سوئیفت قفل شد

دولت آمریکا تصمیم خود به بازگرداندن دومین بخش از تحریم‌های هسته‌ای ایران را اجرایی کرد. تحریم‌هایی که از نیمه آبان‌ماه آغاز شد و خرید و فروش نفت، روابط بانکی، بانک مرکزی، کشتیرانی، بیمه و صنایع انرژی ایران را شامل می‌شود. وزرای خارجه و خزانه‌داری آمریکا 14 آبان‌ماه در یک نشست خبری از جزئیات تحریم‌های ثانویه خود علیه ایران رونمایی کردند. لیستی بلند و 75 صفحه‌ای از کشورها، شرکت‌ها، اشخاص و بانک‌ها.

تحریم سوئیفت

تسنیم چهاردهم آبان‌ماه خبر داد: سامانه تراکنش‌های مالی بین‌بانکی سوئیفت با انتشار بیانیه‌ای از تعلیق دسترسی برخی بانک‌های ایرانی به خدمات این سامانه خبر داد. با این حال، سوئیفت در بیانیه خود مشخص نکرده است که دسترسی کدام بانک‌های ایران به سامانه سوئیفت قطع (تعلیق) شده است. پیش از این خبر، استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا با تهدید ضمنی سوئیفت گفته بود «ما به سوئیفت [اعلام کردیم] در صورت ضرورت برای تداوم فشارهای اقتصادی شدید علیه نظام ایران، وزارت خزانه‌داری [آمریکا با شدت] از اختیارات خود استفاده خواهد کرد و سوئیفت اگر به تامین خدمات پیام‌رسانی مالی برای برخی نهادهای مالی خاص مشخص‌شده [تحت تحریم] ایرانی بپردازد، ممکن است تحت تحریم‌های آمریکا قرار بگیرد.»

البته رئیس‌کل بانک مرکزی گفته «اگرچه دسترسی ایران به سوئیفت قطع شده، اما ما سامانه‌های جایگزین سوئیفت را از قبل آماده کرده‌ایم.» عبدالناصر همتی گفته تحریم‌های اعلام‌شده قبلاً توسط بانک مرکزی پیش‌بینی شده و برنامه‌ریزی برای شرایط مختلف، حتی برای مواردی فراتر از این تحریم‌ها، انجام گرفته است. مذاکرات لازم با کشورهای طرف تجاری انجام گرفته و نحوه تعامل با آنها هماهنگ شده است.

اما این هماهنگی‌ها شامل چه مواردی است؟ ایسنا به نقل از تایمز ایندیا گزارش داد: با مهلت ۱۸۰روزه‌ای که آمریکا پیش از اجرای تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران داد، هند و ایران جزئیات مکانیسمی را که به دهلی‌نو اجازه می‌دهد پول خرید نفت ایران را تماماً به روپیه به حسابی در یک بانک هندی واریز کند نهایی می‌کنند. در دور قبل، ۴۵ درصد پول نفت ایران به روپیه نزد بانک UCO واریز شده و ۵۵ درصد دیگر به یورو پرداخت می‌شد. اما این بار ایران کل پول نفت خود را به روپیه دریافت خواهد کرد و انتظار می‌رود از این پول برای تامین پول واردات از هند استفاده کند. منابع آگاه اظهار کرده‌اند این توافق پس از مذاکرات طولانی با ایران و آمریکا حاصل شده است.

برایان هوک، مسوول امور ایران در وزارت خارجه آمریکا تایید کرده کشورهایی که به واردات نفت ایران ادامه می‌دهند حساب‌های امانی ایجاد خواهند کرد. همچنین آن‌گونه که تسنیم خبر داده عراق هم حسابی در یک بانک دولتی باز کرده تا بغداد پول واردات از ایران را با دینار عراقی به این کشور پرداخت کند. سه مقام عراقی خبر دادند آمریکا به عراق اجازه داده بعد از اجرایی شدن تحریم‌های واشنگتن علیه بخش نفت تهران، همچنان به واردات گاز، برق و مواد غذایی ادامه دهد.

معافیت نفتی هشت کشور

اما آنچه در این میان جالب توجه بود، معافیت برخی از کشورها از تحریم‌های نفتی آمریکاست. ایران نوشت: در بخش معاف‌شدگان از تحریم‌های نفتی نام هشت کشور خودنمایی می‌کند. چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، یونان، ایتالیا و تایوان کشورهایی هستند که می‌توانند همچنان به واردات نفت از ایران ادامه دهند. چین، بزرگ‌ترین مشتری نفتی ایران است که در نیمه اول سال جاری روزانه ۶۴۴ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده بود. هند بعد از چین بزرگ‌ترین مشتری نفتی ایران است که در نیمه سال جاری روزانه ۵۵۴ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده است. کره جنوبی قرارداد خرید 90 هزار بشکه در روز نفت خام با ایران دارد. ژاپن نیز در فاصله ژانویه تا ژوئیه به طور میانگین ۱۶۵ هزار و ۳۴۳ بشکه در روز نفت ایران را وارد کرده است. ترکیه هم در چهارماهه نخست سال جاری میلادی، به ‌طور متوسط 187 هزار و 196 بشکه در روز نفت از ایران خریده است. «ساراس» ایتالیا و «هلنیک پترولیوم» یونان نیز دو خریدار اروپایی نفت خام ایران هستند. با توجه به این ارقام می‌توان گفت واردکنندگان بزرگ نفت خام ایران از تحریم‌ها معاف شده‌اند اما با این حال مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا می‌گوید: تاکنون ۲۰ کشور واردات نفت خود از ایران را به صفر رسانده‌اند. البته وزیر خارجه آمریکا گفته این کشورها هم باید واردات خود را کم‌کم به صفر برسانند.

همچنین بیش از 700 نهاد و شخص در لیست بلندبالای تحریم‌ها قرار دارند. برخی از موارد قدیمی است اما حدود 300 مورد از نهادها و اشخاص تحت تحریم به تازگی وارد فهرست تحریمی آمریکا شده‌اند. طبق گفته‌های استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در دور جدید اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران، 50 بانک و زیرمجموعه‌های آنها، بیش از 200 شخص و کشتی‌های بخش کشتیرانی، خطوط هواپیمایی ایران ایر و بیش از 65 فروند از هواپیماهای آن هدف قرار گرفته‌اند. اما در این لیست نام‌هایی قرار دارد که وجود خارجی ندارند؛ مانند نفتکش غرق‌شده سانچی یا بانک تات.

هشدار به شرکای تجاری ایران

آمریکا پیش از این گفته بود هیچ استثنایی برای تحریم‌های ایران قائل نیست. اما استثنائاتی را قائل شد. اما حالا وزیر امور خارجه این کشور نسبت به مجازات سخت و دردناک علیه نهادهایی که بعد از بازگشتن تحریم‌ها با ایران تجارت می‌کنند، هشدار داد. مایک پمپئو گفت «ایران دو انتخاب دارد، به صورت یک بازیگر عادی رفتار کند یا شاهد فروپاشی اقتصادش باشد.» آنها همچنین خواسته‌اند اروپا به تحریم‌های جدید آمریکا احترام بگذارد. دنیای اقتصاد نوشت: اما اروپا به‌جد دنبال تعریف سازوکاری جدید برای همکاری با ایران است. اتحادیه اروپا که پیشتر اعلام کرده بود درصدد راه‌اندازی یک کانال مالی ویژه با ایران برای تضمین پرداخت پول نفت صادراتی ایران است، با صدور بیانیه مشترکی بر عزم خود در حفظ توافق هسته‌ای تاکید کرد. اتحادیه اروپا می‌کوشد با ایجاد این کانال جدید، از آزادی فعالان اقتصادی این کشورها برای دنبال کردن مبادلات مشروع با ایران حفاظت کند و هدف اصلی این کانال ویژه دریافت پول حاصل از صادرات نفت ایران به اروپا و خریدهای متعارف ایران از کشورهای اروپایی است.

به گزارش ایسنا، سخنگوی کمیسیون اروپا اعلام کرد همه منتظر واکنش اتحادیه اروپا به این تحریم‌ها بمانند. سخنگوی دولت آلمان نیز در پی اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، گفت که باید امکان قانونی برای رابطه بازرگانی با ایران وجود داشته باشد. بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، «اشتفان‌زایبرت» با اشاره به اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران گفت: «آلمان متقاعد شده است که باید امکان رابطه بازرگانی به صورت قانونی با ایران وجود داشته باشد و در حال بررسی این موضوع است که چطور شرکت‌ها را از پیامدهای اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا در امان نگه دارد.» همچنین یک مقام آگاه در دفتر نخست‌وزیری انگلیس گفت: «مادامی که ایران به تعهدات خود در برجام پایبند باشد، لندن نیز به این توافق متعهد می‌ماند و تجار انگلیسی را تشویق می‌کند تا از فرصت‌های مالی در ایران استفاده کنند.» در همین حال نماینده ویژه ولادیمیر پوتین که به تهران سفر کرده، از حمایت کشورش از ایران خبر داده است. الکساندر لاورنتیف گفته است که روسیه حمایت قاطع از جمهوری اسلامی ایران در برابر تحریم‌های غیرقانونی آمریکا را اعلام می‌کند. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم گفت: «مسکو با همکاری چین و تروئیکای اروپایی تمام تلاش خود را به کار خواهد گرفت تا از اجرای برجام مطمئن شود.» خبرگزاری «ایلنا» نیز از قول سفیر کره جنوبی در تهران نوشته است که شرکت‌های کره‌ای با وجود تحریم‌ها می‌خواهند در ایران بمانند. دولت سوئیس هم اعلام کرد با آمریکا و ایران مذاکراتی می‌کند تا به برقراری مجاری مالی برای مبادلات با مقاصد انسان‌دوستانه کمک کند.

دلیل معافیت‌های نفتی؟

معافیت نفتی هشت کشور از تحریم‌های آمریکا سوال‌برانگیز شده است. ایرنا در گزارشی به نقل از رویترز نوشت: تحریم‌های آمریکا تاکنون در توقف صادرات نفت این کشور شکست خورده است. ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه موسسه فکتس گلوبال انرژی هم در این باره گفت: این نتیجه فراتر از انتظارات است. دولت ترامپ می‌خواست صادرات نفت ایران تا ماه نوامبر (آبان) به صفر برسد. عقب‌نشینی آمریکا از هدف خود در حالی است که پیشتر در ماه ژوئن یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا گفته بود هیچ استثنایی درباره واردات نفت ایران در نظر گرفته نمی‌شود.

اما چرا آمریکا این هشت کشور را از تحریم معاف کرد؟ رویترز نوشت: جدیدترین موضع آمریکا در دادن معافیت به مشتریان نفتی ایران دست کنگره برای مجازات عربستان به خاطر قتل روزنامه‌نگار جمال خاشقجی را باز می‌گذارد. قانونگذاران آمریکا در اواسط نوامبر به واشنگتن برمی‌گردند و تهدید کرده‌اند فروش تسهیلات نظامی آمریکا را متوقف و تحریم‌هایی اعمال می‌کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، عربستان برای تلافی تولید نفت را کاهش می‌دهد. معافیت احتمالی ترکیه از تحریم‌های ایران جلوی آنکارا را برای افشای بیشتر دخالت عربستان در قتل خاشقجی می‌گیرد. در این میان ترامپ می‌تواند کیک تحریم‌های ایران را

با خیال راحت بخورد.

SPV؛ کانال مالی جدید

گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌رغم تحریم‌های آمریکا، ایران و اتحادیه اروپا در حال بررسی سازوکار مالی جدید خود هستند. دنیای اقتصاد به نقل از بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نوشت: این سازوکارها به ‌زودی اعلام خواهد شد. او گفت سازوکار ویژه مالی اروپا به‌خوبی پیش می‌رود و در تماس دائم با اتحادیه اروپا و 1+4 هستیم. سخنگوی وزارت‌خارجه ادامه داد: در مسیر قبلی خود در حرکت هستیم و به نقاط خوبی رسیدیم و به‌ زودی سازوکارها اعلام خواهد شد و اگر با ایجاد این نوع سازوکارهای مالی در ۱۰۰ سال اخیر در سایز و مناطق مختلف آشنا باشید می‌بینید این نوع مکانیسم‌های پولی و مالی حتماً کار پیچیده‌ای است به‌خصوص وقتی که قرار است تعداد زیادی از کشورها مثل اعضای اتحادیه اروپا درباره آن تفاهم کنند و ایران روی آن نظر دارد برای اینکه تضمین‌های لازم را به دست بیاورد به همین خاطر قدری زمانبر است و ما از یک واقع‌بینی و درایت لازم پیروی خواهیم کرد. او اضافه کرد: «با توجه به اینکه ایران شرایط مشخصی را از گذشته مشخص کرده بود، باید این شرایط آماده می‌شد و اگر باز هم صبوری کنید باید خیلی زود کلیات SPV مشخص و اعلام شود. امیدواریم در زمان خیلی کوتاه‌تری بتواند به مرحله اجرا برسد.»