طرح به‌ظاهر گشایش اقتصادی
گشایش واقعی در اقتصاد چگونه به دست می‌آید؟
هادی چاوشی: پانزدهم مردادماه، حسن روحانی در نطق هفتگی خود در جلسه هیات وزیران، وعده ایجاد قریب‌الوقوع یک «گشایش اقتصادی» را داد: «در جلسه دیروز [شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه] تصمیمات و نتایج مهمی گرفته شد که پس از به نتیجه رسیدن در هفته آینده و موافقت مقام معظم رهبری اعلام می‌شود و گشایشی اقتصادی در کشور به وجود می‌آید.»1 این وعده -که در آن مقطع هیچ جزئیاتی از آن مشخص نشده بود- بازار گمانه‌زنی‌ها را داغ کرد؛ بعضی گفتند قرار است با توافقی جدید، بخش مهمی از تحریم‌ها کاهش یابد، کسانی از احتمال پذیرش FATF و توافق با گروه اقدام مالی صحبت کردند، بعضی دیگر گفتند قرار است تفاهمی با چین به دست آید تا این کشور راه نقل و انتقالات مالی ایران را باز کند و... گذشت زمان اما مشخص کرد که همه این گمانه‌زنی‌ها ناشی از خوش‌بینی یا سوءتفاهم درباره سخنان رئیس‌جمهور بوده و گشایش مورد اشاره او، چیزی جز طرح فروش نفت خام به مردم - احتمالا در قالب اوراق سلف استاندارد موازی- با هدف جبران بخشی از کسری بودجه دولت نیست. طرحی که زمزمه اجرای شکلی آن از مدت‌ها قبل در وزارت نفت شنیده شده بود.
با روشن شدن بیشتر ابعاد طرح، ویدئویی از سخنان حسین مرعشی در دیدار سه ماه قبل فعالان سیاسی با رئیس‌جمهور در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد که نشان می‌داد سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی پیشنهاد می‌دهد حالا که به دلیل تحریم، نمی‌توانیم نفت را در بازارهای جهانی به فروش برسانیم، دولت آن را در قالب «پته»هایی با سررسید سه‌ساله به مردم بفروشد و در مقابل آن سکه یا ارز دریافت کند تا هم بخشی از ارز و سکه موجود در جامعه جمع شود و هم بتوان «یک سال اقتصاد ایران را اداره کرد».
با انتشار این اخبار و اظهارات، خوش‌بینی‌های به‌وجود‌آمده مبنی بر تغییر وضعیت جدی در اقتصاد ایران اندک‌اندک رنگ باخت و به عنوان یک نمونه قیمت ارز در بازار آزاد تهران که حدود 10 درصد افت کرده بود، کمابیش به نقطه سابق بازگشت. در همین حال، نقدهای زیادی به ماهیت و نحوه طرح ایده گشایش اقتصادی در جامعه مطرح شد. یکی از نقدها این بود که سیاستگذار نه‌تنها گشایش در کسب‌وکار مردم را نادیده گرفته، بلکه تلاش برای باز کردن گره از کار فروبسته خود را به نام گشایشی برای مردم جا زده است. نگرانی دیگر این بود که اصولاً دولت درک درستی از آنچه می‌تواند گشایش پایدار اقتصادی ایجاد کند، ندارد. بماند که کم‌کم بر سر نحوه اجرای طرح موسوم به گشایش هم در میان قوای سه‌گانه اختلاف نظر بروز کرد؛ چراکه منتقدان معتقد بودند دولت با این طرح صرفاً دنبال خرید وقت است و کارش نتیجه‌ای جز بدهکار کردن دولت آینده نخواهد داشت. هرچه بود، وعده اعلام و اجرای یک‌هفته‌ای طرح گشایش ناکام ماند. اما اگر این یک گشایش واقعی نبوده و نیست، گشایش واقعی چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟ پرونده پیش‌رو تلاش می‌کند به این سوال پاسخ دهد.
