حذف مستحبات بودجه

بخش مهمی از اخبار اقتصادی هفته گذشته، پیرامون لایحه بودجه سال 98 بود. لایحه‌ای که 15 آذرماه به مجلس رفت. اما مقرر شده بنابر رهنمودهای مقام معظم رهبری اصلاح شود. حال خبرها حاکی است که این لایحه احتمالاً هفته جاری به مجلس می‌رود و روند بررسی آن در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.

اما اصلاحات بودجه شامل چه مواردی است؟ رئیس مجلس در هفتمین همایش نقش پژوهش در فرآیند قانونگذاری به این سوال پاسخ داده و گفته مقام معظم رهبری نکاتی را درباره بودجه داشتند که بر اساس آن باید اصلاح ساختار بودجه مبتنی بر کاهش هزینه‌ها در چارچوب سیاست‌های کلی قانون برنامه، اقتصاد مقاومتی و قطع وابستگی به نفت باشد. علی لاریجانی در تشریح جزئیات بیانات مقام معظم رهبری گفت: ایشان فرمودند چند مشخصه را همه باید رعایت کنند، یکی اینکه بودجه کشور در شرایط تحریمی با ملاحظات مربوطه باشد، ما خیلی از ردیف‌ها داریم که ممکن است بگوییم خوب است، مستحب است، ضروری نیستند و باید آنها را در مرحله بعد بگذاریم و اگر تامین منابع شد به آنها بپردازیم؛ بنابراین در شرایط کنونی به موارد ضروری بپردازیم یعنی به نیازهای اساسی مردم اعم از حقوق و مزایای کارکنان، اشتغال و مواردی که اصل هست، بپردازیم. دنیای اقتصاد هم نوشت: دولت در لایحه اولیه، سقف بودجه عمومی برای سال آینده را ۴۳۳ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته بود اما بر اساس توصیه رهبری برای بازنگری در سهم صندوق توسعه ملی، سقف بودجه عمومی سال ۹۸، به عدد تقریبی ۴۰۷ هزار میلیارد تومان کاهش یافته است.

یارانه 900 هزار میلیاردتومانی انرژی

به نظر می‌رسد، یارانه انرژی هم موضوع مهم دیگری است که باید در لایحه بودجه به آن توجه شود. در دو هفته گذشته افراد بسیاری به یارانه بالای انرژی و عدم اصلاح قیمت آن در کشور انتقاد کردند. از آن جمله حسن روحانی بود که در نشستی با وزیر و مدیران وزارت راه و شهرسازی نسبت به افزایش قیمت بنزین گرای مثبت داد و گفت: «چه اشکالی دارد سوخت را برای کسی که درست رانندگی می‌کند و کسی که احتیاط نمی‌کند دونرخی کنیم؟ در کشور ما سوخت نرخ ثابت دارد، در دنیا این‌طور نیست، روز تعطیل یک نرخ، روز کاری یک نرخ و در روز شلوغی نیز یک نرخ دیگر دارد. اینجا عادت کرده‌ایم که نرخ سوخت ثابت باشد.» لاریجانی هم از یارانه بالای انرژی در ایران انتقاد کرد و گفت: حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه در بخش انرژی مصرف می‌شود و سوال این است که آیا به بهترین نحو از انرژی استفاده می‌شود؟ گزارش‌ها نشان می‌دهد مصرف انرژی در کشور ما چند برابر کشورهای اروپایی است، بنابراین باید ضمن انجام کار فرهنگی نظاماتی هم برقرار شود که با توجه به کمبودها از منابع انرژی به بهترین شکل استفاده شود. غلامرضا مصباحی‌مقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری به یارانه پنهان انرژی در کشور اشاره کرد و گفت: ۴۵ میلیارد دلار یارانه پنهان را به ثروتمندان و پرمصرف‌های جامعه می‌پردازیم. باید قیمت حامل‌های انرژی را پلکانی کنیم و باید در این زمینه دولت را الزام کرد. اگر مصرف حامل‌های انرژی کاهش و صادرات آن افزایش یابد، سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد جدید به دولت می‌رسد.

تورم چهاردرصدی اصلاح قیمت

به نظر می‌رسد سران دو قوه مجریه و مقننه به جمع‌بندی روشنی در خصوص افزایش قیمت بنزین و دیگر حامل‌های انرژی رسیده‌اند. احیای کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین هم مهر تاییدی بر این ماجراست. اما سیاستگذاران نگرانی مشخصی در این خصوص دارند آن هم اینکه مبادا افزایش قیمت حامل‌های انرژی به افزایش تورم دامن بزند و نارضایتی در پی داشته باشد. مرکز پژوهش‌های مجلس در پژوهشی به این سوال پاسخ داده که افزایش قیمت بنزین چه میزان تورم ایجاد خواهد کرد؟ طبق این مطالعه افزایش صددرصدی قیمت بنزین بدون احتساب سهمیه می‌تواند در بیشترین حالت تورم چهاردرصدی داشته باشد. دنیای اقتصاد در این خصوص نوشت: ایجاد ارتباط میان قیمت بنزین و تورم از جمله عواملی است که مانع از عملکرد صحیح دولت‌ها در زمینه آزادسازی یا اصلاح قیمت سوخت شده است. برای مثال قیمت سوخت در ایران در حالی از سال ۹۴ تاکنون روی هزار تومان باقی مانده است که یکی از موانع اصلاح آن، نگرانی مقامات دولتی و نمایندگان مجلس از رشد تورم است. با این حال مطالعات نشان می‌دهد اثر تورمی اصلاح قیمت سوخت بسیار محدود بوده و افزایش نرخ بنزین نمی‌تواند اصلی‌ترین عامل ایجاد تورم باشد. کمااینکه طی حدود سه سال گذشته که قیمت بنزین روی هزار تومان ثابت بوده، رشد تورم در کشور ادامه داشته است.

مصرف 155 میلیون لیتری کشور!

همچنین این گزارش به افزایش مصرف سوخت با قیمت‌های فعلی پرداخته است. بر اساس این گزارش با حفظ روند فعلی رشد مصرف، در سال ۱۴۱۲ شکاف بین تولید و مصرف بنزین در کشور به حدود ۱۵۵ میلیون لیتر در روز خواهد رسید. شرکت ملی پالایش و پخش ایران هم اطلاعاتی را منتشر کرده که نشان می‌دهد اگرچه میانگین تولید و مصرف بنزین در شش ماه اول سال ۹۷ هر دو حدود ۸۸ میلیون لیتر در روز بوده است، اما با توجه به سرعت ۱۰درصدی رشد مصرف بنزین در کشور، حتی با اتمام فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، تولید داخل جوابگوی مصرف نخواهد بود زیرا سرعت افزایش مصرف بیشتر از سرعت احداث پالایشگاه‌هاست. بر اساس این گزارش به راحتی پیش‌بینی می‌شود در دو سال آینده مصرف بنزین به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر در روز برسد در حالی که ظرفیت تولید داخل حدود ۱۰۵ میلیون لیتر در روز خواهد بود. همچنین در صورت ادامه روند فعلی در سال ۱۴۰۸ مصرف بنزین به ۲۵۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید. این روند در حالی مانعی جدی بر سر راه تحقق رویای پیوستن ایران به باشگاه صادرکنندگان بنزین خواهد بود که از دیگر سو، قیمت ارزان سوخت در ایران به قاچاق این فرآورده استراتژیک دامن زده است.

40 درصد جامعه محروم از یارانه

جز مرکز پژوهش‌های مجلس، بانک مرکزی هم آماری منتشر کرده که نشان می‌دهد با شیوه کنونی ۴۰ درصد جامعه از یارانه بنزین محروم خواهند بود. خبرآنلاین نوشت: بر مبنای آمارهای بانک مرکزی از برخورداری خانوارهای ایرانی از خودرو نقلیه بنزین‌سوز، در حال حاضر حدود ۳۲ میلیون نفر از شهروندان ایرانی بدون داشتن وسیله نقلیه در خانواده خود، از یارانه مستقیم حداقل ۱۱ میلیارددلاری دولت بی‌بهره خواهند بود. در این وضعیت یارانه تعلق‌گرفته به بنزین که بر اساس برخی محاسبات به روزانه ۳۵ میلیون دلار می‌رسد، به ۶۰ درصد خانوارها تعلق می‌گیرد و ۴۰ درصد که موقعیت مالی کمتری داشته یا در نقاطی زندگی می‌کنند که محروم‌تر تلقی می‌شود، هیچ بهره‌ای از یارانه اعطایی به‌صورت مستقیم نمی‌برند. شمار این خانوارها بیش از ۱۰ میلیون خانوار در ایران است. آلودگی حاصل از مصرف بالای بنزین، ترافیک سنگین در شهرهای بزرگ و هدررفت منابع سهم کسانی است که در ایران فاقد وسیله نقلیه شخصی هستند.

انحراف هدفمندی

مجموع این گزارش‌ها و آمارها نشان می‌دهد که دولت باید با همکاری مجلس گامی در راستای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و یارانه گزاف آن بردارد. اما سیگنال مثبتی از مجلس در خصوص این موضوع به گوش نمی‌رسد. اگرچه رئیس مجلس از یارانه بالای انرژی سخن گفته اما نمایندگان پذیرای افزایش قیمت حامل‌های انرژی نیستند. از آن جمله غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفته رقم یارانه‌های نقدی و نرخ بنزین در بودجه سال آینده تغییری نخواهد کرد. اما مرکز پژوهش‌های مجلس ظرف هفته گذشته گزارش دیگری منتشر کرد که نشان می‌دهد انحراف پنج هزار میلیاردتومانی در پرداخت یارانه نقدی اتفاق افتاده است. ایسنا با انتشار این گزارش نوشت: مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی عملکرد پنج‌ماهه هدفمندی یارانه‌ها و آسیب‌شناسی آیین‌نامه اجرایی آن پرداخته است. بر اساس این گزارش اعتبار مربوط به یارانه نقدی و غیرنقدی به خانوارها، ۳۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که دولت باید تعداد یارانه‌بگیران را از ۷۶ میلیون نفر به ۵۶ میلیون نفر برساند، اما در پایان پنج‌ماهه نخست سال گزارشی درباره حذف سه دهک بالای درآمدی توسط دولت ارائه نشده است. همچنین تا پایان پنج‌ماهه نخست سال وصول منابع هدفمندی ۳۷۷ هزار میلیارد ریال بوده که از این مبلغ ۱۷۸ هزار میلیارد ریال به یارانه نقدی و غیرنقدی اختصاص یافته است. این به معنای انحراف حدود ۵۰ هزار میلیاردریالی از مقدار مصوب پنج‌ماهه پرداخت یارانه نقدی است که حتی با در نظر گرفتن مجوز جابه‌جایی ۱۰درصدی بین ردیف‌ها نیز این انحراف وجود خواهد داشت. در بخش دیگری از این گزارش آمده که طبق برآوردها با دلار هشت هزارتومانی، حدود ۳۸۰ هزار میلیارد ریال درآمد از این محل به دست خواهد آمد، اما فقط ۱۵۷ هزار میلیارد ریال از آن برای هدفمندی در نظر گرفته شده است.

ماموریت یارانه‌ای به استانداران

انحراف منابع هدفمندی نشان می‌دهد دولت یا باید قیمت حامل‌های انرژی را افزایش دهد و درآمد حاصل را صرف یارانه نقدی کند، یا تعداد یارانه‌بگیران را کاهش دهد. هر دو کار دشواری برای دولت است. اما حالا وزیر کشور خبر داده که بر اساس بودجه سال 98 قرار است سه دهک یارانه‌بگیران در استان‌ها توسط وزارت کشور و استانداری‌ها و با کمک وزارت رفاه شناسایی شوند و منابع حاصل از آن در حوزه‌های حمل‌ونقل، تولید و کمک به معیشت افرادی که نیاز بیشتری دارند به کار گرفته شود. رحمانی‌فضلی گفته امیدواریم همه مردم کمک کنند؛ زیرا این کار امر بزرگی است و از این منابع می‌توانیم کارهایی انجام دهیم و پروژه‌های تولیدی خوبی در استان‌ها شروع کنیم که موجب ایجاد اشتغال برای بیکاران شود.

تلاش ایرباس برای معافیت از تحریم

در میان خبرهای بودجه‌ای، خبر دیگر هفته گذشته تلاش ایرباس برای معافیت از تحریم نفتی بوده است. ایران نوشت: مدیرعامل هما از پیگیری ایران برای خرید بقیه هواپیماهای ایرباس خبر داده و در این باره اظهار کرده با توجه به انعقاد قرارداد خرید 100 فروند هواپیما از شرکت ایرباس، همچنان پیگیر تحویل این هواپیماها از طریق اتحادیه اروپاست. رئیس انجمن شرکت‌های هوایی نیز در این خصوص گفت که تنها ایران پیگیر ادامه خریدها نیست بلکه شرکت ایرباس هم به‌عنوان یکی از طرفین قرارداد اخذ مجوز برای فروش هواپیما را دنبال می‌کند. فروش 100 هواپیما از طرف شرکت ایرباس به ایران در قراردادی که بعد از برجام بین ایران و این شرکت امضا شده به ثبت رسیده است. ایرباس تاکنون سه هواپیما به ایران تحویل داده اما واگذاری هواپیماهای باقی‌مانده با بازگشت تحریم‌ها، منع مجوز آمریکا را دارد. تحلیل‌های مراکز اقتصادی جهان بعد از بازگشت تحریم‌ها این بود که قراردادهای خرید هواپیما دیگر جنبه اجرایی ندارد و با بندی که در تحریم‌ها قرار داده شده این قرارداد خودبه‌خود لغو می‌شود. اما فرزانه شرفبافی مدیرعامل هواپیمایی جمهوری اسلامی در نشست خبری در نمایشگاه حمل‌ونقل اظهار کرد که این شرکت با توجه به انعقاد قرارداد خرید 100 فروند هواپیما از شرکت ایرباس، همچنان پیگیر تحویل این هواپیماها از طریق اتحادیه اروپاست. مقصود اسعدی‌سامانی رئیس انجمن شرکت‌های هوایی هم گفت: ایرباس طبق قراردادی که با ایران دارد به دنبال کسب مجوز از اوفک است این شرکت متعهد به اجرای کامل قرارداد است.