تحدید تخدیر

یک‌ روز آن را در ساغر می‌افکندند و می‌نوشیدند و سر و دستار از یاد می‌بردند‌ و روزی‌ دیگر سلاطین پر‌حشمت و شکوه، بدان داروی دل‌فریب چنان روی می‌آوردند و چندان در خواب مستی فرومی‌رفتند که‌ دولت و سلطنت خویش را فراموش می‌کردند. یک روز برای داشتن‌ ماده‌ کم‌زحمت و کم‌حجم و پرسودی سراسر ایران تا پشت دروازه‌های تهران‌ خشخاش می‌کاشتند و تجار ایرانی در سراسر دنیا حتی چین، Office و دفتر و دارالتجاره ترتیب می‌دادند و تریاک‌ ایران‌ را‌ به دنیا عرضه می‌داشتند و یک‌ روز‌ هم‌ چندان پاپی این گیاه زیبا و آن میوه هوش‌ربا می‌شدند که‌ کشت آن را ممنوع می‌کردند و یک روز چنان‌که اسناد حکایت‌ می‌کنند‌ به‌‌ قنادها نیز به‌زور تریاک می‌دادند که همراه‌ قند‌ و شکر بفروشند و روزی طلا به پای خارجیان می‌ریختند که بتوانند از آنها قدری تریاک بخرند.

بر اساس منابع، اولین مبارزه با مواد مخدر در دوره شاه‌طهماسب صفوی صورت گرفت، اما در ایران معاصر مبارزه با اعتیاد به‌صورت قانونمند، از دوران مشروطه و مجلس دوم با تصویب قانون موسوم به «تحدید تریاک» آغاز شد و تا امروز ادامه داشته است، قوانینی که اغلب با نگاه سلبی، سعی در ریشه‌کن کردن این معضل اجتماعی داشته‌اند و فراموش کرده‌اند که «الانسان حریص علی ما منع».

مدیریت مبارزه با مواد مخدر نیز اغلب غیرعلمی، رادیکال و با نگاه امنیتی ـ قضایی بوده است؛ نگاهی که با انکار مساله سعی در حل مساله داشته، غافل از اینکه پاک کردن صورت مساله به معنای حل مساله نیست و هرچه بیشتر سعی در اختفای معضل اعتیاد داشته باشیم، این سرطان بدخیم، بیشتر در بطن جامعه ریشه می‌دواند.

از مشروطه تا امروز، قوانینی همچون «تحدید تریاک»، «انحصار دولتی تریاک»، «منع کشت خشخاش و استعمال تریاک»، تبعید به جزیره، حتی مجازات اعدام، هیچ‌کدام مانعی برای گسترش استعمال مواد مخدر نبوده‌اند و این روزها نگرانی شیوع استعمال روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی به‌جای مواد مخدر سنتی را افزایش داده است.

به بهانه «طرح توزیع مواد مخدر دولتی» مروری داشته‌ایم بر تاریخچه مبارزه با مواد مخدر، به‌خصوص سهمیه‌بندی تریاک. این قانون که در سال 1349 با عنوان «قانون اجازه معاملات تریاک و کمک به درمان معتادان» تصویب شد و بر اساس آن به معتادان بالای 60 سال که شانس کمی برای درمان توانبخشی آنها وجود داشت، کوپن تریاک تعلق می‌گرفت، اجرای این طرح در دوره دولت موقت بازرگان به دلیل اعتراض معتادان سهمیه‌ای با عنوان «تصویب‌نامه فروش تریاک به معتادان» بار دیگر احیا شد، اما در تیرماه سال 1359 خاتمه یافت تا به سیاست‌های ضربتی مبارزه با مواد مخدر همچون اعدام و تبعید به جزیره منجر شود. آیا با گذشت بیش از صد سال از مشروطه و تصویب اولین قانون تحدید تریاک، زمان پایان دادن به برخوردها و طرح‌های سلیقه‌ای، ضربتی و مطالعه‌نشده، نرسیده است؟ به‌راستی این طرح‌های اغلب کوتاه‌مدت، چقدر توانسته‌اند موفق عمل کنند و تاثیری در کاهش مصرف مواد مخدر داشته باشند؟ آیا طرح پیشتر تجربه‌شده و شکست‌خورده توزیع مواد مخدر دولتی، پایانی برای این راه پرفراز و نشیب است؟