افشاگری درست یا نادرست

«من می تونم راجع به پرونده یک خانم با شما صحبت کنم؟» جمله آشنای اولین مناظره انتخاباتی سال 88 که با تن صدای ویژه رئیس دولت نهم در ذهن‌ها ثبت شده است. مناظره‌هایی که نوع جهت‌گیری رئیس دولت در آن، واژه «بگم‌بگم» را به تکیه‌کلامی طنزآلود در جامعه ایران تبدیل کرد. در آن روزها سیل انتقاد‌ها و درخواست‌های پاسخگویی به سوی جام جم سرازیر شد؛ درخواست‌هایی که مفهوم آن، نه اعتراض به افشاگری که انتقاد به اتهامات بی‌پایه و اساس عنوان شد. منتقدان شیوه مناظره آن روزهای کشور، رئیس دولت و ویژگی‌های او را می‌شناختند و از موضوعات مطرح‌شده جا نخوردند. آنان معتقد بودند اتهامات نسبت داده‌شده سراسر کذب و آماری که از رشد اقتصادی کشور داده می‌شود، غیرواقعی است چون مستند به آمار تایید‌شده نیست. در عین حال کم نبوده و نیستند چهره‌هایی که هدف از مناظره‌های انتخاباتی را نه افشاگری که فرصتی برای طرح ایده‌ها و برنامه‌ها دانسته و هرگونه انحراف در این شیوه را سبب سردرگمی جامعه عنوان می‌کنند. 

اینکه مناظره‌های انتخاباتی پدیده‌ای دموکراتیک است و فرآیندی است که باید منجر به متقاعدسازی رای‌دهندگان برای انتخاب شایسته شود. اگر راهی جز این طی شود کارایی و اثربخشی خود را از دست داده و نه‌تنها باعث افزایش قدرت تشخیص در جامعه نخواهد شد بلکه به تردیدها دامن خواهد زد. تبادل نظر و با یکدیگر نظرآزمایی کردن، هدف یک مناظره به ویژه در سطح انتخابات است و با مجادله و منازعه حتماً تفاوت‌هایی خواهد داشت. هدف از مناظره‌های انتخاباتی، بیان برنامه‌ها و ایده‌ها و البته پاسخگویی به سوالات رسانه‌ای است که نامزدها مهمان آن هستند. با این حال اصل افشاگری نیز در کشورهای با سابقه طولانی دموکراسی، امری مسبوق به سابقه است. انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و فرانسه، دو نمونه بارز این تاکتیک در مناظره‌های انتخاباتی است. موضوعی که اتفاقاً به دلیل برگزاری انتخابات ایالات متحده در سال گذشته و حضور چهره برون‌گرایی نظیر ترامپ در آن، بیش از گذشته با افشاگری گره خورد. مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه نیز شاهد مناظره‌هایی با طعم افشاگری بود و این در نامزد جبهه ملی، بیشتر و بارزتر دیده شد. به نظر می‌رسد تفاوت این کشورها با ایران، در مستند بودن اظهاراتی است که یک نامزد به عنوان افشاگری علیه رقیب مطرح می‌کند. به بیان دیگر نوع فعالیت رسانه‌ای در این کشورها و تعدد رسانه‌های صوتی و تصویری خصوصی و پذیرش روزنامه‌نگاری افشاگرانه به عنوان یک مکتب، تفاوت‌های آشکاری با وضعیت ایران دارد. در ایران هنوز دسترسی آحاد جامعه به عملکرد همه دستگاه‌های رسمی، میسر نشده و رسانه‌ها نیز امکان انتشار گزارش‌های مستند خود پیرامون برخی وقایع را ندارند. در این شرایط، جنس افشاگری در مناظره‌های انتخاباتی می‌تواند فضا را به سمت تولید ابهام بیشتر و نه شفافیت سوق دهد.