ریشه‌های شوک

حوادث ناخوشایندی که هفته گذشته در پی اعلام افزایش قیمت بنزین در نقاط مختلف کشور رخ داد، برای برخی سیاستمداران غیرمنتظره بود، اما اقتصاددانان و کسانی که از نزدیک وضعیت شاخص‌های کلان اقتصادی را دنبال می‌کردند، از مدت‌ها قبل درباره این تحولات هشدار داده و راه‌های پیشگیری از آن را متذکر شده بودند.

قیمت اسمی بنزین در ایران طی چهار سال گذشته بدون تغییر باقی مانده بود. همزمان، روند افزایشی تورم در این دوره که با جهش نرخ ارز در سال 1397 همراه شد، قیمت واقعی بنزین را شدیداً کاهش داد. در نتیجه این روند، نه‌تنها مصرف این حامل سوخت به‌طور پیوسته با صعود همراه شد، بلکه منافع قاچاق آن به کشورهای همسایه -که قیمت سوخت در برخی از آنها به بیش از 10 برابر قیمت در ایران می‌رسد- به سرعت افزایش یافت. بدیهی بود که تداوم پرداخت بیش از 100 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به بنزین -آن هم در شرایطی که بودجه دولت به دلیل کاهش درآمدهای نفتی ناشی از بازگشت تحریم‌های ایالات‌متحده با کسری مواجه است- ممکن نبود.

اقتصاددانان در سال‌های گذشته بارها تاکید کرده بودند که برای جلوگیری از بروز شوک‌های افزایشی در قیمت بنزین، دولت باید افزایش گام به گام قیمت سوخت را -دست‌کم به اندازه نرخ تورم سالانه- در دستور کار قرار دهد. با این حال سیاستگذاران همواره با توجیه جلوگیری از فشار به مردم، از این کار خودداری می‌کردند. اما سرانجام چوب ادب بودجه کار خود را کرد و سیاستمداران مجبور شدند برای کاستن از بار یارانه موجود در بنزین، دست به احیای نظام سهمیه‌بندی و افزایش جهشی قیمت آن بزنند. اتفاقی که با وجود اعلام بازگشت همه منافع حاصل از این کار به مردم، جرقه نارضایتی و ناآرامی در شهرهای مختلف کشور را زد و شد آنچه شد. پرونده ویژه این هفته تجارت فردا به بررسی ریشه‌های بروز این اتفاقات پرداخته و تلاش کرده است به این سوال پاسخ دهد که چرا ساختار سیاسی بار دیگر در دام یک شوک قابل پیش‌بینی افتاد؟