هنگام تنگدستی
سهم مردم از بودجه بدون نفت چقدر است؟
صدف صمیمی: گزاره «تنگدست بودن دولت» برای بستن بودجه 1400 آنقدر قابل پیش‌بینی بود که وقتی خبری مبنی بر اینکه «دولت برای بخش درآمدهای بودجه سال 1400، با تنگنای مالی روبه‌رو است» منتشر شد؛ کارشناسان امور اقتصادی تعجب نکردند.
با دیدگاه واقع‌نگرانه و بر اساس شرایط موجود؛ این آگاهی وجود داشت که حتماً تحریم‌ها، فروش نفت در جمهوری اسلامی ایران را کاهش داده است. پس بر این اساس، این علم وجود داشت که شرایط تحریمی بودجه را از عایدی سنتی خود محروم می‌کند. با این پیش‌فرض نیز، قابل حدس بود که سهم بخش‌هایی از بودجه‌بگیران در لایحه بودجه سال 1400 نسبت به گذشته کاهش پیدا خواهد کرد.
اما در این میان سوالی مطرح می‌شود که با وجود تنگدستی دولت و محدود بودن منابع مالی‌اش، کدام بخش از بودجه‌بگیران سهم کمتری از تقسیم کیک بودجه 1400 را به خود اختصاص خواهند داد؟ پاسخ به این پرسش بسیار مهم است؛ چراکه می‌تواند مناسبات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی میان اقشار مختلف مردم، دولت، نهادها و سازمان‌های بودجه‌بگیر را برای سال آینده تغییر دهد و گروهی را برای حفظ وضع موجودشان خشنود سازد و گروه دیگری را برای بدتر شدن اوضاع اقتصادی به معترضان بالقوه تبدیل کند.
گرچه در یک دهه گذشته همواره میل دولتمردان بر این بوده که نظام مالیاتی کشور اصلاح شود و درآمدهای مالیاتی جای درآمد نفتی را در بودجه بگیرد اما تاکنون دولتی نتوانسته آن‌گونه که انتظار می‌رود و آن‌طور که نیاز است مالیات را جایگزین نفت کند. از طرف دیگر صادرات محصولات غیرنفتی کشور هم یا ارزش ارزی چشمگیری ندارند یا بر اساس تحریم‌های سال‌های اخیر امکان رشد پیدا نکرده است. همچنین دست دولت از دارایی‌های خارج از کشور که شامل طلب‌های نفتی گذشته نیز می‌شود، در راستای تحریم‌های ذکرشده کوتاه است.
بر اساس این سه نکته و نکات متعدد دیگری مثل ضعف در مدیریت منابع، تعدد نهادها و سازمان‌های موازی بودجه‌بگیر، بزرگی و چالاک نبودن دولت؛ وضعیت بودجه سال 1400 در شرایط «اقتصاد بدون نفت» آن هم نه بر اساس جایگزینی دیگر منابع، بلکه اقتصاد بدون نفت تحمیلی بر حسب تحریم‌ها، وضعیت مناسبی نیست. خواه ناخواه بودجه سال آینده با سال‌های قبل خودش تفاوت چشمگیری خواهد داشت؛ اما اگر این تفاوت‌ها بیشتر خود را در حوزه‌های عمومی نشان دهند چه خواهد شد؟ چندین سال متوالی، مردم با فشارهای متعدد اقتصادی از جمله گرانی‌های لحظه‌ای، تورم افسارگسیخته و رکود عمیق زندگی گذرانده‌اند و نه فقط سفره‌هایشان کوچک شده بلکه با کاهش میزان خدمات و افزایش قیمت‌ها معیشتشان هم به خطر افتاده است. لایحه بودجه 1400 موظف است پاسخ دهد که آیا با کاهش ردیف بودجه‌های مربوط به مردم می‌تواند تاب‌آوری آنان را نیز در برابر افزایش فشارهای مالی تضمین کند؟
