یک جلد کتاب هدیه اجباری به مهندسان

در هفته‌ای که گذشت تقویم پرمناسبت‌مان روز مهندس را گرامی‌داشت. البته اهمیت این مناسبت‌های صنفی تابع اهمیت صنف است و اعضای کمتر صنفی به اندازه مهندسان در ارکان کشور و نظام اداری آن حضور دارند. در نتیجه طبیعی است که بسیاری از دولتمردان و سیاستگذاران کشور از میان مهندسان برخاسته باشند. اینان کسانی هستند که بر فرآیند توسعه کشور اثر می‌گذارند و مسوول اجرای قوانین و تصمیمات مربوط به آن هستند، در نتیجه دیدگاه‌های مهندسان و نوع نگاه ایشان به مسائل حائز اهمیت می‌شود و البته در بحث‌های نظری درباره فرآیند توسعه در کشور شاهد مناظراتی از این قبیل هستیم. جالب است بدانیم که مانند سایر مناظرات مشابه اکثر این مباحثات درباره مرزهایی است که ما ترسیم می‌کنیم و در دنیای واقعیت‌های علمی وجود ندارند، با این حال دو نکته درباره تاثیرات نگاه مهندسی بر فرآیند توسعه در کشور قابل ذکر است.

اول آنکه به نظر می‌رسد اقتصاد و دینامیک اقتصادی در تصمیم‌گیری‌های مهندسان نقشی ندارد، یا به عبارت دیگر نگاه ایشان به مسائل اقتصادی یک نگاه کلان نیست. در بهترین حالت برخورد مهندسان با اقتصاد یک برخورد پروژه‌ای و موضوع به موضوع است و این موارد با یکدیگر ارتباطی ندارند، در حالی که در دنیای واقعی مجزا کردن و جدا دانستن رویدادهای اقتصادی تابع شرایط دیگر و پیش‌فرض‌های متفاوتی است. در نتیجه این نگاه در ذهن بسیاری از مهندسان می‌توان تحت هر شرایطی درصورت طراحی مناسب و بهره‌گیری از عوامل موجود به هدف مورد نظر رسید. در حالی که اولین چیزی که دانشجویان اقتصاد فرا می‌گیرند محدودیت منابع است و این واقعیت که نمی‌توان از همه چیز بیشتر داشت.

نکته دوم و شاید جالب توجه اینجاست که اقتصاددانان انسان‌ها را به هیچ وجه موجودات ساده و تک‌بعدی نمی‌دانند و می‌دانند که تصمیمات فردی آنها می‌تواند نتیجه سیاست‌ها را دگرگون کند. اما این عامل انسانی در بسیاری از سیاست‌هایی که به بهانه مردم گرفته می‌شوند غایب است و بسیاری از مهندسان قادر به درک آن نیستند. جالب است که مهندسان توقع ندارند مردم رفتاری متفاوت از آنچه ایشان می‌پندارند داشته باشند. گرچه تاریخ ما پر از لحظه‌هایی است که مردم با رفتاری متفاوت از آنچه که سیاستمداران انتظار داشتند آنها را به تغییر سیاست‌هایشان وادار کردند. در بسیاری از موارد مهندسان این شکست در سیاستگذاری را به حساب عوامل بیرونی و یا خارجی گذاشته‌اند، در حالی که با توجه به رفتار مصرف‌کننده می‌توانستند چنین رویدادهایی را پیش‌بینی کنند و برای آن آمادگی داشته باشند. نکته ظریف در ساده کردن پیش‌فرض‌هاست نه در ساده‌انگاری مردم.

شاید بهترین هدیه روز مهندس برای مهندسان کشور یک جلد کتاب مبانی اقتصاد باشد که آنها را با عوامل تعیین‌کننده عرضه، تقاضا، ساختار بازارها، رفتار مصرف‌کننده و تاثیرات سیاست‌های پولی بر اقتصاد کلان کشور آشنا کند. اما در فضای مجادله این روزها بعید می‌دانم کسی این کار را بکند. مانند بسیاری از موارد در گذشته این روزها بسیاری از دوستان مشغول بحث درباره محورهایی هستند که در اقتصاد جایی ندارند. یکی از جالب‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین این بحث‌ها نقدی است که برخی گروه‌ها بر برخی اقتصاددانان می‌نویسند و ایشان را متهم به ریاضی‌محوری می‌کنند. به بهانه همین اتهام هم توصیه‌های این اقتصاددانان را جدی نمی‌گیرند. اقتصاد یک علم انسان‌محور است و در آن شکی نیست. اما ریاضیات ابزاری است در خدمت علم اقتصاد برای شناخت و درک رفتار اقتصادی انسان‌ها، جوامع و کشورها. این روزها نمی‌توان بدون استفاده از ریاضیات پدیده اقتصاد و پیچیدگی‌های آن را درک کرد. به همین خاطر است که بسیاری از برجسته‌ترین اقتصاددانان دوران ما کسانی هستند که با استفاده از ریاضیات به درک بهتری از پدیده اقتصاد رسیده‌اند. پس بهتر که در روز مهندس به جای حمله به ریاضیات و کاربرد انتزاعی‌اش به نقد سیاستگذاری انتزاعی و فارغ از دیدگاه کلان پرداخته شود.