فرصت نابرابر

  ابراهیم علیزاده: «5432 آقازاده»، «148 میلیارد دلار دارایی» این دو عبارت ابتدا تیرماه امسال برای ساعاتی در یک خبرگزاری منتشر و سپس حذف شد. پس از این اتفاق مدیر این خبرگزاری وابسته به دانشگاه آزاد (ایسکانیوز) در گفت‌وگو با ایرنا تصریح کرد که خبر اخراج این تعداد آقازاده ایرانی با این حجم قابل توجه دارایی از آمریکا درست است و بنا به مصلحت کشور خبر را حذف کرده‌اند. دو هفته بعد رئیس کل سابق بانک مرکزی در کسوت عضو فعلی کمیسیون اقتصادی مجلس مجدداً از این اعداد سخن گفت. محمود بهمنی که خود در دوران ریاست بانک مرکزی به دلیل نداشتن استقلال این بانک مورد انتقاد خیلی از کارشناسان بود هنگام سخن گفتن درباره استقلال بانک مرکزی اشاره‌ای هم به آقازاده‌های ایرانی در آمریکا کرد.

 طبق گزارش مهر، وی گفت: «دو سال ارز ناشی از صادرات به کشور ما بازنگشته است. چرا امروز اعلام می‌کنند ۱۴۸ میلیارد دلار موجودی حساب آقازاده‌های ما در بانک‌های خارجی است. ذخایر کشور ما این‌قدر نیست، یعنی بیش از ذخایر ارزی کشور ما، موجودی حساب آقازاده‌ها در خارج از کشور است.» وی تصریح کرد: «این پنج هزار آقازاده در خارج از کشور چه می‌کنند؟ گفته می‌شود ۳۰۰ نفر از آنها درس می‌خوانند. بقیه آنها چه می‌کنند؟»

اما برای اولین مرتبه نیست که آقازاده‌ها مورد توجه و البته گلایه قرار می‌گیرند. پیش از این نیز این گروه با هشتگ ژن خوب مورد توجه و سرزنش افکار عمومی قرار گرفته بودند. گروهی که به دلیل بهره‌مندی از فرصت‌های خاص توانسته‌اند دارایی‌های خاصی را به دست آورند. اما آیا ویژگی‌های اقتصاد غیررقابتی ایران در این مساله نقش دارد؟ آیا اطلاعات پنهان اقتصاد رانتی ایران باعث نمی‌شود که اقشار خاصی در یک مقطع زمانی خاص به ثروت‌های افسانه‌ای دست پیدا کنند؟ به اعتقاد برخی کارشناسان آنچه این اقشار را متفاوت از دیگران می‌کند فرصت‌های خاصی است که از دسترسی داشتن به اطلاعات خاص شروع می‌شود و به قدرت لابی در بخش‌های مختلف اقتصادی و موارد متعدد دیگر ختم شود.

فرصت‌های رانتی اقتصاد ایران ناشی از تصمیمات مکرر که اخیراً در بخش ارزی کشور نیز به وجود آمده بود، نشان می‌دهد که نقش اطلاعات خصوصاً اطلاعات نهان در اقتصاد ایران خیلی بااهمیت است. با این حال شاید نبود یک نظام اطلاعاتی کارآمد و فقر اطلاعاتی باعث شده آسیب‌هایی مانند ظهور و گسترش پدیده ثروت‌اندوزی نامرسوم آقازاده‌ها اتفاق بیفتد. حسین عبده‌تبریزی، اقتصاددان در خوانش کتاب «اندیشه آزادی: نگاهی از منظر اقتصادی سیاسی به تجربه ایران معاصر» هنگام اشاره به تجربه کشورهای دارای نظام اقتصاد سوسیالیستی از مواردی سخن می‌گوید که به ویژگی‌های امروز اقتصاد ایران شباهت‌های نسبی‌ای دارد. او نوشته است: «در این اقتصادها، نبود نظام اطلاعاتی کارآمد به علت قیمت‌های مخدوش ناشی از دخالت دولت در سازوکار بازار، جامعه را گرفتار فقر اطلاعاتی‌ای می‌کند که نتیجه آن اتلاف منابع است.» گویی دولت و سیاستگذارانی که امروز به هر دلیلی در سازوکار بازار دخالت می‌کنند و با برخی تصمیمات فرصت‌های رانتی به وجود می‌آورند باید بدانند عده‌ای از این فضا به شکل نامعمولی بهره کلان خواهند برد. حال ممکن است آن عده، آقازاده‌ها باشند!