نبرد شمالی

  محمد ناظری: درگیری آذربایجان و ارمنستان از آن مسائلی نیست که به ما ربطی نداشته باشد. همسایگی با دو طرف و موقعیت ژئوپولتیک ایران موجب شده اختلافات دو همسایه شمال غربی از مسائل جزئی تا راهبردی ما را تحت تاثیر قرار دهد. همین الان مردم نخجوان آذربایجان برای سفر به بخش اصلی کشورشان باید وارد خاک ایران شوند. اگر از اطراف جلفا و مرز ارس عبور کنید انواع وسایل نقلیه مسافری و باری را می‌بینید که برای دور زدن خاک ارمنستان وارد ایران می‌شوند. همچنین اگر به عنوان یک ایرانی قصد سفر به ارمنستان یا آذربایجان را داشته باشید، اگر قبلاً به یکی از آنها سفر کرده باشید برای ورود به کشور دیگر به مشکل می‌خورید. همچنین در درگیری‌های اخیر، مناطق مرزی ایران مستقیماً زیر آتش دو طرف قرار گرفته و خساراتی به برخی خانه‌های روستایی وارد شده است. اما این همه ماجرا نیست. درگیری فعلی ارمنستان و آذربایجان که از سال 1988 و با درخواست استقلال شورای منطقه قره‌باغ کوهستانی از آذربایجان و پیوستن به ارمنستان شروع شد اکنون از سطح تقابل دو دولت فراتر رفته است. در آن سال‌ها حدود 23 درصد قره‌باغ را آذری‌ها تشکیل می‌دادند اما با الحاق به ارمنستان و تصرف بخشی از آذربایجان از جمله شهر آغدام از سوی نیروهای ارمنی، جمعیت آنها کمتر شد که این مساله در کنار کوچک شدن سرزمین و کاهش مرز مشترک با ایران برای آذربایجان سنگین است. نه قطعنامه‌های 822 و 853 شورای امنیت و نه آتش‌بس سال 1994 نتوانست تنش‌ها را کاهش دهد1، اما به نظر می‌رسد جنگ 2020 شدیدترین درگیری از 1992 تاکنون باشد. به اعتقاد برخی این تنش‌ها نتیجه تعارض منافع و زورآزمایی بازیگران منطقه‌ای از جمله روسیه و ترکیه است که می‌تواند تهدید امنیتی مهمی برای ایران باشد. از یک‌سو این جنگ باعث شکل‌گیری بحث‌هایی در داخل کشور شده و سه‌قطبی آذری- ارمنی-بی‌طرفی را به وجود آورده و از سوی دیگر انتقال شمار زیادی از تروریست‌های تکفیری از شمال سوریه به منطقه درگیری، ایران را با تهدیدات امنیتی مواجه می‌کند. تجمعات پراکنده در تبریز و تهران در حمایت از آذربایجان و محکومیت ارمنستان که با شعارهایی نه‌چندان متعارف هم همراه بود می‌تواند زنگ خطر دیگری برای ایران باشد. فارغ از موضع رسمی وزارت خارجه که گویای چیزی نیست جز اعتقاد حاکمیت ایران به تعلق قره‌باغ به جهان اسلام، می‌توان گفت ایران با هر دو طرف روابط نسبتاً خوبی دارد اما با توجه به اختلافات قومیتی موجود و نزدیکی آذربایجان به آمریکا و حمایت روسیه از ارمنستان، روابطش با این کشور کمی بهتر است. خطر نقشه جدید ترکیه ممکن است این رابطه را به سطح راهبردی هم ارتقا دهد. به اعتقاد سیدجواد طباطبایی، اردوغان سعی دارد با ایجاد یک بازار مشترک، زبان معیار و فرهنگ یکسان در یک منطقه وسیع امپراتوری بزرگ ترکی را شکل دهد و جمهوری آذربایجان می‌تواند مهره مهمی در استراتژی ترکیه باشد. از نظر او تفاوت سال‌های اخیر با درگیری‌های قبلی  این است که همسان‌سازی ترکستان بزرگ در داخل نمایندگانی (پان‌ترک‌ها) دارد و تاکنون به این مساله کم‌توجهی کرده‌ایم.2 با توجه به همه این مسائل در این پرونده می‌خواهیم ببینیم بهتر است ایران کجای نزاع فعلی ارمنستان و آذربایجان بایستد.