در مسیر آزادی

کتابی که برای اولین بار حدود ۱۲ سال پیش چاپ شده و چهار سال پیش هم به چاپ دوم رسیده در سالی که گذشت (۱۳۹۱) بار دیگر از سوی انتشارات دنیای اقتصاد باز‌نشر شده است. کتابی برای تبیین «آزاد‌اندیشی به ویژه از منظر اقتصادی که از سوی سه اقتصاددان راستگرا به رشته تحریر درآمده است».

نگارندگان خود در بخش پیش‌گفتار هدف اصلی اثر «اندیشه آزادی» را بررسی اجمالی برخی وجوه تجدد‌خواهی ایرانیان و ارائه بسیار خلاصه‌ای از خردورزی مدرن در اقتصاد و سیاست عنوان می‌کنند. به دیگر سخن آنها در تلاشند تا شاید بتوان با زدودن ابهام‌ها و آشفتگی‌های فکری در مورد عقب‌ماندگی جامعه ایران، راه را برای چاره‌جویی‌های معقول و موثر باز کرد. نویسندگان مخاطبان اصلی این کتاب را جوانان مشتاقی عنوان می‌کنند که می‌خواهند با درک عمیق‌تر مسائل جامعه خود ایران آینده را با عقل و تدبیر بسازند. البته در این امر تکیه بر شناخت بهتر اندیشه‌ها و سازوکارهای دنیای امروز امری حیاتی تلقی می‌شود. این کتاب کوچک هفت فصلی، ۳۷ بخش و یک پیوست دارد، که از این میان می‌توان به «نگاهی به اندیشه‌های چپگرایانه در نهضت مشروطه»، «اندیشه‌های اقتصادی و جایگاه آن در جامعه مدرن»، «سازمان سیاسی جامعه» و «حکومت قانون» به عنوان مهم‌ترین بخش‌ها اشاره کرد. در سه فصل نخست این کتاب، تلاش روشنفکران تجدد‌خواه ایرانی و «آزادی نافرجام» آنها به اجمال مورد بررسی قرار می‌گیرد. «اندیشه آزادی» بازخوانی تاریخی‌ای از نظریه‌پردازان اصلاح‌طلب در عهد ناصری، نهضت مشروطیت، دوران رضا‌شاه و همین‌طور محمدرضا‌شاه به دست می‌دهد و در نهایت نتیجه می‌گیرد: «آنچه در تاریخ معاصر ایران با قوت و قدرت کافی ظاهر نشده یا در صورت ظهور، پایدار و ماندگار نشده است، اندیشه اصلی شکل‌دهنده تمدن جدید، یعنی اعتقاد به آزادی‌ها، حقوق و اصالت فرد انسانی است... این عامل اساسی و درونمایه مهم توسعه نتوانسته است جای مناسب خود را پیدا کند.» نگارندگان اثر مورد مطالعه، معتقدند که در دو سده گذشته، ورود اندیشه‌های جدید غربی به ایران و آگاهی از پیشرفت‌های شگرف دنیای صنعتی، اهل تفکر را در کشور به تامل درباره عقب‌ماندگی و چاره‌جویی برای این معضل واداشته است؛ اما بی‌توجهی غالب روشنفکران میهنی به ماهیت نظام‌های اقتصادی- سیاسی جوامع پیشرفته و توقف در ظواهر و نتایج بدون دقت در اسباب و علل، موجب ارزیابی‌های شتابزده و راه‌حل‌های ناکارآمد شد. پس از آن و در فصل چهارم، مبانی اندیشه اقتصادی- سیاسی دوران جدید به شکل اجمالی مورد بررسی قرار می‌گیرد. فصل‌های پنجم تا هفتم، به ساختار و عملکرد نهادهای مهم سیاسی و اقتصادی جامعه مدرن می‌پردازد تا خواننده بتواند، از چشم‌اندازی کلی، تصویری منسجم از واقعیت‌های دنیای مدرن پیدا کند. نکته جالب در این میان آنکه در این چاپ جدید، یک پیوست دو بخشی به فصل‌های کتاب اضافه شده که در واقع دو خوانش از اندیشه آزادی ارائه می‌دهد. در بخش اول پیوست حسین عبده‌تبریزی خوانش را از اندیشه اقتصادی ارائه می‌دهد و در سوی مقابل محمد طبیبیان در مورد این خوانش توضیح می‌دهد. اما در بخش دوم این پیوست، محمود صدری نقدی بر «اندیشه اقتصادی» نوشته است که موسی غنی‌نژاد به این نقد پاسخ می‌دهد. اثر حاضر عنصر اصلی تشکیل‌دهنده اقتصادهای پیشرفته مدرن را «حق مالکیت فردی» عنوان می‌کند و مدعی است با به رسمیت شناختن چنین حقی است که بازارهای رقابتی شکل می‌گیرند، توسعه پیدا می‌کنند، و موجبات تولید ثروت ملی و رفاه فراهم می‌شود؛ این از اصل‌های اولیه اقتصاد آزاد است.