کوچ مداوم

پدیده مهاجرت در ایران با آنچه در چند دهه گذشته شاهد بودیم تفاوت پیدا کرده است. در دهه‌های گذشته بیشتر، فعالان سیاسی و منتقدان قدرت بودند که فضای کشور را مهیای فعالیت آزادانه نمی‌دانستند و ترجیح می‌دادند کشور را ترک کنند. در حال حاضر اما مهاجرت شکل تازه‌ای پیدا کرده است. از یک‌سو انگیزه‌ها و دلایل افراد برای مهاجرت فقط سیاسی نیست و می‌تواند اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هم باشد و از سوی دیگر مهاجرت به پدیده‌ای چندبعدی و پیچیده‌تر تبدیل شده است. یعنی افراد برای مهاجرت ممکن است همزمان چند دلیل قوی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشند. از زمان وقوع انقلاب اسلامی به این‌سو، ایرانیان در چند دوره مهاجرت کرده‌اند. دوره اول مربوط به ماه‌های ابتدایی انقلاب است که طی آن افراد منسوب به حکومت پهلوی از کشور خارج می‌شوند. این موج مهاجرت عمدتاً سیاسی، مذهبی و فرهنگی است. در دوره دوم گروهی از نیروهای سیاسی ناراضی از شرایط کشور مهاجرت می‌کنند. در دوره سوم بخشی از جامعه به امید زندگی در شرایط بهتر، کشور را ترک می‌کنند که این موج عمدتاً اجتماعی و سیاسی است. در دوره چهارم که از سال 1388 آغاز می‌شود، بخشی از نیروهای جوان جامعه به دلیل نارضایتی سیاسی از کشور خارج می‌شوند. پیشران پنجمین موج مهاجرت هم سیاسی، هم اقتصادی و هم اجتماعی است. این موج از سال 1396 به دنبال وقایع دی‌ماه آن سال آغاز شده است و تا امروز خروج همزمان نیروی انسانی و سرمایه ادامه دارد. احتمالاً وقایع آبان‌ماه امسال نیز باعث تداوم مهاجرت‌ها می‌شود. ویژگی مهاجرت در دوره اخیر، فراگیر بودن آن است. یعنی فضای کشور طوری شده که اقشار مختلف میل به مهاجرت پیدا کرده‌اند. نکته نگران‌کننده این است که در این موج جدید خروج نیروی انسانی و خروج سرمایه با هم همزمان شده است. تلاش می‌کنیم ریشه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مهاجرت ایرانیان در چهار دهه گذشته و عوامل چندبعدی شدن پدیده مهاجرت در سال‌های اخیر را بررسی کنیم.