خاطرات تلخ

هادی چاوشی: اگر «تحریم‌های آمریکا علیه ایران» شراب بود، حالا چند روزی می‌شد که با ورود به چهل‌سالگی حسابی جا افتاده بود. 12 نوامبر 1979 (21 آبان 1358) جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده واردات نفت ایران به این کشور را منع کرد و دو روز بعد نیز با امضای فرمان اجرایی 12170-با استناد به قانون مربوط به اختیارات اقتصادی رئیس‌جمهور در وضعیت‌های اضطراری- تمامی دارایی‌های متعلق به بانک مرکزی و حکومت ایران در آمریکا را مسدود کرد.1 بهانه این تحریم‌ها، تسخیر سفارت ایالات متحده در تهران بود، ولی پس از پایان آن ماجرا هم در طول سالیان بعد به تناوب تحریم‌های اقتصادی و غیراقتصادی مختلفی تصویب و اجرا شد. هرچند چنان تحریم‌هایی تا قبل از سال 1384 فشار واقعی چندانی به اقتصاد ایران تحمیل نمی‌کرد.

تقریباً همزمان با نهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، این روند تغییر کرد و آمریکایی‌ها وارد فاز اعمال تحریم‌هایی شدند که آن را «فلج‌کننده» می‌دانستند. تحریم‌هایی که از 28 ژوئن 2005 (4 تیر 1384) به بهانه برنامه هسته‌ای و موشکی ایران توسط جرج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده کلید خورد و تا هشت سال بعد روزبه‌روز گسترش یافت، پنج تفاوت اصلی با آنچه در 26 سال قبل از آن اعمال شده بود، داشت: اول این تحریم‌ها کم‌کم از حالت یکجانبه به چندجانبه تبدیل شد (شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر با آن همراهی کردند)؛ دوم اعمال آنها توسط دولت ایالات‌متحده به طور جدی پیگیری شد (تحریم‌های قبل از 2005 در مواردی از سوی خود دولت آمریکا هم نقض می‌شد، اما تحریم‌های جدید نه)؛ سوم برای نخستین‌بار علیه ناقضان تحریم مجازات‌هایی اعمال شد (تا قبل از اعمال تحریم‌های هسته‌ای، آمریکا هیچ شرکت یا دولتی را بر مبنای ممنوعیت‌های تجاری تعیین‌شده خود جریمه نکرده بود، اما در این دوره شرکت‌ها و اشخاص زیادی با مجازات‌های سنگین اقتصادی مواجه شدند)؛ چهارم تمرکز این تحریم‌ها بر کنشگران اصلی اقتصاد ایران بود (عمدتاً بانک‌ها و بنیادها)؛ و پنجم این تحریم‌ها بر حوزه‌های آسیب‌پذیر اقتصاد ایران متمرکز شده بود (حوزه‌هایی همچون صادرات نفت و گاز، سرمایه‌گذاری خارجی و واردات مواد پتروشیمی).2

این‌گونه بود که ایالات متحده تا قبل از ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ (۳ آذر ۱۳۹۲) -که ایران و گروه 1+5 به توافق موقت ژنو دست یافتند- اعمال شدیدترین تحریم‌های اقتصادی بر ایران را راهبری کرد. اما این تحریم‌ها چه اهدافی را دنبال می‌کرد و چه نتایجی به دنبال داشت؟ پرونده پیش‌رو تلاشی است برای پاسخ دادن به این سوالات.