شکستن شاخ غول

مرضیه محمودی: دو سال قبل- درست روزهایی که رویای اقتصاد ایران به واقعیت بدل شد و تورم به زیر 10 درصد رسیده بود، مسعود نیلی، اقتصاددان نقدینگی را به یک «بمب ساعتی» تشبیه کرده و گفته بود این نقدینگی منجر به تورم بالا خواهد شد. آن هشدار، سال 97 به واقعیت بدل شد. آمارهای بانک مرکزی می‌گوید تورم میانگین آبان‌ماه 4 /18 درصد، تورم نقطه‌به‌نقطه 9 /39 درصد و تورم ماهانه 6 /3 درصد است. این در حالی است که درست در آبان‌ماه سال 96 تورم میانگین 9 /9 درصد، تورم نقطه‌به‌نقطه 6 /9 درصد و تورم ماهانه 3 /1 درصد بوده است.

به‌رغم جهش تورم، دولت اما همچنان امید به کنترل تورم دارد. فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد طی سخنانی گفته «کنترل تورم در شرایط تحریم، یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها و دغدغه‌های دولت و وزارت اقتصاد است». اما آیا دولت می‌تواند تورم را مهار کند؟ تورم مهارشدنی است. اما به سختی.

تورم، هم‌ذات نقدینگی است و افزایش نقدینگی، افزایش نرخ تورم را به همراه دارد. اما چند سال گذشته یک استثنا بود. در فاصله سال‌های 92 تا 96 نقدینگی حدود 150 درصد رشد کرده اما نرخ تورم پا به پای آن جلو نرفت. اقتصاددانان چند عامل را در کنترل تورم این دوره موثر می‌دانند، نرخ سود بانکی بسیار بالا و کنترل شدید نرخ ارز از یک‌سو مانع حرکت نقدینگی در جامعه بود و از سوی دیگر چشم‌انداز مثبت روابط خارجی و ثبات اقتصاد کلان، انتظارات تورمی را مهار کرده بود. در نتیجه تورم روند نزولی گرفت و در سال‌های 95 و 96 نرخ تورم تک‌رقمی در کارنامه اقتصاد ایران ثبت شد. در همین دوره اقتصاددانان بارها هشدار دادند که تورم تک‌رقمی پایدار نمی‌ماند اگر دولت اصلاحات اساسی در اقتصاد را آغاز نکند؛ اصلاح بودجه و نظام بانکی که هر دو منجر به افزایش نقدینگی می‌شود.

اما دولت در این دوره گامی در راستای این اصلاحات برنداشت. در نهایت فنر ارز جهید، نقدینگی جمع‌شده رها شد و نرخ تورم افزایش یافت. برای چند ماه متوالی این دغدغه وجود داشت که ایران گرفتار ابرتورم شود. اما آمارهای دو ماه گذشته بانک مرکزی نشان می‌دهد سرعت افزایش نرخ تورم کاهش یافته و این کاهش سرعت دولت را به مهار تورم امیدوار کرده است. رئیس کل بانک مرکزی هم چندی پیش در یک برنامه زنده تلویزیونی گفت «سیاست دولت و بانک مرکزی کاهش شتاب تورم و سپس کاهش تورم است».

اما مهار تورم برای دولت در شرایط کنونی به شکستن شاخ غول می‌ماند. فنر ارز جهیده، غول خفته نقدینگی بیدار شده، انتظارات تورمی در جامعه شکل گرفته و نرخ سودهای بالای بانکی کاهش یافته است. حالا تنها راه دولت اصلاحات اساسی است. به گفته مسعود نیلی «حالا وقت آن است که یک تصمیم سیاسی خیلی سخت گرفته شود».

دولت باید ساختار بودجه و سیاست‌های مالی خود را تغییر دهد. اما این دشوار است. به‌خصوص که تورم، قدرت خرید مردم را کاهش داده و مردم خواهان افزایش دستمزدها هستند. اما نکته اصلی ماجرا این است که افزایش دستمزدها خود تورم‌زاست. حال دولت در شرایط کاهش سرمایه اجتماعی، باید مردم را متقاعد کند که مدتی با تورم بالا و دستمزد کمتر سر کنند. قسمت سخت ماجرا همین است.