موج نو
استارت‌آپ‌های موج اول چگونه از تله نهادهای بهره‌کش رهیدند؟
حامد صاحبی: دولت روحانی در هر زمینه‌ای که بدشانس بوده، دست‌کم در زمینه بهره‌برداری از تکنولوژی‌های مدرن و آغاز به کار کسب‌وکارهای نوپا خوش‌شانس بوده است. فعالیت نسل اول استارت‌آپ‌ها در ایران تقریباً همزمان با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری آغاز شد و آثار اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌جا گذاشت. شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها با تکیه بر تکنولوژی‌های جدید، کالاها و خدماتی با قیمت‌های پایین‌تر و کارایی بهتر عرضه می‌کنند، در نتیجه شرکت‌های قدیمی که نمی‌توانند با آنها رقابت کنند، مشتریان خود را از دست خواهند داد. استارت‌آپ‌ها در خیلی از کشورها ابتدا در حوزه‌هایی شکل گرفتند که رگولاتوری وجود نداشت و عمدتاً ضابطه‌ای برای فعالیت این شرکت‌ها تعریف نشده بود. در ایران هم چنین اتفاقی رخ داد و ابتدا استارت‌آپ‌ها در حوزه‌هایی شکل گرفتند که ضابطه‌گذاری نشده بود. موج اول استارت‌آپ‌های ایرانی عمدتاً در زمینه تاکسی‌های اینترنتی، فروش اینترنتی و نیازمندی‌ها شکل گرفت و پس از آن با آغاز فعالیت فین‌تک‌ها به موج دوم رسیدیم. پس از آن موج دوم فعالیت استارت‌آپ‌ها به بازار خرید و فروش املاک، خدمات فنی و گردشگری رسیده است. با این حال با وجود اینکه از نظر زمانی فاصله زیادی میان آغاز موج اول فعالیت استارت‌آپ‌ها و موج دوم آن وجود ندارد، فضای کسب‌وکار این شرکت‌ها به کلی متفاوت شده است. در سال‌های ابتدایی شکل‌گیری شرکت‌های موج اول، تحریم‌های اقتصادی برداشته شد و جامعه امید زیادی برای تغییر پیدا کرد. در این دوره، نه‌تنها مردم که سیاستگذار و کسب‌وکارهای سنتی هم غافلگیر شدند؛ در نتیجه استارت‌آپ‌های موج اول با آزادی عمل بیشتری فعالیت خود را آغاز کردند. زمانی‌که استارت‌آپ‌های موج اول از سال 91 تا 96 شکل گرفتند خیلی از جوانان تحصیل‌کرده و خلاق به کشور بازگشتند و خیلی‌ها از خروج منصرف شدند. در حال حاضر اما میل به مهاجرت نخبگان شدید است و به نظر می‌رسد دست استارت‌آپ‌های موج دوم برای تامین نیروی انسانی کوتاه است. از آنجا که حوزه فعالیت شرکت‌های موج دوم معارضین زیادی دارد و تا حدودی هم انحصاری است، میل سیاستگذار به رگولاتوری و ضابطه‌گذاری افزایش یافته و این، کار شرکت‌های نوپا را کمی سخت کرده است. در عین حال تجربه موج اول و ریزش مشاغل سنتی، باعث حساس شدن مخالفان و انحصارگران نیز شده و به نوعی این موج با خطر ممانعت از «تخریب خلاق» مواجه است. تفاوت دیگری که میان دو موج فعالیت استارت‌آپ‌های موج اول و دوم وجود دارد این است که شرکت‌های موج اول عمدتاً با سرمایه خارجی شکل گرفتند که هم از نظر مقدار قابل توجه بود و هم تجربه اداره استارت‌آپ را با خود وارد کشور کرد. موج دوم اما بدون سرمایه‌گذاری و تجربه خارجی در حال شکل‌گیری است. در نتیجه نهادها و بنگاه‌های حاکمیتی غیردولتی در حال تزریق سرمایه به استارت‌آپ‌های موج دوم هستند. در این پرونده تلاش کرده‌ایم به این پرسش پاسخ دهیم که به‌طور مشخص موج اول استارت‌آپ‌های ایرانی با چه مشکلاتی مواجه بودند و رفتار جامعه سنتی و سیاستگذار با آنها چگونه بود. قاعدتاً در مجموعه دوم به این پرسش پاسخ خواهیم داد که فعالیت موج دوم با چه مشکلاتی مواجه خواهد بود.
