مهم‌ترین تهدیدهای صنعت زعفران ایران چیست؟
رنج‌های طلای سرخ
زعفران کلاله خشک‌شده از گیاهان بومی ایران، که از دوران مادها به وسیله ایرانیان و سپس در دربار پادشاهان هخامنشی و نیز در طول تاریخ به عنوان دارویی گیاهی و افزودنی مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفته است.
زعفران کلاله خشک‌شده از گیاهان بومی ایران، که از دوران مادها به وسیله ایرانیان و سپس در دربار پادشاهان هخامنشی و نیز در طول تاریخ به عنوان دارویی گیاهی و افزودنی مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفته است. با انتقال پیاز زعفران توسط اعراب به اروپا، تا آغاز جنگ جهانی دوم کشورهای ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و سوئیس تولیدکنندگان عمده زعفران بودند که پس از پایان جنگ جهانی دوم به دلیل صنعتی شدن تولید زعفران در این کشورها رو به انقراض گذاشته، به طوری که تا هشت سال گذشته اسپانیا با 40 تن تولید آخرین بازمانده این نسل از تولیدکنندگان بوده است. هم‌اکنون تولید اسپانیا کمتر از یک تن در سال است.
تولید در ایران و جهان
از هر 170 هزار عدد گل فقط یک کیلوگرم زعفران خشک به دست می‌آید، در ایران تولید هر هکتار کمتر از چهار کیلوگرم و عمده ارزش زعفران هزینه دستمزد آن است. ایران با تولید سالانه 350 تن در سال زراعی 1396-1395 سهم بیش از 95 درصد از تولید جهانی این محصول را در دست دارد که این تولید در بیش از 90 هزار هکتار مزارع عمدتاً کوچک صورت می‌پذیرد، 95 درصد زعفران ایران در روستاهای دور و نزدیک در 12 شهرستان، استان‌های خراسان رضوی و جنوبی تولید می‌شود. خراسان رضوی (77 درصد)، خراسان جنوبی (18 درصد) و استان یزد، خراسان شمالی، فارس، اصفهان و کرمان (چهار درصد) و سایر استان‌ها هم یک درصد زعفران ایران را تولید می‌کنند. طی چند سال گذشته افغانستان با حمایت آمریکا و فرانسه شروع به کشت زعفران کرده است و به علت افزایش شدید قیمت زعفران برنامه‌ریزی برای توسعه کشت آن در کشورهای مختلف دیگری مانند مراکش، مجارستان، آفریقای جنوبی، آمریکا، سوریه و... صورت پذیرفته است. این امر اهمیت لزوم فعالیت‌های جدی‌تر در نفوذ به بازارهای نهایی زعفران را بالا می‌برد.
تجارت و صادرات زعفران نیز ریشه در تاریخ ایران دارد، از سال‌های 1880 تا 1905 به دلیل تولید و درخواست مناسب؛ تجارت و صادرات زعفران در کشور اسپانیا با تشکیل شرکت‌های خانوادگی مختلف رونق گرفت و تداوم تولید و تجارت زعفران به‌خصوص به صورت بسته‌بندی‌شده تا نسل سوم و چهارم این خانواده‌ها زعفران را در بسیاری از نقاط گیتی به نام اسپانیا معرفی کرد. تعداد شرکت‌های اصلی اسپانیا 12 شرکت است که همگی با امکانات محدود و متوسط و گردش مالی کمتر از 15 میلیون یورو در سال غالباً با پایین آوردن کیفیت زعفران ایران، تقریباً 40 درصد از زعفران ایران را جذب کرده و به نام خود به فروش می‌رسانند. با فعالیت جدی‌تر شرکت‌های ایرانی رقبای اسپانیایی نیز به اصلاح و تقویت بسته‌بندی و بازاریابی گسترده‌تر رو آورده‌اند. هم‌اکنون تولید اسپانیا کمتر از یک تن در سال است.
با توجه به فعالیت صادرکنندگان و صادرات زعفران از ایران (تنها تولیدکننده آن در جهان) رشدی 10 درصد تا 15 درصد در سال را تجربه می‌کند. باید گفت با جهش قیمت زعفران مصرف آن رو به کاهش گذاشت و به‌خصوص کیفیت‌های پایین‌تر در بازارهای جهانی از فروش بالاتری برخوردار شدند. هم‌اکنون به دو دلیل افزایش مناسب تولید و آغاز روند افزایش نرخ ارزهای خارجی نسبت به ریال به طور قطع شاهد منطقی شدن قیمت زعفران در بازارهای جهانی و افزایش مصرف آن و بهبود کیفیت زعفران صادراتی و مصرفی در بازارهای جهانی خواهیم بود. بیش از 70 درصد صادرات زعفران ایران به دو کشور اسپانیا و امارات و حدود 5 /8 درصد کل صادرات زعفران تا پایان سال 1395 به صورت بسته‌بندی‌های کوچک برای مصرف‌کننده نهایی بوده است.
تدوین سند ملی توسعه همه‌جانبه زعفران ایران
جزئیات اقدامات مرتبط به تدوین سند ملی توسعه همه‌جانبه زعفران ایران شامل: تهیه و تدوین برنامه راهبردی همه‌جانبه توسعه زنجیره ارزش زعفران و گیاهان دارویی، پیش‌بینی و هدف‌گذاری کمی و کیفی میزان تولید (و مناطق مختلف کشور)، صادرات و مصارف زعفران (برای دوره زمانی مشخص) و توجه به وضعیت رقبای خارجی، تدوین برنامه و کارگاه‌های آموزشی مورد نیاز و پیش‌بینی تحقیقات مورد نیاز شامل تحقیقات مرتبط با تولید و فرآوری محصولات جدید از زعفران و گیاهان دارویی (مبتنی بر فناوری‌های نوین) و ایجاد بانک اطلاعاتی زعفران، برنامه کاهش تعرفه‌های واردات زعفران ایران در بازارهای هدف و ایجاد ترجیحات تعرفه‌ای و تسهیل واردات در بازارهای خاص از جمله بازار چین، هندوستان، اتحادیه اروپا و سایر کشورها و تدوین برنامه جامع بازاریابی و توسعه بازار (تعیین بازارهای هدف و...) و شبکه‌های فروش با ارزش افزوده مناسب است.
همچنین، برنامه برند‌سازی: ایجاد برند ملی و توسعه برندهای بنگاه‌ها و معرفی هرچه بهتر و گسترده‌تر آنها، برنامه برگزاری سمینارها و شرکت در نمایشگاه‌های مورد نیاز در بازارهای هدف، ایجاد ارتباط پایدار بین‌المللی برای معرفی هرچه بهتر زعفران و ارتقای زنجیره ارزش، پیش‌بینی نحوه کمک به توسعه بازار و بازار‌سازی برای زعفران و گیاهان دارویی ایران، برنامه نظام‌مند کردن بازار زعفران و راه‌های کاهش یا حذف رقابت منفی و واسطه‌گری و رسیدن به قیمت‌های مطلوب، نحوه جذب بودجه‌ها و منابع مورد نیاز طرح‌های مربوطه؛ تکمیل و تقویت تشکل‌های مرتبط، هدف‌گذاری توسعه تولید و تجارت محصولات با گواهینامه ارگانیک، سالم و حلال و سایر و صدور گواهینامه‌های معتبر بین‌المللی کیفی و سایر گواهینامه‌های مورد نیاز از دیگر اقدامات موثر در این زمینه است.
در این راستا نیز پیش‌بینی ایجاد و توسعه شبکه‌های روستایی تولید و فرآوری زعفران و گیاهان دارویی (و شناسنامه‌دار کردن مزارع)، همکاری مشترک در ارتقا، افزایش بهداشت و کیفیت و راندمان تولید محصولات (تولید محصول بکر با بهای تمام‌شده مناسب و قابل رقابت)، پیش‌بینی الگوی مناسب آبیاری و برنامه‌های کاهش مصرف آب در تولید زعفران و گیاهان دارویی، ارتقای تکنولوژی و مکانیزاسیون در بخش برداشت، فرآوری (به‌خصوص جداسازی)، بسته‌بندی و سایر حلقه‌های زنجیره ارزش، نحوه حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در صنایع موجود و مرتبط، چگونگی تقسیم کار و مسوولیت برای تحقق اهداف سند و طراحی مکانیسم ارزیابی تحقق اهداف سند ملی طبق برنامه نیز از دیگر برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در سند مربوطه است.
