طلا و مس

  هادی چاوشی: بیست‌وچهارم تیرماه 1387 رئیس‌جمهور وقت ایران در یک برنامه زنده تلویزیونی اظهار نظر کرد که «قیمت نفت هرچقدر هم که تغییر کند دیگر به هشت دلار و حتی به کمتر از 100 دلار برنخواهد گشت.»1 شش ماه بعد، قیمت نفت به محدوده 40 دلار در هر بشکه رسیده بود. هرچند قیمت‌ها بعداً برای مدتی دوباره به محدوده 100 دلار برگشت، کسانی معتقدند تجربه چندساله نفت گران در سال‌های 2007، 2008 و 2010 تا 2014 میلادی که از قضا بخش عمده‌اش با ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد در ایران همزمان بود، یکی از عوامل اصلی تغییر قاعده بازی در بازار انرژی جهان بوده است.

از خداحافظی محمود احمدی‌نژاد با سطح اول سیاست در ایران نزدیک به هفت سال می‌گذرد و از آخرین‌باری که قیمت نفت زیر 20 دلار در هر بشکه قیمت می‌خورد، بیش از 20 سال. اما تحولات بازار انرژی آنقدر شدید بوده که یک شوک ناگهانی (مثل شیوع ویروس کرونا) توانسته قیمت جهانی نفت را یکباره به محدوده 20 دلار و کمتر برساند.

اغلب کشورهای نفتی -از جمله ایرانِ تحت حاکمیت محمود احمدی‌نژاد- یک دهه قبل سرمست و شادمان از جهش درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفتشان بودند، غافل از آنکه این بازی دارد برای همیشه تغییر می‌کند. گسترش سرمایه‌گذاری در استخراج نفت شیل و امثال آن -که فقط تولید نفت ایالات متحده را ظرف یک دهه بیش از دو برابر کرده است- باعث شده سهم اوپک به کمتر از یک‌سوم کل تولید نفت جهان برسد و سهم ایران هم با توجه به فشار تحریم‌های سنگین آمریکا2 بسیار کمتر از گذشته باشد. این روزها تولید نفت ایران -که مقدار کمی از آن قابلیت صدور به بازارهای جهانی را پیدا می‌کند- نزدیک دو درصد کل تولید نفت جهان است.

با این حساب، ایران کم‌کم از بازی بزرگان نفت جهان بیرون افتاده است. بازی‌ای که در آن، روسیه، دیگر تولیدکننده عمده نفت با درک تهدید ناشی از کاهش سهم بازار و جایگاه خود در صنعت انرژی جهان، استراتژی حفظ قیمت‌های نفت در سطوح پایین‌تر برای بیرون راندن بخشی از تولید نفت آمریکا در بلندمدت را در پیش گرفته است. در این شرایط، برخی معتقدند ایران هم در صورتی که قصد دارد سهم خود را در بازار نفت بازیابی کند، باید استراتژی حفظ قیمت‌های پایین‌تر از هزینه تولید نفت شیل را در بلندمدت دنبال کرده و در عین حال تلاش کند تا توان تاب‌آوری قیمت‌های نفت پایین را در بلندمدت برای اقتصاد خود ایجاد کند.

ماجرای سقوط قیمت جهانی نفت این روزها «داستانی است که بر سر هر بازاری هست»، ولی پیدا کردن تحلیلی درست از آنچه بر سر طلای سیاه -یا چیزی که سابقاً طلای سیاه دانسته می‌شد!- آمده، نیاز به نگاهی دقیق‌تر به ابعاد مختلف ماجرا دارد. نگاهی که این پرونده به دنبال آن است.