دلیل منطقی اما عملکرد نادرست توانیر

دسترسی به برق جزو ابتدایی‌ترین نیازهای اساسی هر جامعه‌ای بوده و علاوه بر مصارف خانگی، به عنوان یکی از نهاده‌های مهم در تولید بسیار حائز اهمیت است. دستیابی به انرژی به طور عام و به ویژه برق در رشد اقتصادی و توسعه نقش بسزایی دارد. علاوه بر تولید بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی و کشاورزی، بخش خدماتی نظیر آموزش، بهداشت، ارتباطات و... نیازمند استفاده از انرژی الکتریسیته است. اهمیت دسترسی به برق به گونه‌ای است که بانک جهانی یکی از راه‌های مقابله با فقر و افزایش رشد اقتصادی و توسعه را مصرف برق و دسترسی به انواع انرژی می‌داند.

 از جمله مواردی که در نرم استاندارد جهانی نشان از وضعیت مطلوب تولید و توزیع برق در کشورها دارد می‌توان به عرضه مداوم، انتقال برق به مناطق دورافتاده، پاک بودن روش تولید برق و عدم انتشار گازهای گلخانه‌ای و تجدیدپذیر بودن انرژی الکتریسیته اشاره کرد. متاسفانه اغلب این موارد در ایران رعایت نمی‌شود. به عنوان مثال بیش از 95 درصد تولید ملی برق تجدیدپذیر از نیروگاه‌های برق آبی تامین شده که این نشان از سهم بسیار ناچیز سهم نیروگاه‌های خورشیدی کشور دارد. این میزان تولید برق در نیروگاه‌های برق آبی، تقریباً 15 درصد تولید برق کشور را در‌بر می‌گیرد که حاکی از استفاده از انرژی‌های تجدیدناپذیر در صنعت برق و تشکیل گازهای گلخانه‌ای و عدم تولید انرژی پاک است. این در حالی است که طبق قانون برنامه پنجم پنج هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی کشور بایستی از منابع تجدیدپذیر تامین شود، اما تا پایان برنامه پنجم تنها 1۷۰ مگاوات از منابع تجدیدپذیر بوده است. اگرچه به روستاهای دارای بیش از 1۰ خانوار برق‌رسانی صورت گرفته است اما صرفاً انتقال برق به مناطق دورافتاده مزیت محسوب نمی‌شود چراکه در روزهای اخیر بیشتر مناطق ایران به ویژه شهرهای بزرگ و صنعتی چه در مصارف خانگی و چه در مصارف صنعتی دچار قطعی شده‌اند. 

دولت علت قطعی برق را خشکسالی و کمبود بارش اعلام کرده اما واقعاً دلیل دیگری به جز کاهش بارندگی برای توجیه خاموشی‌های اخیر نمی‌توان یافت؟ مسلماً عدم سرمایه‌گذاری‌های لازم و پیش‌بینی‌شده در افزایش ظرفیت نیروگاهی کشور و همچنین اتلاف بسیار زیاد انرژی در شبکه توزیع برق دلیل اصلی قطع برق سراسری است. در برنامه‌های پنجم و ششم وزارت نیرو مکلف به افزایش ظرفیت تولید برق به میزان سالانه پنج هزار مگاوات شده حال آن که تا پایان سال 1396 تنها 17 هزار مگاوات محقق شده است. متاسفانه علاوه بر کمبود زیرساخت‌های لازم در تولید انرژی الکتریسیته و عدم افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها مطابق با برنامه‌های پیش‌بینی‌شده، مصرف برق در هیچ‌یک از بخش‌های کشور اعم از دولتی و خصوصی، تجاری و صنعتی و کشاورزی بهینه نبوده و این خود باعث اتلاف انرژی و قطعی‌های مکرر می‌شود. به عنوان مثال در بیشتر ادارات کنترل سیستم سرمایش مرکزی بوده و دستگاه‌ها در همه ساختمان با هم روشن می‌شوند، حتی اگر اتاق‌ها خالی بوده و نیاز به استفاده از سیستم سرمایشی نباشد. یا اینکه اماکن تجاری به منظور جلب نظر مشتری از روشنایی بیش از نیاز استفاده می‌کنند. 

قطعی‌های سراسری برق در استان فارس نه‌تنها اعتراض مردم را برای مصارف خانگی در پی داشته، بلکه شرکت توزیع برق در اقدامی پیش‌بینی‌نشده برق صنایع مستقر در شهرک صنعتی را نیز قطع کرده و موجبات خسارت و زیان را برای تولیدکنندگان فراهم کرده است. توجیه شرکت توزیع برق شیراز درباره این قطعی‌ها این است که به دلیل افزایش مصرف برق در ساعات اوج مصرف، به نیروگاه‌ها فشار وارد شده و ممکن است با خروج نیروگاه‌ها از مدار، کل کشور دچار خاموشی شود. هرچند قصور بلندمدت مسوولان این شرایط را ایجاد کرده اما در شرایط فعلی دلیل آنها منطقی ولی عملکرد آنها نادرست بود و همین خطای عملکرد باعث خسارت به واحدهای تولیدی شده است.

 بر اساس اظهار تولیدکنندگان، برق شهرک صنعتی در روزهای پایانی هفته گذشته بدون اعلام قبلی شرکت توزیع برق، قطع شده و بیشترین صنایعی که متضرر شده‌اند صنایع غذایی، پلیمری، سلولزی و سیلیکونی و پلاستیکی یا در قالب سردخانه هستند. همچنین دستگاه‌های حساس مانند دستگاه‌های فعال در آزمایشگاه، پرکن‌های خط تولید و به طور کلی دستگاه‌هایی که با دقت بالا در حال کار هستند متحمل بیشترین خسارت می‌شوند. قطع برق روزانه علاوه بر اینکه باعث بیکار شدن کارگران خط تولید شده و تولیدکنندگان را مجبور به پرداخت هزینه‌های نیروی انسانی کرده، هزینه‌های دیگری را نیز متوجه آنها می‌کند. قطعی برق بدون اعلام قبلی باعث ایجاد شوک به تجهیزات و ماشین‌آلات کارخانه‌ها و خرابی آنها شده است. 

همچنین قطعی نابهنگام برق منجر به خرابی و از بین رفتن مواد اولیه بسیاری از صنایع شده است. در شرایط بحرانی فعلی که تولیدکنندگان برای تامین ضروریات تولید و حتی مواد اولیه دچار مشکل بوده و نمی‌توانند سرمایه در گردش خود را تهیه کنند، بروز خسارات پی در پی ناشی از قطع برق و از بین رفتن مواد اولیه و خرابی تجهیزات تیر خلاص به تولید کشور خواهد بود. تجهیزات برخی صنایع حتی به قطع برق هشت‌ثانیه‌ای نیز حساس هستند و با توجه به فصلی بودن محصولات آنها و حتی متقارن شدن بیشترین میزان تولید با پیک مصرف برق، بسیار متضرر می‌شوند و ممکن است به قاچاق سوخت روی آورند. مسوولان پیشنهاد داده‌اند که شیفت کاری از روز به شب تغییر کند که این مطلب غیرمنطقی و غیرعملی است چراکه اولاً نمی‌توان کارگران را مجبور کرد که خانواده خود را تنها گذاشته و شیفت شب کار کنند؛ ثانیاً کارایی کارگران در روز قابل مقایسه با شب نیست؛ ثالثاً با توجه به گرمی هوا و روشن بودن وسایل سرمایشی در طول شب، پیک مصرف از روز به شب انتقال یافته و تغییری در خاموشی‌ها حاصل نمی‌شود. گفتنی است که طبق مصوبه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان فارس مورخ 25 /12 /95 شرکت توزیع برق شیراز موظف است برای قطع برق واحدهای تولیدی از قبل اطلاع داده که واحدها با قطع برق دچار مشکل نشده و متضرر نشوند. 

با توجه به شرایط گفته‌شده شرکت توزیع برق بایستی برای جبران خسارت واحدهای تولیدی اقدام کرده و همچنین پیشنهادهای زیر را عملی کند. اولین پیشنهاد این است که شرکت توزیع برق حتی‌الامکان برق بخش‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و تولیدکنندگان را قطع نکند و در صورت اجبار به این کار، حتماً و موکداً روز و ساعت قطع برق را به همه واحدهای تولیدی اعلام کند. در این صورت واحدهای تولیدی می‌توانند برنامه‌ریزی کنند تا کمترین خسارت را متحمل شوند. 

همچنین تعدادی از واحدها می‌توانند با هماهنگی یکدیگر و برای جلوگیری از افزایش پیک مصرف و قطع بیشتر برق، یک روز کاری خود را تعطیل و به جمعه انتقال دهند. همچنین می‌توان با هماهنگی هیات امنای شرکت شهرک‌ها و تولیدکنندگان، مصرف برق را مدیریت کرد. بدین ترتیب که به صورت دوره‌ای شیفت کاری کارخانه‌ها تغییر کرده تا از فشار بیش از ظرفیت به نیروگاه‌ها جلوگیری به عمل آید. 

پیشنهاد دیگر که شاید به سرعت پیشنهادهای قبلی قابل دسترسی نبوده اما ضروری است این است که صنایع به سیستم برق اضطراری متصل شوند و همچنین سوخت لازم برای موتورهای دیزلی تامین برق اضطراری در اختیار آنها قرار گیرد تا موضوعیت قاچاق نیز از بین رود. البته چون تامین سوخت نیز برای تولیدکنندگان بسیار هزینه‌بر است و مشکل قطعی برق به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم صورت می‌پذیرد و تولیدکننده هیچ مدخلیتی در آن ندارد، پیشنهاد می‌شود که برای تامین سوخت موتورهای دیزلی یارانه تخصیص یابد. همچنین در بلندمدت نسبت به سرمایه‌گذاری و احداث نیروگاه‌های خورشیدی و تجهیز صنایع با این نیروگاه‌ها اقدام شود.