در حال و هوای مجلس

هادی چاوشی: در نخستین سکانس فیلم تحسین‌شده «شب‌های روشن»1، بازیگر نقش اول فیلم -که استاد ادبیات دانشگاه است- بعد از خواندن یکی از زیباترین قصاید «فرخی سیستانی» برای دانشجویان، مونولوگی را در ذهن خود زمزمه می‌کند که این‌گونه آغاز می‌شود: «همه‌ش حرف، حرف، حرف... مسابقه حافظ و مولوی با گوته و شکسپیر... حرف‌های خوب، حرف‌های قشنگ به‌دردنخور...» قیاسِ به‌ شدت مع‌الفارقی است، اما احتمالاً درباره اغلب حرف‌ها و شعارهای اقتصادی کاندیداهای انتخابات مجلس یازدهم می‌توان همین قضاوت را به‌کار برد:‌ «همه‌ش حرف، حرف، حرف...»

دو طیف اصلی فضای سیاست ایران که همین چند ماه پیش شعار «اصلاح‌طلب، اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا» را در خیابان‌های شهرهای مختلف شنیده بودند، در انتخابات امسال وارد کارزاری شدند که ابعاد اقتصادی آن بیش از همیشه پررنگ بود. نارضایتی مردم از وضع اقتصادی کشور که پس از دو سال تورم 30درصدی و رکود شدید اقتصادی در بالاترین سطح قرار گرفته بود، چاره‌ای جز این پیش‌روی سیاستمداران نمی‌گذاشت که از اقتصاد به عنوان اصلی‌ترین محور برنامه‌هایشان حرف بزنند. اما بعضی از حرف‌هایی که زدند، آن‌گونه بود که بسیاری آرزو کردند، کاش حرف نزده بودند.

گزارش پیش‌رو تلاشی است برای مرور مواضع اقتصادی کاندیداهایی که شماری از آنها به زودی به کسوت نمایندگی مجلس در خواهند آمد. با این توضیح که به دلیل کثرت شمار نامزدها، این گزارش صرفاً بر کاندیداهای سرشناس حوزه انتخابیه پایتخت تمرکز کرده و در میان آنان هم عمدتاً به بازخوانی حرف‌های سرلیست‌های اصلی بسنده شده است.

یک اصلاح‌طلب

تکلیف حضور طیف اصلاح‌طلب در انتخابات مجلس یازدهم از ابتدا چندان مشخص نبود، اما بعد از اعلام نتایج تایید و رد صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان، از آن هم نامشخص‌تر شد. در نهایت شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان تصمیم گرفت برای انتخابات لیست رسمی ندهد، اما از احزاب اصلاح‌طلب خواست به صلاحدید خود برای نحوه حضور در انتخابات تصمیم بگیرند. در نتیجه، دو فهرست اصلی و یکی دو فهرست فرعی از سوی گروه‌هایی که خود را اصلاح‌طلب می‌دانستند برای این انتخابات معرفی شد. سرلیست دو فهرست اصلی اصلاح‌طلبان در تهران (هم لیست مشترک هشت حزب اصلاح‌طلب و هم لیست اختصاصی حزب کارگزاران سازندگی) مجید انصاری بود. شخصیتی عمدتاً سیاسی که هم در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی معاون رئیس‌جمهور بوده و هم در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی چنین جایگاهی را تجربه کرده است. از انصاری هیچ‌گاه حرف‌های اقتصادی زیادی شنیده نمی‌شود، اما در جریان تبلیغات انتخاباتی از او نقل شد که «در مورد یارانه‌ها جا داشت از مردم همه‌پرسی می‌شد». انصاری که عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم هست، درباره تصویب لوایح مرتبط با FATF در ایران هم گفته است: «پیوستن به پالرمو و CFT مشکلات تحریم‌ها و مسائل اقتصادی کشور را حل نمی‌کند، اما نپیوستن به آنها مشکلات را بیشتر خواهد کرد.» طبق انتظار، موضع او درباره توافق هسته‌ای و سیاست خارجی هم در راستای سیاست‌های دولت روحانی بود: «از اصل سند برجام دفاع می‌کنم. قبل از برجام در لب پرتگاه جنگ قرار داشتیم اما در سایه برجام آن شش قطعنامه لغو شده و اگر کسی بخواهد تعدی کند متجاوز شناخته خواهد شد و کسی هم از حرف‌های جنگ‌افروز ترامپ دفاع نمی‌کند و طیف وسیعی از مردم آمریکا با این تیم جنگ‌افروز حاکم بر کاخ سفید مخالف هستند. اما این به معنی این نیست که به لحاظ آمادگی دفاعی و نظامی غافل شویم.»

در مصاحبه‌ای دیگر در روزهای پایانی تبلیغات انتخاباتی، انصاری مواضع اقتصادی فراکسیون بالقوه اصلاح‌طلب مجلس آینده را این‌گونه تشریح کرد: «مهم‌ترین مساله، مشکلات اقتصادی است که شامل رفع موانع تولید، اشتغال، ایجاد آرامش در فضای روانی اقتصادی، رفع مشکلات نظام بانکی، مالیاتی، شفافیت اقتصادی، حمایت از سرمایه‌گذاران و گشودن راه‌های سرمایه‌گذاری به سمت کشور است. بدون ایجاد آرامش در فضای کسب‌وکار نمی‌توان مشکلات اقتصادی را حل کرد. راهکار حل مشکلات اقتصادی، افزایش سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاری جز با تعامل سازنده و گشودن بازارهای جهانی به روی کالاهای تولید داخل برای صادرات امکان‌پذیر نیست. موانع زیادی پیش‌روی کارآفرینان و تولیدکنندگان وجود دارد. برنامه فراکسیون اصلاح‌طلبان، رفع موانع تولید در حوزه اقتصاد است. باید تعداد مجوزها را کاهش داد و امضاهای طلایی که در حوزه مالیات، گمرک و شهرداری‌ها و بانک وجود دارد حذف شود. نباید تحریم‌های آمریکا و دشمنی ما با آمریکا و اسرائیل الگویی برای تعامل ایران با کل دنیا باشد و از موضع قهر و غلبه و مسدود کردن روابط پیش برویم. چرا ما باید در منطقه با عربستان سعودی و کشورهای همسایه مشکل داشته باشیم؟ چرا امروز انبارهای تولیدکنندگان ما لبریز از کالاست؟ باید معبرها را باز کرد، این کار با دیپلماسی فعال اقتصادی امکان‌پذیر است.»

 اصولگرای اول

مهم‌ترین کاندیدای اصولگرایان در انتخابات مجلس یازدهم محمدباقر قالیباف بود. شهردار سابق تهران که در دو فهرست اصلی (از میان چندین و چند لیست اصولگرایی منتشرشده برای انتخابات در تهران) سرلیست بود، به تجربه سه حضور قبلی‌اش در انتخابات ریاست‌جمهوری یک کاندیدای حرفه‌ای به شمار می‌رفت و به خوبی می‌دانست که برای جلب رای، باید درباره مهم‌ترین دغدغه این روزهای مردم حرف بزند: «یکی از مشکلاتی که امروز همه ما را رنج می‌دهد، مسائل اقتصادی است. دشمن این جبهه را به عنوان جبهه اصلی خودش علیه نظام قرار داده و تلاش می‌کند از این حوزه به نظام آسیب برساند. امروز مردان فداکار ما که سال‌ها پیش رزمندگان دفاع مقدس بودند باید در مقابل خانواده‌های خود شرمگین باشند؛ فشار اقتصادی به نحوی شده است که برخی اعضای خانواده‌های ما در مقابل یکدیگر ایستادند و این موضوع آسیب‌های مختلف اجتماعی را به همراه داشته است. برخی خانواده‌های ما نمی‌توانند جهیزیه دختران خود را برای ازدواج فراهم کنند؛ بعضی دیگر مشکل بیکاری جوانان خود را دارند و از این دست موارد زیاد است که نشان می‌دهد جنگ امروز جنگ اقتصادی است. در همین حوزه اقتصادی ما باید بر توان و ظرفیت داخلی تکیه کنیم و البته به این معنا نیست که با اقتصاد دنیا نمی‌خواهیم ارتباط داشته باشیم. اگر مردم را پای کار بیاوریم و به آنها میدان دهیم خیلی کارها را می‌توان انجام داد. امروز مردم ما در اقتصاد نقشی ندارند. روش مقابله با دشمن تکیه بر مردم است، اگر می‌گوییم اقتصاد مقاومتی یعنی تکیه بر مردم. بر اساس یک حرف کارشناسی می‌گویم که تنها 30 درصد مشکلات ما ناشی از تحریم‌هاست و 70 درصد مشکلات ناشی از ناکارآمدی‌ها و ضعف مدیریت است. ما باید این ضعف‌ها را برطرف کنیم و از این جهت است که انتخابات مجلس شورای اسلامی مهم است.» رئیس بالقوه مجلس آینده -دست‌کم از نگاه گروهی از اصولگرایان- جای دیگری هم خطاب به مردم گفته است:‌ «مشکلات اقتصادی قابل حل است. اکنون مشکل ما این است که افراد دخل و خرجشان با هم نمی‌خواند. من می‌فهمم زندگی‌تان سخت است. می‌فهمم یکی از مشکلاتی که در دل دارید و نمی‌توانید فریاد بزنید این است که به ما مسوولان بگویید شما ما را درک نمی‌کنید در چه شرایطی هستیم. من در خانه‌های بسیاری در تهران رفته‌ام. در خانه‌ای رفتم که شش پسر معلول داشت و بهزیستی به هر نفر اینها ۵۰ هزار تومان می‌داد، پس می‌فهمم. اما قول می‌دهم در یک برنامه پنج‌ساله بتوان این اقتصاد را به ثبات رساند. یعنی دخل و خرج مردم با هم بخواند.» شهردار اسبق تهران به جز این، باز هم از برنامه پنج‌ساله ثبات اقتصاد حرف زده، اما دقیقاً نگفته این برنامه چیست و چگونه کار خواهد کرد: «بنده ظرفیت‌های کشور را می‌شناسم و با صراحت تمام عرض می‌کنم با همه تهدیدات و فشارهای اقتصادی این کشور در یک برنامه پنج‌ساله قادر است اقتصاد را به ثبات برساند. در برنامه پنچ‌ساله دوم می‌تواند حرکت و جهش را انجام دهد و دیگر ما هر روز شاهد گرانی نباشیم. ثبات یعنی چه؟ یعنی هر روز شاهد گرانی غیرمنطقی نباشیم؛ شب نخوابیم و صبح بیدار شویم و ببینیم ارزش پول ملی آنقدر سقوط کرده که دوسوم دارایی مردم از بین رفته است.»

در مقایسه با مجید انصاری، این موضع قالیباف -که او هم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و در واقع نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی آن است- جالب توجه به نظر می‌رسد: «سازمان FATF یک ابزار جدید جهان سلطه است که کارکردش همانند شرکت‌های چندملیتی است که با قدرت و نفوذ بیشتری در حال پیشبرد مقاصد خود است.»

اصولگرای دوم

غلامرضا مصباحی‌مقدم، دیگر کاندیدای اصولگرایی بود که در یک فهرست -نه‌چندان شناخته‌شده- سرلیست شده بود و مواضع اقتصادی فراوانی اتخاذ می‌کرد. او که عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است و سابقه چند دوره نمایندگی هم دارد، گفته است: «معتقدم مجلس آینده باید مجلس کارآمدی باشد که دغدغه‌های مردم را در مسائل اجتماعی و اقتصادی پاسخگو باشد و برطرف کند. مجلس هفتم تجربه خوبی داشت که در آن عده‌ای از نمایندگان کارشناس اقتصادی بودند و در مجلس طرح‌های اقتصادی خوبی را پیش بردند که برخی از مشکلات را حل کرد.» جالب اینکه او هم معتقد است می‌توان به سرعت وضع اقتصاد ایران را مرتب کرد: «اصلاً شایسته جمهوری اسلامی نیست که جمعیت زیر خط فقر ما افزایش یافته باشد و بی‌عدالتی در جامعه اسلامی ما گسترده‌تر از گذشته شود. مردم باید تا چه زمانی صبر کنند که این وضعیت درست شود؟ اقتصاد ایران برای شکوفایی نیازمند نقشه راه مشخص و دقیق است. با اجرایی شدن نقشه راه اقتصادی می‌توان ظرف 2 تا 10 سال اقتصاد ایران را تا 10 کشور اول جهان بالا کشید.»

اصولگرای سوم

یکی دیگر از فهرست‌های پرسروصدای اصولگرایان در تهران فهرست «جبهه پایداری» بود که مرتضی آقاتهرانی دبیرکل این جبهه و نماینده پیشین مجلس را در صدر خود می‌دید. آقاتهرانی که زمانی به عنوان استاد اخلاق دولت محمود احمدی‌نژاد شناخته می‌شد، درباره ویژگی‌های نماینده مجلس این‌گونه سخن گفته است: «وکیل مردم در مجلس نباید اهل فساد مالی باشد و باید در زمینه شفافیت مالی، شفافیت اقتصادی و شفافیت سیاسی پیش‌قدم باشد. ضمن اینکه باید رای نمایندگان در پارلمان مشخص بوده و درباره آن پاسخ دهد. نباید ما شاهد مجلسی باشیم که بعد از چهار سال بگویند ۹۰ نفر از نمایندگان رد صلاحیت شده و پرونده مالی دارند که خیلی افتضاح است.» او کیفیت مجلس آینده را هم این‌گونه تصویر کرده است: «مجلس یازدهم باید به مراتب نسبت به مجالس قبلی بهتر باشد. هر قدر مجلس قوی باشد دولت هم قوی خواهد شد ولی اگر دولت ضعیف بود مجلس می‌تواند آن را به خط کند. اگر مجلس ضعیف باشد و با دولت زدوبند کرده و معامله کند مردم دچار مشکل و معضل خواهند شد و بر همین اساس کمرشان زیر بار اقتصاد و مشکلات خرد خواهد شد.» با این حال اگر حرف‌های کاملاً اقتصادی او را بخوانیم، تصویر راه‌حل‌های مد نظر جبهه پایداری برای حل مشکلات اقتصادی روشن‌تر می‌شود: «باید تلاش کنیم کسانی که در حوزه اقتصادی وارد مجلس می‌شوند با اقتصاد اسلامی آشنایی و نسبت به آن آگاهی داشته باشند و برای پیاده‌سازی اقتصاد اسلامی تلاش کنند... عده‌ای وجود دارند که اجازه نمی‌دهند مسائل مربوط به بانکداری حل شود و نیاز است که یک دولت قوی شکل بگیرد که بتواند در مقابل این افراد بایستد. متاسفانه ما هنوز یک بانک اسلامی به صورت پایلوت هم در کشور راه‌اندازی نکرده‌ایم. متاسفانه دلبستگی برخی به غرب و اینکه فکر می‌کنند غربی‌ها بهتر از ما می‌فهمند، مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است.»

پایان ماجرا

بگذریم. امروز، شنبه سوم اسفند است و حالا دیگر هرچه بوده، گذشته. نتایج انتخابات مجلس همین روزها مشخص خواهد شد و بیشتر نمایندگان دوره یازدهم به زودی معرفی خواهند شد و بعد هم خواهیم دید که چه خواهند کرد و اوضاع اقتصاد ایران با دیدگاه‌های آنها به کدام سو خواهد رفت. اما برای بسیاری از حرف‌هایی که زده شده، شاید نیاز به «مایع حرف‌شویی»‌ای باشد که سال‌ها قبل «جلال رفیع» روزنامه‌نگار باسابقه ایرانی از آن نوشته بود. در بخشی از جُستار رفیع -که زمانی در کتاب‌های ادبیات دبیرستان هم بازنشر می‌شد- آمده است: «گاهی با خودم می‌گویم، کاش یک نوع «مایع حرف‌شویی» اختراع شود و جز اخبار مربوط به کوپن و امثال آن و جز حرف‌های خوب و لازم، همه حرف‌های زائد را از صفحه جراید و تلویزیون و رادیو، پاک بشوید و ببرد و بریزد به داخل کیسه کتاب‌های مربوط به گرامر و قواعد و دستور زبان فارسی؛ مبحث حروف اضافه!»