برداشت آخر

  ابراهیم علیزاده: بیش از 30 هزار روستا در چند دهه اخیر خالی از سکنه شده‌اند. جمعیت ساکن در مناطق روستایی کشور به یک‌سوم جمعیت ساکن در مناطق شهری تقلیل یافته است. 20 میلیون نفر جمعیت روستایی در مقابل 60 میلیون نفر جمعیت شهری. کاهش سهم روستاها از کل جمعیت کشور و رسیدن آن به 25 درصد در آخرین سرشماری در حالی است که پنج سال قبل از آن یعنی در سال 1390 این میزان به 28 درصد می‌رسید. با ادامه همین شتاب یعنی کاهش سه‌درصدی طی پنج سال شاید تا دو دهه دیگر سهم روستاها از جمعیت کل کشور در آستانه تک‌رقمی شدن قرار بگیرد. همزمان با کاهش سهم جمعیت روستانشین، اندازه خانوار روستایی نیز در دهه‌های اخیر به تدریج کمتر شده است. شدت کوچک‌تر شدن خانوار روستایی حتی از این وضعیت در مناطق شهری هم بیشتر بوده است. این در حالی است که به واسطه ویژگی‌های خاص کسب‌وکار در مناطق روستایی از جمله در مشاغل مربوط به حوزه کشاورزی معمولاً روستانشینان به نیروی کار بیشتری نیاز دارند و از اعضای خانواده خود در دهه‌های اخیر یاری گرفته‌اند. با این حال در دوره 1355 تا 1395 هرچند بعد خانوار در مناطق شهری 48 درصد کاهش داشته و از 9 /4 به 3 /3 نفر رسیده اما در خانوار روستایی این میزان کاهش بیشتر و معادل 53 درصد بوده است. بعد خانوار مناطق روستایی در سال 1355 معادل 2 /5 نفر بوده که در سال 1395 به 4 /3 نفر رسیده است. شاید اگر در ادامه همین شدت حفظ شود در دهه‌های نه‌چندان دور خانوار روستایی تنها به دو نفر ختم شود که قطعاً کشت‌وکار را برای روستاییان نسبت به گذشته سخت‌تر می‌کند. این کاهش با منفی شدن متوسط رشد جمعیت در مناطق روستایی نیز همخوانی دارد. متوسط رشد جمعیت در مناطق روستایی از دهه 70 شروع شده و تا آخرین سرشماری جمعیت نیز روند نزولی همچنان قابل مشاهده است. رشد منفی 73 /0درصدی سالانه جمعیت در مناطق روستایی در حالی است که در سرشماری سال 1395 اشاره شده جمعیت مناطق شهرنشینی به طور متوسط سالانه حدود دو درصد افزایش دارد. علاوه بر این، در سرشماری سال 1395 بیشترین سهم جمعیت برای گروه سنی 30 تا 64 است که احتمالاً تا دو دهه آینده این جمعیت در آستانه گروه سالمندان کشور قرار خواهند گرفت. در واقع در دو دهه دیگر سهم جمعیتی روستاها به حداقل می‌رسد، خانوار روستایی کوچک‌تر می‌شوند و جمعیت کشور به سمت سالمندی پیش می‌رود. در کنار این موارد، بحران آب هم که تشدید شود امکان کشاورزی به کمترین میزان ممکن می‌رسد. آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد طی سال‌های 1384 تا 1395 دقیقاً در دوره‌ای که یک میلیون نفر شاغل به بخش صنعت و 1 /2 میلیون نفر به بخش خدمات اضافه شده، تعداد شاغلان بخش کشاورزی با یک میلیون نفر کاهش از پنج میلیون به چهار میلیون نفر رسیده است. تداوم کاهش 20درصدی جمعیت شاغلان طی این سال‌ها نشان می‌دهد که با ادامه این وضعیت تا دو دهه آینده شاید تنها در حد 5 /2 میلیون نفر شاغل در بخش کشاورزی باقی بمانند و در این دوره مشاغل صنعت و خدمات رونق بیشتری بگیرند. آیا این تخمین‌ها رنگ واقعیت به خود می‌گیرند؟