بزرگان فولاد دنیا در ایران

ترکیه: سنگ‌آهن ندارد، گاز ندارد، سالانه 35 میلیون تن فولاد خام تولید می‌کند.

ایران: در تولید سنگ‌آهن رتبه نهم را دارد و دارای دومین ذخایر گاز جهان است اما سالانه حدود 15 میلیون تن فولاد تولید می‌کند.

همین یک مقایسه گویای وضعیت تولید فولاد در کشورمان است. صنعتی که می‌تواند اشتغال‌زایی و محرومیت‌زدایی گسترده‌ای را داشته باشد در پایین‌ترین سطح خود نگه داشته شده و نتوانسته آن‌گونه که انتظار می‌رود رشد یابد.

شاید به خاطر همین توسعه‌نیافتگی در صنعت فولاد بود که در «چهارمین همایش فولاد و معدن با نگاهی به بازار» که هفته گذشته توسط روزنامه دنیای اقتصاد برگزار شد، بزرگان این صنعت به ایران آمدند تا زمینه‌های سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد کشور را مورد ارزیابی قرار دهند و با توجه به توافقنامه ژنو راه‌های جدید همکاری متقابل را بررسی کنند.

همایش چهارم ویژه‌تر از همایش‌های گذشته برگزار شد چرا که حضور فعالان جهانی عرصه معدن و فولاد در ایران قابل مقایسه با سال‌های گذشته نبود.

با توجه به اینکه امروزه بازارهای بین‌المللی برای بهبود فضای کسب و کار حرف اول را می‌زنند، بسیاری از شرکت‌ها و صنایع بزرگ به دنبال ارزیابی شرایط بازارهای مختلف و اتخاذ استراتژی‌های متناسب با آن بازار هستند. ایران هم از این استراتژی مستثنی نیست و هر روزه دولتمردان برای ورود به بازارهای مختلف بین‌المللی برنامه‌ریزی می‌کنند. سیاستگذاران کشور بر روی سه صنعت مادر تمرکز دارند و در تلاش هستند با وجود این صنایع بتوانند به بازارهای جهانی راه یابند.

در آمارهایی که اخیراً سازمان توسعه و نوسازی معادن منتشر کرده، ظرفیت کل تولید فولاد خام کشور 2/19 میلیون تن اعلام شده و تا پایان سال 91 حدود 8/14 میلیون تن فولاد در کشورمان به تولید رسیده که این میزان فولاد با مصرف 30 میلیون‌تنی سنگ‌آهن در سایه گاز دو سنتی تولید شده است.

بر اساس پیش‌بینی‌ها و بررسی‌هایی که انجام شده است تولید فولاد خام در ایران تا پایان برنامه پنجم توسعه، سال 1394 به 35 میلیون تن و تا پایان چشم‌انداز 20ساله، سال 1404 به 55 میلیون تن خواهد رسید.

در سال‌های گذشته، به دلیل تقاضای بالای محصولات فولادی در کشور، ساخت و ساز ساختمان‌ها، صنایع خودرو و سایر صنایع به دلیل کمبود فولاد، سالانه بین 6 تا 9 میلیون تن فولاد وارد کشور شد تا نیاز کشور به توسعه فولاد بیش از گذشته محسوس شود.

صنعت فولاد و فاز دوم هدفمندی

نباید به صنعت فولاد تنها از منظر اعتلای اقتصادی بنگریم بلکه احیای یک صنعت در جامعه را اعتلای فرهنگی بدانیم که به بهتر شدن سبک زندگی مردم کمک می‌کند. فولادسازی صنعت مادری است که در کشور به دلیل اشتغال‌زایی و ارتباط آن با منابع خدادادی زیرزمینی و همچنین اثرات آن بر صنایع وابسته از جمله خودرو و ساختمان‌سازی مانند هر صنعت دیگری در شرایط فعلی تحت تاثیر گام دوم هدفمندی یارانه‌ها قرار گرفته است. از سویی همانند دیگر صنایع در مسیر هدفمند شدن با مشکلاتی مواجه شد که هنوز مواردی حاشیه‌ای آن را به حاشیه برده و نتوانسته به آنچه برای آن در نظر گرفته شده است، برسد. اکنون هم با تصمیمی که دولت در اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها اتخاذ کرده است، وضعیت این صنعت چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. در حقیقت صنعت فولاد در سال‌های اخیر از رشدی که باید در آن مشاهده می‌شد، فاصله گرفته است و یکسری مسائل که ناشی از دخالت دولت و سیاستگذاری‌های آن بوده باعث تغییراتی در این عرصه شده است. برای شفاف‌سازی این تغییرات باید گفت در چرخه تولید فولاد خام موضوع با‌اهمیتی به نام زنجیره ارزش وجود دارد که باید در آن توازن برقرار باشد. اما این توازن که باید برقرار شود، پاسخ دولت است زیرا این دولت است که باید این توازن را برقرار و نسبت به ایجاد نظم با هدف رشد ساختار تولید فولاد کشور اقدام کند.

الگوی اشتباه

در بخش معدن با یک اشتباه روبه‌رو هستیم و این اشتباه در این تعریف می‌شود که فعالان عرصه معدن شیوه اداره امور بخش خود را از فعالان بخش فولاد تقلید می‌کنند و همین الگوبرداری است که زنجیره صنعت فولاد را تحت تاثیر خود قرار داده است. در حال حاضر چرخه استخراج سنگ‌آهن از معدن به دلیل منفعت بالا برای برخی از معدنی‌ها به کنسانتره و گندله منتهی شده که از حاشیه سود دو برابری نسبت به فولادسازان برخوردار است. حاشیه سود عملیاتی فولادسازانی همچون فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب‌آهن چیزی حدود 20 تا 30 درصد از فروش محصولات آهنی را دربر می‌گیرد و این در شرایطی است که حاشیه سود گل‌گهر و چادرملو با توجه به طرح‌های توسعه‌ای آنها تا ۷۰ درصد هم بالغ می‌شود.

توجه به احیای معدن و فولاد از ملاحظات اجتماعی و سیاسی بسیار مهمی برخوردار است. اگرچه طرح‌های فولادسازی باید در مرزهای آبی احداث شود اما گاهی به دلیل نظر برخی از دولتمردان طرح‌های گندله‌سازی به ظرفیت‌های فولادسازی غیراقتصادی تبدیل می‌شود. این مساله دو آسیب جدی را در پی دارد یکی اینکه توسعه صنعت فولاد را با مشکل اساسی مواجه می‌سازد و دوم اینکه تولید فولاد و عرضه گندله به بازار را کند می‌کند که در نهایت بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

از سویی تا زمانی که در کشور تنها دو واحد صنعتی قادر به تولید انبوه کنسانتره و گندله هستند و برای مدیریت یا تعیین قیمت فروش فقط این دو واحد تصمیم می‌گیرند، این مساله نتیجه‌ای جز انحصار در فروش و افزایش قیمت‌ها را در‌بر نخواهد داشت. بهتر است بدانیم رشد جزیره‌ای بخش‌های مختلف صنعتی در کشور برایمان دستاوردی مطلوب نخواهد داشت.

رد پای توافق ژنو در صنعت فولاد

از نظر بسیاری از کارشناسان توافق ژنو فرصت مناسبی برای توسعه صنعت فولاد پیش روی کشور گذاشته است اما نباید فراموش کرد تاثیر این توافقات در صنعت فولاد ایران در بلندمدت جوابگو است. از سویی توافق ژنو بیشترین تاثیر را در کاهش قیمت دلار دارد که این امر سبب پایین آمدن قیمت کالا می‌شود؛ این کاهش قیمت به تنهایی تاثیر فراوانی بر بازار محصولات فولادی خواهد داشت. اما سرنوشت بازار فولاد که حال با رکود گره خورده است، تا طی چند ماه آینده نیز ادامه خواهد داشت و تا زمانی که بازار اطمینان لازم را برای سرمایه‌گذاری پیدا نکند به همین روال خواهد ماند.

در نتیجه اگر در درازمدت هر دو طرف به توافقات صورت‌گرفته پایبند باشند آینده درخشانی پیش روی صنعت‌مان خواهیم داشت. همچنین در این مدت صنعتگران باید با حداقل هزینه‌ها سعی بر تثبیت روند کنونی داشته باشند و دولت نیز پروژه‌های زیربنایی را آغاز و بسترهای لازم برای این امر را فراهم کند.

از طرفی با وجود قدرت لابی‌هایی که صورت گرفته فولادسازان بزرگ جهان درصدد سرمایه‌گذاری در کشور ما هستند، این توافقات می‌تواند شروعی برای حضور این فولادسازان در ایران باشد و چنانچه آنها فعالیت‌های ما را طی مدت شش ماه توافقات مثبت ارزیابی کنند تا دو سال آینده شاهد حضور پررنگ سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت فولاد خواهیم بود. در هر صورت بهتر است امیدوار بود با توافقات صورت‌گرفته شاهد افزایش فعالیت‌های صنعتگران و رشد و شکوفایی اقتصاد کشور باشیم و مشکلات پیش روی فعالان صنعت به خصوص صنعت فولاد به زودی مرتفع شود.