از وطن مانده از اروپا رانده

چندی پیش جسد پسرک خردسالی در ساحل ترکیه پیدا شد. آب‌های مدیترانه او را با خود به خشکی آورده بود. قایق‌شان چند روز پیش غرق شده بود و پسرک به همراه برادر و مادرش و ده‌ها مسافر دیگر قایق، جان باخته بودند. آیلان کوچک‌ترین عضو یک خانواده سوری پناهجو بود. او نه جنگ را آغاز کرده بود، نه آنقدر بزرگ شده بود که بتواند مفهوم جنگ را درک کند با این حال تاوان جنگ را با جانش داد.
آنها می‌خواستند به طور غیرقانونی و به عبارتی «قاچاقی» به کانادا نزد عمه‌اش بروند زیرا دولت کانادا تقاضای پناهندگی قانونی آنها را رد کرده بود. کشورهای اروپایی آنها را پس می‌زدند و به دفعات پیش آمده بود که پناهجویانی از قبیل خانواده آیلان میان دو مرز، روی آب یا خشکی، سردرگم مانده و به سرنوشتی شبیه به آنها دچار شده‌اند.
اما ماجرای پناهجویان اروپا قصه جدیدی نیست و محدود به مردم جنگ‌زده سوری هم نمی‌شود. مدت‌هاست که قایق‌های پناهجویان آفریقایی به اروپا روانه می‌شود و بسته به اقبال‌شان و قانون جاری آن زمان، یا برگشت‌ خورده یا از سوی امنیت و سوسیالیسم اروپایی در آغوش کشیده می‌شوند. این پناهجویان عموماً از طریق مرز ترکیه و مقدونیه وارد یونان و مجارستان می‌شوند و این کشورهای اروپایی که خود آهی در بساط ندارند، آنها را یا به کشورهای دیگر پاس می‌دهند یا پس می‌زنند. اما در میان این‌همه نامهربانی، آلمان و اتریش و سوئد طی یک اقدام «بشردوستانه» و «سخاوتمندانه» تصمیم گرفتند مرزهایشان را باز کنند و از پناهجویان استقبال کنند. مردم با بنرهای «پناهجویان خوش آمدید» به استقبال آنها رفتند اما چیزی نگذشت که حساب آنها از دست در رفت و اروپا نیز احساس خطر کرد. البته موضوع آن نبود که پناهجویان نباید وارد اروپا شوند، بلکه این کشورها ادعا می‌کنند که در پی نظام‌مند کردن و سامان بخشیدن به آنها هستند.
آلمان و اتریش مجبور شدند روز یکشنبه دوباره مرزها را ببندند و پذیرش هرگونه پناهجو را تا بعد از جلسه وزرای داخلی و دادگستری کشورهای اروپایی، به حالت تعویق درآوردند. روز دوشنبه، 14 سپتامبر وزرای کشورهای اتحادیه اروپا گردهم جمع شدند تا پناهجویان را توزیع کرده و برای هزینه‌ها و اسکان آنها چاره‌ای بیندیشند. در حال حاضر آلمان و اتریش قرارداد شینگن را برداشته و جمهوری چک نیز دوباره در مرزها نظارت را زیاد کرده است. از میان این همه مجارستان سختگیرانه‌تر عمل کرده و گفته است که از دوشنبه‌شب در مرز سیم‌خاردار به پا می‌کند.
اما مهربانی ناگهانی اروپا، این سوال را در اذهان ایجاد می‌کند که آیا همه اینها از بشردوستی است یا دلایل دیگری نیز پشت پرده، از دید پنهان مانده؟ نمی‌توان منکر شد که داستان‌هایی نظیر ماجرای آیلان در این اقدام موثر بوده است، اما آیا دلایل اروپا به انسان‌دوستی محدود می‌شود؟ مثلاً اینکه این تعداد پناهجوی جوان و نیروی کار بالقوه، تا چه میزان به رشد اقتصادی این کشورهای اروپایی کمک می‌کند؟ بسیاری معتقدند که اروپا آغوشش را نه به روی جنگ‌زدگان، بلکه به روی نیروی کار و بامهارت و در نتیجه رشد اقتصادی بیشتر گشوده است. البته هیچ خرده‌ای به این دیدگاه وارد نیامده و به نظر می‌رسد توافق خاموش پناهندگان و اروپا، از نوع برد-برد باشد.
باید صبر کرد و دید برنامه اروپا برای آینده پناهجوها چیست و پدیده‌ای که این روزها «بحران پناهجویان اروپا» نامیده می‌شود، سرانجام خیر دارد یا شر؟ آیا برای آنها حقوق برابر شهروندان اروپایی در نظر گرفته خواهد شد؟ و آیا از استانداردهای زندگی برخوردار خواهند بود؟
روز دوشنبه 14 سپتامبر، اسلواکی و اتریش به سرعت در برگرداندن بازرسی و بستن مرزها، به آلمان پیوستند. این اقدام فشار بیشتری بر وزرای کشورهای اتحادیه اروپا که در بروکسل جلسه داشتند، وارد کرد تا به یک استراتژی مشترک برای رسیدگی به بحران عظیم پناهجویان اروپا دست یابند.
معاون صدراعظم آلمان، زیگمار گابریل از برپایی تمهیدات جدید در مرزها دفاع کرده و گفته است این اقدامات برای بیرون نگه ‌داشتن کسانی که از خشونت سرزمین‌شان فرار کرده‌اند، در نظر گرفته نشده، بلکه هدف آن است که به روند پذیرش مردم، سر و سامان ببخشیم. وی در نامه‌ای که به حزب سوسیال‌دموکرات نوشته، پیش‌بینی کرده که آلمان به تنهایی در سال جاری یک میلیون پناهجو را در خود جای خواهد داد و از سایر ملل اتحادیه اروپا درخواست مدد کرده است.
گابریل نوشته بود:‌ «(کنترل مرزها)‌ نشانه شفافی است برای همتاهای اروپایی ما که آلمان، حتی اگر برای کمک بی‌حد و مرز آمادگی داشته باشد، نمی‌تواند به تنهایی تمام پناهجویان را اسکان دهد.»
از سوی دیگر مجارستان تصمیم گرفت تمهیدات مرزی‌اش را از نیمه‌شب دوشنبه به مراتب قوی‌تر کند، آنها قوانینی تصویب کردند که قاچاقچی‌ها را به زندان فرستاده و پناهجویانی را که در دام سیم‌خاردارهای جدید مجارستان گیر افتاده‌اند، به کشورشان برمی‌گرداند. ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، موکداً اعلام کرده است این سیم‌خاردارها برای بیرون نگهداشتن مهاجران از مرزهای کشور طراحی و نصب شده است.
ویکتور اوربان خطاب به صدها پلیس آماده به خدمت در مرز صربستان گفته بود:‌ «شما موظف هستید از مرزهای مجارستان و اروپا حفاظت کنید. در عین حال که باید از مرزهای کشور دفاع کنید، باید از شیوه زندگی‌مان نیز محافظت کنید. شما حامیان فرهنگ، سبک و سیاق زندگی و حق حاکمیت ما هستید.»
جمهوری چک نیز به همراه اتریش، حضورش را در مرزها افزایش داده اما هنوز کنترل مرزی را از سر نگرفته است. با توجه به اینکه نظام شینگن که به کشورهای عضو شینگن اجازه مسافرت و عبور از مرز بدون اخذ ویزا را می‌داد، تحت فشار است، وزرای داخلی و دادگستری 28 کشور اتحادیه اروپا جلسه اضطراری گذاشته‌اند تا برای توزیع عادلانه و متناسب پناهجویانی که روزانه به مرزها روانه می‌شوند، بین کشورهای اروپایی، راه‌حلی بیندیشند.
ژان اسلبورن، وزیر امور خارجه لوکزامبورگ، اظهار داشت «اگر به راه‌حلی نرسیم، نتیجه هرج و مرج خواهد شد و آثار آن مانند دومینو به همه کشورها سرایت کرده و باید شینگن را فراموش کنیم.» شینگن یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای اتحادیه اروپا محسوب می‌شود.
مذاکرات بر سر توزیع 160 هزار پناهجو از کشورهای مرزی اروپا از قبیل یونان، ایتالیا و مجارستان، طی دو سال آینده انجام شده اما حداقل چهار کشور اروپای شرقی از اینکه مجبور به پذیرش پناهجوی بیشتر شوند، سر باز زده‌اند.
ورود حداقل 500 هزار مهاجر در سال جاری، موجب غافلگیری اتحادیه اروپا شده و آلمان که تا این لحظه بیشترین تعداد پناهجو را به کشور راه داده، روز دوشنبه درباره افزایش این رقم هشدار داده است. کشورهای اتحادیه اروپا به خاطر نبود یک سیاست جامع و فراگیر، مجبور به تشدید مناسبات امنیتی در مرزها شده‌اند. یونان نیز تحت فشار تعداد زیاد مردمی که از مرز ترکیه وارد این کشور می‌شوند در حال له شدن است و نمی‌تواند حتی آنها را ردیابی کند، چه برسد به اسکان.
اما اگر تمام کشورها دوباره کنترل مرزی را به راه بیندازند، به معنای تضعیف سنگ‌بنای اتحادیه اروپا خواهد بود. وقتی کامیون‌ها، هواپیماها و قطارها می‌توانند بدون کنترل و بازرسی در قاره اروپا بچرخند، احساس اتحاد به وجود می‌آید اما صفوف طویل در جاده‌های مرزی و قطارهای متوقف‌شده نزدیک مرز، به سرعت این احساس را از بین خواهد برد.
هنوز مدت زیادی از برپایی کنترل مرزی آلمان نگذشته بود که ترافیک پشت مرز، در اتوبان اتریش، به 20 کیلومتر رسید. پلیس آلمان خبر داده که در تمامی مسیرهای اصلی اتریش به آلمان کنترل خواهد گذاشت اما قرار نیست تمام افراد و وسایل نقلیه را بازرسی کنند.
آلمان روز یکشنبه اعلام کرد دیگر نمی‌تواند پناهجو بپذیرد و تنها یک روز بعد از آن، در جلسه‌ای که روز دوشنبه برگزار شد، وزرای کشورهای اتحادیه اروپا به بحث در این رابطه پرداختند. اما متاسفانه از قرار معلوم نتایج به دست آمده چندان گره‌گشا نبوده است و حرف‌ها به مرحله عمل نرسیده‌اند. متعاقب جلسه روز دوشنبه، در میان کشورهایی که از پذیرش پناهجو سر باز می‌زنند، مجارستان اول است. اما نباید بی‌رغبتی تمام کشورهای اروپای شرقی را نادیده گرفت.
اتحادیه اروپا تلاش می‌کند به بزرگ‌ترین کوچ مردمی بعد از جنگ جهانی دوم پاسخ درست بدهد اما اقدام آلمان برای بازگرداندن کنترل مرزی، در تضاد با تصمیم صدراعظم مرکل درباره گشایش مرزها به روی مهاجران است.
نتیجه‌گیری‌های به دست آمده از جلسه وزرای در روز دوشنبه در بروکسل این بود که ویکتور اوربان، نخست‌وزیر ضد مهاجرت مجارستان، به‌رغم ادعای سازمان ملل بر اینکه دولت او مهاجران را از طریق مرز صربستان به اتریش می‌فرستند، عنوان کرد بستن مرزها را ادامه خواهد داد.
بر اساس طرح مجارستان، آنها می‌توانند مهاجرانی را که در مرزهای کنترل‌شده ثبت نشده‌اند، به صربستان بازگرداند. اوربان خطاب به نیروی پلیس کشورش گفت:‌ «عبور غیرقانونی از مرز، جنحه، تلقی نمی‌شود بلکه بزهکاری است که مجازات آن ممنوعیت و زندان است.» اگرچه اوربان از نیروهایش خواست تا با تازه‌واردها به عنوان همنوع و محترمانه رفتار کنند.
کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) برای انتقال صدها مهاجر از شهر مرزی روژکه به اتریش، بدون ثبت، از قطارهای مخصوصی استفاده می‌کند. ارنو سیمون، سخنگوی UNHCR اظهار کرده «اوضاع از آن قرار است که بعد از عبور از مرز، مردم به مکانی در روژکه می‌رسند که آنها را جمع‌آوری می‌کنند. قبلاً این افراد را به محل ثبت می‌بردند اما دیگر این اتفاق نمی‌افتد و در عوض با اتوبوس آنها را به ایستگاه قطار در روژکه می‌برند.»
اروپایی که قرار بود مرزهایش را به روی پناهجویان بگشاید، ناگهان پس از جلسه دوشنبه عصر وزرا در بروکسل، تصمیم گرفته که آنها را در کمپ‌هایی خارج از اتحادیه اروپا اسکان دهد. کشورهای اروپایی تصمیم دارند حق پناهجویی فراری‌های بی‌شمار را تضییع کند و برای آنها در آفریقا و مناطق خارج از اتحادیه اروپا، اردوگاه بسازد.
جلسه اضطراری وزرای کشورهای اتحادیه اروپا به این دلیل برپا شد که به بدترین بحران پناهجویان اروپایی در عصر مدرن رسیدگی شود اما به دلیل شدت گرفتن اختلافات بر سر سیستم توزیع پناهجو در سرتاسر اروپا، به نتیجه‌ای نرسید. پاسخ تاریک اتحادیه اروپا به پناهجویان، احتمال دارد به یک بحران تمام‌عیار تبدیل شود و اکنون نیز صحبت از آن به میان آمده که بار مسوولیت را به دوش کشورهای دیگر بیندازند.
وزرای کشورها توافق کردند که 160 هزار پناهجو را حداقل میان 22 کشور تقسیم کنند. قرار بر آن بود که آنها را از یونان و مجارستان و ایتالیا گرفته و به کشورهای دیگر برسانند اما تصمیم قطعی و رسمی در این خصوص را تا ماه آینده به تعویق انداختند.
از قرار معلوم اروپایی‌ها تنها توانستند یک هفته تظاهر به بشردوستی و همذات‌پنداری کنند و خیلی زود آن روی سکه را نیز نشان دادند. ممکن است قبول کنیم که کشوری مانند یونان که چند هفته پیش به زور و زحمت خودش را در حوزه یورو نگه ‌داشت، توان پذیرایی از تازه‌واردها را ندارد. اوضاع نابسامان اقتصادی ایتالیا و بی‌چیزی مجارستان نیز بر کسی پوشیده نیست اما نمی‌توان به در باغ سبز ناگهانی آلمان و اتریش و سوئد و چنگ و دندان نشان دادن ناگهانی‌ترشان، شک نکرد. بسیاری معتقدند به قول معروف کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است و این خوشرویی اگرچه برای پناهجویان خوشایند بود، اما در واقع به سود این کشورهای اروپایی تمام خواهد شد.