راه و رسم مخالفت

فاطمه شیرزادی: «در کشور ما فرهنگ اعتراض وجود ندارد.» این جمله‌ای است که علی مطهری در واکنش به اعتراض‌های اخیر مطرح کرده است. نایب رئیس مجلس شورای اسلامی در یادداشتی که ایسنا منتشر کرده،‌ در ادامه این ادعا نوشته است: «هر تجمع اعتراض‌آمیزی به سرعت از شعارهای اولیه خود دور می‌شود و به خشونت می‌گراید. شاید علت آن این باشد که مجوز هیچ تجمعی صادر نمی‌شود و وزارت کشور همه تجمعات و اعتراضات مدنی را غیرقانونی می‌نامد.» البته مطهری تنها مسوولی نبوده که در روزهای اخیر از شیوه اعتراض مردم انتقاد کرده است. می‌توان ادعا کرد بخش مهمی از واکنش‌های مسوولان به این اعتراض‌ها انتقاد از شیوه ‌آن بوده و درباره موضوع این اعتراض‌ها و مطالبات مردم کمتر بحث شده است. بسیاری از مسوولان و فعالان سیاسی و اجتماعی خواسته‌های اقتصادی را که مردم در این اعتراض‌ها مطرح کرده‌اند، بحق دانسته‌اند، اما تقریباً همگی متفق‌القول از شیوه ابراز این خواسته‌ها انتقاد کرده‌اند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، بر وجود تفاوت بین نقد و خشونت و تخریب اموال عمومی تاکید و اظهار کرده است: «اگر شیوه‌ای برای بیان نقد انتخاب شود که به ‌واسطه آن مردم در زندگی، کسب‌وکار، رفت‌وآمد و سرمایه‌گذاری، دچار تردید و نگرانی شوند و دشمنان ما دست‌افشانی و پایکوبی کنند، حتماً شیوه‌ای غلط است.» اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری، گفته است: «‌مسوولیت مشترک ما دفاع از آزادی و مقابله با خشونت است. همه ما به امنیت کشور فکر کنیم نه امنیتی شدن آن. به قبول انتقاد و اعتراض فکر کنیم نه به تخریب و آشوب.» صادق آملی‌لاریجانی، رئیس قوه قضائیه نیز اعلام کرده است: «هیچ مطالبه‌ای با ایجاد بی‌نظمی به نتیجه نخواهد رسید. هر مطالبه‌ای باید با متانت و آرامش مطرح شود و دادستان‌ها و نیروی انتظامی نیز موظفند جلوی از بین رفتن اموال عمومی و تضییع حقوق عمومی را بگیرند.» اظهارات محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت، نیز در این باره جالب توجه است. او گفته است: «تجمعات مختلفی در گذشته از جمله تجمعات سپرده‌گذاران یا بازنشستگان بدون مشکل برگزار شده است اما در روزهای اخیر شاهد اغتشاش و آسیب رساندن به اموال عمومی بوده‌ایم. قانون اساسی مرز اغتشاش با اعتراض را در اخلال در نظم عمومی و امنیت می‌داند و بر این اساس حساب اغتشاشگران با معترضان جداست.» نکته سوال‌برانگیز در سخنان نوبخت این است که مردم از اعتراض‌های بدون مشکل قبلی چه نتیجه‌ای گرفته‌اند که به اعتراض‌های خشن‌تر روی آورده‌اند؟ آیا پاسخ نگرفتن اعتراض‌های مسالمت‌آمیز می‌تواند باعث گرایش معترضان به خشونت شود؟ چه عوامل دیگری در رخ دادن خشونت به جای اعتراض مسالمت‌آمیز نقش دارد؟ محمود صادقی، عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی، گفته است: «ما برگزاری اجتماعات اعتراضی مسالمت‌آمیز بدون تشنج را تمرین نکرده‌ایم و این مساله باعث شده که این اعتراضات متراکم به یکباره فوران کند.» پیشینه اجتماعی و  تاریخی و خصایص فرهنگی ایرانیان چه نقشی در شیوه اعتراض مردم دارد؟ برای ابراز اعتراض کارآمد و سازنده چه ابزارهایی لازم است و چه کسی باید این ابزارها را فراهم کند؟ گذشته از این پرسش‌ها، اساساً شیوه صحیح و مسالمت‌آمیز اعتراض چه شیوه‌ای است؟