ترکش‌های نفت
سیاست‌ورزی در عصر کاهش درآمدهای نفتی چه مختصاتی دارد؟
زهره اکرمی: در تمام کشورهای جهان، فارغ از اینکه صادرکننده یا واردکننده باشند، نفت، نقشی اساسی در اقتصاد آنان بازی می‌کند. گرچه مدتی است که بر طبل «پایان عصر طلایی نفت» کوبیده می‌شود اما مناسبات اقتصادی و بین‌المللی همچنان با نفت تنیده است. این ماده سیاه قادر است فردی را در جهان به رهبری برساند یا قدرت را از بازیگری دیگر برباید؛ قادر است کسب‌وکار کمپانی‌های بزرگ را کساد کند و همزمان می‌تواند سبب‌ساز وقوع جنگی عظیم شود. این کارکرد برجسته باعث شده که نفت را نه کالایی اقتصادی بلکه کالایی سیاسی بنامند و بشکه‌های نفتی فراتر از رای شهروندان در انتخابات بسیاری از کشورهای جهان اثرگذار باشد. پرواضح پیداست هرچه اقتصاد کشوری با نفت بیشتر عجین شده باشد، این اثرگذاری بیشتر خود را نمایان می‌کند و بازی‌های سیاسی در آن با بالا و پایین رفتن بازار نفت قابل پیش‌بینی‌تر می‌شود.
بسیاری از اقتصاددانان نفتی از پیوند نوسانات نفت بر انتخابات و آینده ساختار سیاسی و اجتماعی کشورهای جهان به ویژه کشورهای متکی به این کالا سخن گفته‌اند. پروفسور پل کالیر بر این باور است که کاهش درآمدهای نفتی در کشورهای متکی به فروش منابع طبیعی، به ظهور تکنوکرات‌ها کمک می‌کند و افزایش فروش و قیمت نفت، فرش قرمز را برای پوپولیست‌ها پهن می‌کند. تاریخ نشان داده است که با وفور درآمدهای ارزی در کشورهای صادرکننده، فریاد مدیریت جهان از سوی روسای دولت این کشورها به گوش می‌رسد و در زمان قحطی، دم از گسترش همکاری می‌زنند و ترافیک رفت و آمدهای دیپلماتیک فزون می‌شود. در داخل کشور نیز، سیاستمداران کشورهای نفت‌خیز بیشترین هزینه خرید محبوبیت خود را از درآمدهای نفتی کسب می‌کنند اما زمانی که فروش این موهبت الهی با دشواری مواجه می‌شود، منبع محبوبیت‌بخش آنان نیز حذف می‌شود. بی‌شک کار سیاسی کردن در شرایطی که درآمدهای دولت کفاف اداره کشور را نمی‌دهد، با دوران طلایی نفت متفاوت است و بر شعارهای سیاسی نیز اثر مستقیم دارد.
با همه این احوال برخی از اقتصاددانان نیز بر این باورند که با اتخاذ سیاست‌های پولی، مالی و ارزی مناسب می‌توان از بروز مشکلات اقتصادی که ترکش‌های خود را بر تن سیاست می‌زند، جلوگیری کرد. اما آیا اقتصاد ازنفس‌افتاده ایران مجالی برای این اصلاحات خواهد داشت و سیاست تا کجا می‌تواند خود را از آسیب بحران‌های اقتصادی ناشی از کاهش فروش نفت مصون نگه دارد. گرچه سیاستمداران ایرانی سال‌هاست در تلاش‌اند که اقتصاد ایران را از فراز و نشیب‌های نفت دور نگه دارند و از طرف دیگر تحریم‌های اعمالی سبب کاهش بی‌سابقه فروش نفت ایران شده است؛ با این حال آینده انتخابات در ایران همچنان وابستگی پیچیده‌ای به آینده فروش نفت دارد. در این پرونده به بررسی آینده ساختار سیاسی و اجتماعی ایران در دوران بی‌پولی ناشی از کاهش فروش نفت می‌پردازیم و در پی پاسخ به این پرسش هستیم که این چشم‌انداز کم‌سوی نفت، چه تاثیری بر صندوق‌های رای خواهد گذاشت.
