می‌شود. ما لایحه شفافیت را آماده کرده و به مجلس داده‌ایم تا همه دستگاه‌ها، درآمدها، هزینه‌ها، مزایده‌ها و مناقصه‌هایشان کاملاً مشخص شود. عدم شفافیت فساد می‌آورد و در این زمینه باید ریشه‌ای برخورد کنیم. از طرفی بعضی‌ها ذی‌نفع هستند و خودشان تصمیم می‌گیرند؛ مثلاً یک نفر در هیات مدیره‌ای برای افزایش حقوق خودش تصمیم می‌گیرد. به همین دلیل ما لایحه تضاد منافع را تهیه کرده‌ایم تا جلوی این کار گرفته شود. این دو لایحه می‌تواند جلوی بسیاری از مفاسد را بگیرد. دولت الکترونیک راه دیگری برای مبارزه با مفاسد است. از طریق دولت الکترونیک فضا مناسب می‌شود و می‌تواند ارتباط چهره به چهره نباشد و مردم کارهای اداری خود را از طریق اینترنت و تلفن حل و فصل کنند. از سوی دیگر برای مبارزه با فساد باید رسانه‌ها را فعال کنیم. به خاطر همین شبکه‌های مجازی و ارتباطات بود که مردم نسبت به فساد حساس شدند. اگر روزنامه‌ها و شبکه‌های مجازی آزادی عمل داشته باشند، می‌توانند جلوی فساد را بگیرند» (23 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه خبر).

روحانی در حوزه فناوری اطلاعات وعده‌های صریح‌تری هم داشت: «دولت یازدهم برای توسعه زیرساخت‌ها و پهن‌باندها تلاش بسیاری انجام داده است. این خدمات در دولت دوازدهم بیشتر ادامه خواهد یافت و دولت پهن‌باندی را به‌وجود خواهد آورد که همه مردم بتوانند با موبایل خود یک صداوسیما باشند... برخی می‌گویند شبکه‌های ارتباطی بسته شود؛ چرا؟ آنها می‌گویند اتوبان‌ها را ببندید، چون مردم تصادف می‌کنند؛ در حالی که ما معتقدیم اتومبیل‌ها را باید اصلاح کرد و نباید برای تخلف یک نفر خیابان‌ها را بست» (26 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در سالن انقلاب زنجان).

رفع تحریم‌های غیرهسته‌ای

یکی دیگر از وعده‌های روحانی که با تمرکز بر کارنامه دولت نخست او مطرح می‌شد، مربوط به حوزه سیاست خارجی بود. این وعده البته بسیار دیر مطرح شد: «مردم! ما با هم چهار سال پیش یک عهد بستیم و براساس آن جلو رفتیم. ما در برابر تحریم‌ها ایستادگی کردیم و آن را شکستیم... من آمادگی دارم در چهار سال بعد غیر از تحریم‌های هسته‌ای که در این چهار سال برداشتم، بقیه تحریم‌های ملت ایران را به خوبی و با قدرت بردارم و عزت ایران را و منفعت ایران را به ملت ایران بازگردانم» (22 اردیبهشت، مناظره سوم). 

این وعده بزرگ در هفته آخر تبلیغات چند بار تکرار شد: «اگر ملت ایران اجازه بدهد و اگر رهبری یاری کند و ما را هدایت کند، با کمک همین دکتر ظریف مابقی تحریم‌ها را هم برخواهیم داشت... ما می‌خواهیم تعامل سازنده با جهان را ادامه بدهیم» (24 اردیبهشت، میتینگ هواداران در میدان نقش جهان اصفهان). روحانی خطر «بازگشت به عقب» را نیز در همین چارچوب هشدار داد: «زمانی که در آمریکا این آقای جدید روی کار آمد در اتاق فکرهاشان گفتند که یک لبه گازانبر درست شد و لبه دیگر این گازانبر در اردیبهشت در ایران ایجاد خواهد شد. من در پاسخ به آنها می‌گویم که اشتباه کردید؛ ما در ایران گازانبر نداریم و لبه گازانبر خارجی را هم کند خواهیم کرد... ما نخواهیم گذاشت تحریم‌ها به کشور بازگردد» (27 اردیبهشت، ورزشگاه تختی مشهد).

ایجاد ذخیره 60 میلیارد‌دلاری 

احتمالاً با اعتماد به توان دیپلماتیک دولت بود که رئیس‌جمهور وعده افزایش درآمد نفتی و واریز منابع مالی بیشتر به صندوق توسعه ملی را مطرح کرد: «در سایه توافق هسته‌ای از امسال درآمد ما از نفت و محصولات وابسته به آن 20 میلیارد دلار افزوده می‌شود که از امسال به بعد، سالی 15 میلیارد دلار از آن را به صندوق توسعه ملی خواهیم ریخت که این پول را باید اهرمی کنیم تا سرمایه‌گذاری صورت گیرد» (7 اردیبهشت، اولین برنامه انتخاباتی در رادیو ایران) و رقم آن را با اطمینان تکرار کرد: «ما می‌خواهیم روز به روز اتکای به نفت در دولت کم شود... ما طبق برنامه حدود ۴۰ میلیارد دلار را به صندوق ریخته‌ایم که در دولت بعد نیز برنامه داریم این مبلغ به ۶۰ میلیارد دلار برسد» (8‌اردیبهشت، مناظره اول).

روحانی در جریان طرح این شعار انتخاباتی، تلاش می‌کرد آثار ملموس آن را نیز برای مردم بازگو کند: «مردم ما باید بدانند برای اشتغال به سرمایه نیازمند هستیم. در سایه توافق هسته‌ای برجام از امسال از حوزه نفت و سایر محصولات نفتی 20 میلیارد دلار  بر درآمد کشور افزوده می‌شود. از این 20 میلیارد دلار می‌توانیم سالی 15 میلیارد دلار را به صندوق ملی بدهیم؛ یعنی در پایان دولت دوازدهم 60 میلیارد دلار در صندوق ملی پس‌انداز شده و از این پول باید استفاده کرد تا بانک‌ها،‌ خود دولت و سرمایه‌گذاران خارجی بیایند و سرمایه‌گذاری کنند» (9 اردیبهشت، اولین برنامه تلویزیونی شبکه یک).

رشد اقتصادی  هشت‌درصدی

وعده روحانی درباره رشد اقتصادی اما در مقایسه با رقبا بسیار محتاطانه بود. او عمدتاً تلاش کرد غیرواقعی‌بودن شعارهای رقبا را برجسته کند: «اگر ما خیلی خوب بتوانیم تلاش کنیم به رشد هشت‌‌درصدی می‌رسیم که مورد تاکید رهبری و برنامه توسعه است. اما آنها که رشد 26‌درصدی را به مردم وعده می‌دهند، بگویند که آیا این کار شدنی است؟ آیا می‌توان درآمد کشور را در عرض چند سال دوبرابر افزایش داد؟ آیا کارشناسان چنین وعده‌ای را می‌پذیرند؟ در کجای دنیا شاهد چنین اتفاقی بوده‌ایم؟... وضعیت رکود پیش از این دولت چگونه بود؟‌ وضعیت رشد اقتصادی که قریب به منفی شش درصد بود، الان به رشد مثبت رسیده است. ما در صورتی می‌توانیم این وضعیت را ادامه دهیم که فریب مردم را کنار بگذاریم و راه توسعه کشور را دنبال کنیم» (15 اردیبهشت، مناظره دوم) و رقم هشت‌درصدی برای رشد اقتصادی را کمابیش با احتیاط وعده می‌داد: «در این دولت برای اولین بار بعد از [آغاز دوره اجرایی سند] چشم‌انداز به رشد بالای هشت درصد رسیدیم؛ یعنی در 10 الی 20 سال گذشته چنین رشدی را شاهد نبودیم. ما می‌توانیم در دولت بعد آن را ادامه دهیم؛ با رشد خوب و کاهش تورم» (22 اردیبهشت، مناظره سوم).

هدف‌گذاری رئیس‌جمهور درباره روند تورم و نقدینگی هم محتاطانه بود: «مهم‌ترین موضوع در نقدینگی مهارگسیختگی آن و عدم حرکت به سمت ارز و سکه است. در دولت یازدهم توانستیم تورم را سال به سال کاهش دهیم و امروز باید تلاش کنیم که با انضباط بیشتر نقدینگی را بیشتر مهار کنیم» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو). او باز هم بر ضرورت حفظ انضباط پولی و مالی تاکید کرد: «اگر بخواهیم تورم را مهار کنیم، اساس آن رشد تولید است. اگر کالا به اندازه کافی و بیش از نیاز تولید شود، بازار متعادل می‌شود. از طرفی اگر رقابت آزاد باشد هم در کیفیت و هم در قیمت کالا به مردم کمک بهتری می‌شود. انضباط پولی و مالی هم مساله دیگری است که جلوی تورم را می‌گیرد» (23 اردیبهشت، مصاحبه با شبکه خبر).

هر استان چند وعده

هرچه روحانی در وعده‌های مرتبط با حوزه کلان اقتصاد احتیاط می‌کرد، در مطرح کردن شعارهای مربوط به توسعه منطقه‌ای بی‌پروا بود و تقریباً به هر استانی که سفر می‌کرد، وعده‌هایی می‌داد. 

در هرمزگان: «ما به دنبال رشد هرمزگان هستیم و باید سواحل و جزایر جنوب را آباد و بنادر جنوب را جهانی کنیم. با دولت روسیه برنامه‌ریزی کردیم بخش بزرگی از کالاهای روس که می‌خواهد از اقیانوس هند عبور کند، به بندرعباس بیاید و با قطار و ریل به مناطق اروپایی و شرقی حمل شود.» (10اردیبهشت، سخنرانی در میتینگ سالن فجر بندرعباس). 

در همدان: «به‌رغم خواست دلواپسان که از افتتاح بدشان می‌آید، امروز راه‌آهن همدان افتتاح شد. یک ماه دیگر هم راه‌آهن کرمانشاه افتتاح می‌شود و ماه بعد راه‌آهن ارومیه افتتاح می‌شود و ماه بعدش راه‌آهن رشت و ماه بعدش راه‌آهن تبریز... در چند ماه پنج استان به راه‌آهن سراسری متصل می‌شود» (18اردیبهشت، میتینگ تبلیغاتی در سالن ابن سینای همدان). 

در کرمانشاه: «ان‌شاءالله راه‌آهن کرمانشاه در خرداد به راه‌آهن سراسری متصل خواهد شد. قصرشیرین نیز منطقه آزاد خواهد شد. راه‌آهن شهری و مترو هم در دولت دوازدهم اجرایی خواهد شد» (18 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در ورزشگاه امام خمینی کرمانشاه). 

در اصفهان: «ما قطار تهران-اصفهان را تامین اعتبار کردیم و این قطار در دولت دوازدهم باید تمام شود. همچنین ما تصمیم گرفتیم فرودگاه بزرگ و بین‌المللی را در اصفهان ایجاد کنیم و می‌خواهیم آن را در دولت دوازدهم تکمیل کنیم» (24 اردیبهشت، میتینگ هواداران در میدان نقش جهان اصفهان). 

در مازندران: «می‌خواهیم مازندران محور ارتباط با شرق، غرب، شمال و جنوب کشور باشد. ما معتقدیم که راه ارتباطی ایران با دنیا باید از شمال ایران بگذرد. ما به تلاش خود برای افزایش راه‌های ارتباطی همه استان‌های شمالی با جهان ادامه خواهیم داد... دولت تمام تلاش خود را برای اتصال هر سه راه حیاتی به شمال کشور به کار گرفته و در این راستا جاده فیروزکوه تا چند ماه دیگر و جاده هراز تا دو سال دیگر و راه چالوس در دولت دوازدهم نهایی و تکمیل خواهد شد» (25 اردیبهشت، میتینگ تبلیغاتی در سالن شهید رسول حسینی ساری). 

در زنجان: «ما می‌خواهیم بازار دنیا را تصرف کنیم و نمی‌خواهیم طرح‌های مختلف از جمله پتروشیمی زنجان از سال 85 نیمه‌کاره بماند. در این راستا تاکنون 6 /3 میلیون یورو منابع مالی این پروژه را تامین کرده‌ایم» (26 اردیبهشت، میتینگ انتخاباتی در سالن انقلاب زنجان).

تازه اینها به جز وعده‌هایی بود که به طور عمومی برای توسعه مناطق روستایی و کم‌برخوردار کشور مطرح می‌شد: «در زمینه توسعه روستا طرح‌هایی برای روستاها به ویژه روستاهای مرزی و محروم در دستور کار داریم. بر این اساس چنانچه هر فردی برای سرمایه‌گذاری یک‌سوم سرمایه اولیه را در اختیار داشته باشد، می‌تواند از طریق تسهیلات بانکی با بهره کم دوسوم دیگر را دریافت کند. برای این کار لایحه برداشت یک و نیم میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی به مجلس ارائه شده است» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو).

سایر وعده‌ها و شعارها

علاوه بر اینها، حسن روحانی وعده‌های دیگری نیز در چندین و چند حوزه کوچک و بزرگ اقتصاد ایران مطرح کرد. مثلاً رسیدن به جایگاه صادرکننده بنزین: «ما واردکننده گازوئیل بوده‌ایم، امروز صادرکننده آن هستیم و از اواسط امسال صادرکننده بنزین خواهیم بود» (25 فروردین، روز ثبت‌نام در انتخابات)؛ تامین منابع درآمدی پایدار برای شهرها: «اگر شهرها و شهرداری‌ها نیازمند منابع درآمدی هستند، بایستی به فکر منابع درآمدی سالم برای اداره آنها بود و دولت آماده است با تهیه لوایح لازم برای شهرداری‌ها و اداره شهرها از طریق منابع مشروع اقدام کند» (3 اردیبهشت، اجلاس مجمع جهانی شهرهای اسلامی)؛ رفع معضلات بازار مسکن: «ساماندهی بافت‌های فرسوده از جمله گام‌های مهمی است که در برنامه آینده دولت وجود دارد. معتقدم که در داخل شهر باید بافت فرسوده را تغییر دهیم و با نوسازی این بافت‌ها علاوه بر ایجاد تحرک در بخش مسکن در زندگی مردم نیز تحرکی ایجاد کنیم... صادرات مصالح ساختمانی و همچنین طرح افزایش استحکام ساختمان‌ها از جمله برنامه‌هایی است که برای خروج بخش مسکن از رکود پیش‌بینی شده است» (21 اردیبهشت، گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو).

این فهرست همچنان قابل طولانی‌تر شدن است، اما به نظر می‌رسد اینها مهم‌ترین وعده‌های اقتصادی است که در چهار سال آینده روی دوش حسن روحانی سنگینی خواهد کرد. اینکه آیا او می‌تواند زیر این بار کمر راست کند، یا خیر در سال 1400 معلوم خواهد شد.