شب هول1

هادی چاوشی: بعد از 9 فصل رشد مثبت بالاتر از دو درصد، رشد تولید ناخالص داخلی ایران در فصل نخست سال 1397 به کمتر از دو درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود در فصول بعدی سال از این هم کمتر شود. این آمار البته تعریف کلینیکی «رکود اقتصادی» را پوشش نمی‌دهد،2 اما روند شاخص‌های کلان و پیش‌بینی نهادهای داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد که تا گرفتار شدن دوباره در تله رکود راه درازی در پیش نیست.

صندوق بین‌المللی پول (IMF) در گزارش خود تحت عنوان «چشم‌انداز اقتصاد منطقه‌ای: خاورمیانه و آسیای مرکزی» رشد اقتصادی ایران در سال 2018 را -که تقریباً معادل سال 1397 است- منفی 5 /1 درصد و در سال ۲۰۱۹ منفی 6 /3 درصد برآورد کرده است.3 مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی -که قبل از بازگشت تحریم‌های ایالات متحده منتشر شد- رشد اقتصادی سال جاری را در دو سناریوی خوش‌بینانه و بدبینانه، منفی 5 /0 و منفی 8 /2 درصد پیش‌بینی کرده است.4 گزارش این مرکز، عملکرد اقتصادی سال 1397 را «بیش از هر چیز متاثر از وضعیت تحریم‌های آمریکا پس از خروج این کشور از برجام و نوع واکنش اقتصادی ایران» دانسته است که با ملاحظه آنچه در یک ماه و نیم گذشته بر ما گذشته، به نظر می‌رسد این عملکرد به سمت سناریوی بدبینانه میل خواهد کرد.

در کنار ارزیابی‌های ناگوار درباره بازگشت رکود، آمارهای مربوط به شاخص قیمت مصرف‌کننده هم در ماه‌های اخیر نگران‌کننده بوده است. اقتصاد ایران که در سال‌های 1395 و 1396 تورم تک‌رقمی را به ثبت رسانده بود، از خرداد 1397 بار دیگر به دام «تورم دورقمی» درغلتیده و به سمت «تورم بالا» در حال حرکت است. آخرین آمارهای رسمی بانک مرکزی، نرخ تورم میانگین را 9 /15 درصد برآورد کرده، اما تورم نقطه‌به‌نقطه 9 /36درصدی ثبت‌شده در آبان 1397 نشان می‌دهد که چشم‌انداز تورم در حال وخیم‌تر شدن است.

از همراهی فشارهای خارجی -که منجر به رکود اقتصادی شده- و اشتباهات سیاستگذاری داخلی -که منجر به تورم بالا شده- برای ما چه خیزد؟ «رکود تورمی»؛ مفهومی که اقتصاد ایران در سال‌های اخیر آشنایی بسیاری با آن به هم زده است. از آخرین باری که تحریم‌های بین‌المللی و خطاهای سیاستگذاری اقتصادی همزمان روی شانه‌های نحیف اقتصاد ما سوار شد -و هم تورم بالای 30درصدی را به آن تحمیل کرد و هم رکود عمیق را- کمتر از پنج سال می‌گذرد و حالا دوباره این سوال به پرسشی کلیدی برای ناظران بدل شده است: این‌بار «رکود تورمی» چگونه رخ خواهد داد و عواقب آن برای اقتصاد رنجور ایران چه خواهد بود؟