سودای 30‌سالگی

مردی که 12 سال وزیر نفت، 9 سال وزیر نیرو و پنج سال وزیر جهاد سازندگی بوده، اکنون بار دیگر به عنوان وزیر پیشنهادی نفت به مجلس معرفی شده است. اگر او رای اعتماد مجلس را کسب کند، که به نظر می‌رسد این‌گونه خواهد بود، و برای چهار سال در این منصب باقی بماند، 30 سال وزارت را در کارنامه خود ثبت خواهد کرد؛ رکوردی بی‌نظیر که بعید است کسی بتواند آن را تکرار کند و شاید حتی در تاریخ معاصر ایران نیز کم‌نظیر باشد.

حضور طولانی‌مدت زنگنه در منصب وزارت شناخت نسبتاً کاملی را از او در میان مردم رقم‌زده است. شتاب توسعه پارس جنوبی به ویژه در سال‌های نخست، طی دوران وزارت او رقم خورد؛ صنایع پتروشیمی در زمان حضور او توسعه پیدا کردند و بهترین رکورد تولید نفت طی سال‌های پس از انقلاب، در پایان هشت‌ساله نخست وزارت نفت او بود که به ثبت رسید. اما این ارزیابی درباره کارنامه او نمی‌تواند جامع باشد؛ چرا که زنگنه منتقدان جدی هم دارد: آنهایی که او را به دلایل یا بهانه‌های مختلف، از عدم توسعه توان پالایشی گرفته، تا استفاده از قراردادهای بیع متقابل (و اخیراً IPC) یا فساد (احتمالی) برخی قراردادهای منعقدشده با شرکت‌های خارجی، سرزنش می‌کنند. تجربه بازگشایی درهای صنعت نفت به روی شرکت‌های خارجی و توسعه صنعت نفت ایران در پس از انقلاب، برای نخستین بار با چنین گستردگی در سال‌های 1376 تا 1384 رقم خورد و شاید همین باعث شده است تا خاطره‌ای روشن از آن زمان در ذهن بسیاری به یادگار بماند. حضور تعدادی از وزرای سابق را در قامت معاونان و مدیران زنگنه در آن زمان، می‌توان عامل مهم دیگری دانست.

کارنامه زنگنه طی دوران چهارساله دولت یازدهم، نیاز به تشریح چندانی ندارد و قطعاً انتظار چنین عملکردی بود که روحانی را به درخواست صریح رای از نمایندگان مجلس قبل با وجود اختلاف دیدگاه سیاسی مجلس و دولت، واداشت. اولویت‌بندی فازهای در حال توسعه پارس جنوبی به منظور تسریع در افزایش تولید، یکی از نخستین اقدامات او بود که به افزایش بیش از 350 میلیون مترمکعب در روز گاز از این میدان انجامید. تمرکزی مشابه در حوزه غرب کارون، رشد سریع برداشت ایران را از میادین مشترک این ناحیه رقم زد. زنگنه از همان روزهای نخست اعلام کرد حتی یک بشکه از سهم ایران در بازار نفت کوتاه نمی‌آید و پس از تحریم به سرعت بازگشت ایران به بازار رقم خورد و ده‌ها میلیون بشکه میعانات گازی ذخیره‌شده روی آب، به فروش رسید. با رایزنی‌های صورت‌گرفته با دیگر اعضای اوپک، توافق کاهش تولید رقم خورد؛ و ایران از آن مستثنی شد تا ایران ضمن تداوم روند رشد تولید و صادرات نفت، در عواید افزایش قیمت نیز شریک شود. اما شاید مهم‌ترین و پرانتقادترین اقدام زنگنه، ارائه مدل جدیدی برای قراردادهای نفتی بود تا مشارکت طولانی‌مدت میان شرکت‌های ایرانی و خارجی رقم بخورد. نخستین قرارداد بر اساس این مدل، مدتی قبل با توتال امضا شد.

طی دوران پیش از بازگشت به وزارت نفت، زنگنه تقریباً به دور از هر منصب اجرایی دولتی بود و عمده زمان خود را به تدریس و تحقیق می‌پرداخت. حضور دوباره او، به هر طریقی رقم خورد؛ اگرچه هجمه برخی مخالفان، که زنگنه آنها را «تک‌تیراندازهای خودی» نامیده است، باعث شد تا در هفته‌های اخیر بارها احتمال عدم حضور او در دولت دوازدهم مطرح شود. او که تجربه سال‌ها حضور در شورای اقتصاد و مجمع تشخیص مصلحت نظام را داشته است، احتمالاً برای آخرین بار وزارت را تجربه می‌کند تا بتواند کارهای نیمه‌تمام خود را به‌سامان برساند. انعقاد چند قرارداد جدید و بازگرداندن رونق به صنعت نفت، که از تحریم‌ها بسیار آسیب دیده است، آسان نخواهد بود.