دوراهی سیاستگذار

  بهاره چراغی: بهار سال گذشته که ویروس کرونا جهان را درنوردید، رهبران جهان یک صدا اعلام کردند اگر روزی واکسنی برای مقابله با این ویروس کشف و ساخته شود، باید در دسترس همگان قرار گیرد تا هر‌چه زودتر از مرگ‌و‌میرها جلوگیری شود. چندی بعد اتحادیه اروپا، آمریکا و چین در بیانیه نشست سالانه سازمان جهانی بهداشت، دسترسی عمومی و سریع و منصفانه همگان به تمام مواد و لوازم مورد نیاز برای جنگ با کرونا را خواستار شدند و بر اهمیت «واکسیناسیون علیه کووید19 به مثابه کالای عمومی جهانی» تاکید کردند.واکسن کرونا ساخته شد، اما بسیاری از کشورهای جهان از تصمیمات و رفتار یکدیگر در همبستگی جهانی علیه کرونا انتقاد کردند. حتی نهادهای امدادی و خیریه هشدار دادند کشورهای ثروتمند در حال احتکار واکسن کرونا هستند و در مقابل کسانی که در کشورهای کم‌درآمد زندگی می‌کنند، شانس ایمن شدن را از دست می‌دهند.در این میان سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی تاکید کردند برای حل این چالش، واکسن کرونا باید به عنوان یک کالای عمومی در نظر گرفته شود. اما کالای عمومی جهانی چیست؟ در علم اقتصاد یک کالای عمومی، کالایی غیر‌رقابتی و غیرقابل استثنا (تخصیص‌ناپذیر) است. غیر‌رقابتی بودن به این معنی است که مصرف آن کالا توسط یک نفر، دسترسی کالا برای مصرف توسط دیگران را محدود نمی‌کند و غیرقابل استثنا بودن (تخصیص‌ناپذیری) به این معناست که نمی‌توان آن را به کسی یا کسانی تخصیص داد و افراد دیگر را از استفاده از آن مستثنی کرد.غیر‌رقابتی بودن و غیرقابل استثنا بودن ممکن است مشکلاتی را برای تولید برخی کالاها سبب شود. به‌طور خاص، برخی اقتصاددانان بحث کرده‌اند که آنها ممکن است منجر به مصداق‌های شکست بازار شوند. اما بر‌خلاف یک کالای عمومی، یک کالای خصوصی این ویژگی‌ها را ندارد. برای مثال یک قرص نان یک کالای خصوصی است: تعلق آن می‌تواند دیگران را از استفاده از آن محروم کند و با مصرف یک‌بار آن دیگر نمی‌تواند دوباره استفاده شود.

اما در ایران روند واکسیناسیون چگونه است؟ حتی در صورت واردات و تولید واکسن، به‌نظر می‌رسد ایران از نظر توزیع مناسب و عادلانه واکسن دچار بی‌نظمی و به‌هم ریختگی است. اظهارات سخنگوی ستاد کرونا واکنش‌های زیادی به دنبال داشته و در جامعه‌ای که نابرابری را با تمام وجود احساس می‌کند، بسیار بحث‌برانگیر بوده است. حالا این سوال مطرح است که با وجود این آشفتگی، آیا سیاستگذاران در ایران باید واکسن را یک کالای عمومی در نظر بگیرند یا کالای خصوصی؟ آیا اگر کالای خصوصی در نظر گرفته شود، ایمنی جامعه در مقابل این ویروس افزایش خواهد یافت؟ در پرونده این هفته تجارت فردا این موضوع را مورد بررسی قرار داده‌ایم که کدام‌یک برای جامعه ایران مناسب است. واکسن کالای عمومی باشد یا کالای خصوصی؟