خودروسازان نوپا

بازار خودرو را بازاری پیچیده با معادلات عجیب می‌نامند، در سال‌های اخیر رقابت در این بازار فشرده‌تر شده و همه خودروسازان با جهش بزرگ در رشد کیفی خود مواجه شده‌اند. سالیان سال غول‌های آمریکایی و اروپایی همراه با ژاپنی‌ها مالک بازار بودند و در سال‌های اخیر صنعت خودروسازی کره با ارائه محصولات ارزنده بازار را به چالشی جدی دعوت کردند. اما آنچه بازار خودرو را با شوک و در عین حال حرکت و رقابتی بزرگ مواجه کرده بازار مصرف قدرتی نوظهور در زمینه اقتصادی یعنی چین است که قطعاً با تغییر شرایط اقتصادی در این کشور شرایط فرهنگی نیز به سرعت در حال تغییر و فرهنگ مصرف‌گرایی در حال رواج است. چه کسی باور می‌کرد پایتخت پرجمعیت‌ترین کشور جهان که کمتر از سه دهه گذشته مملو از دوچرخه بود و تولید و فروش وسایل نقلیه رواج چندانی نداشت، امروز به بزرگ‌ترین بازار تولید و مصرف دنیا بدل شود.

وابستگی غول‌های خودروساز به چین

امروز بازار چین برای تولیدکنندگان خودرو در اقصی نقاط جهان به بهشتی بی‌بدیل تبدیل‌شده و کاهش فروش خودرو در چین تاثیر بسزایی بر رونق بازار جهانی دارد. این نمونه را می‌توان در خودروسازان بزرگ و بنامی که غول‌های صنعت خودروسازی نیز شمرده می‌شوند چون جنرال‌موتورز و فولکس‌واگن مشاهده کرد که سهم عظیمی از بازار مصرف آنها وابسته به بازار چین است.

جایگاه ویژه برای خودروسازان چینی

به درستی می‌توان به یاد آورد که در چند دهه گذشته اکثر تولیدکنندگان موفق بازار استراتژیک خود را ایالات متحده قرارداده بودند و خودروهای ویژه متناسب با ذائقه مشتریان آمریکایی می‌ساختند که امروز این مرکز توجه به کشور چین به عنوان بزرگ‌ترین بازار مصرف انتقال پیدا کرده و حتی خودروسازان لوکس و سفارشی، محصولاتی ویژه معمولاً با اندازه کشیده‌تر برای بازار چین تولید می‌کنند. مثلاً نمونه‌های کشیده مرسدس‌بنز، آئودی و جگوار و حتی بنتلی و رولزرویس برای بازار خودرو چین ساخته می‌شوند. از سوی دیگر باید صنعت خودروسازی چین را مورد بررسی قرار داد تا ببینیم چه مراحلی را گذرانده است. باید بررسی کرد روند تغییر و تحولات صنعت خودروسازی کشور چین چگونه بوده است.

دولت چین همزمان با آغاز برنامه‌های توسعه اقتصادی و صنعتی در اقدامی هوشمندانه برای صنعت خودروسازی خود جایگاهی ویژه در نظر گرفت چرا که صنعت خودرو را محرک صنایع دیگر می‌نامند که در تولید ناخالص ملی و ایجاد ارزش‌افزوده نقش مهم و تاثیر بسزایی دارد.

آغاز غیرحرفه‌ای چینی‌ها

ابتدا صنعت خودروسازی چین به صورت غیرحرفه‌ای و کپی‌کاری‌های ناشیانه از خودروهای متوسط و ارزان غربی و آسیایی آغاز شد. فقدان دانش فنی و نبود صنعت قطعه‌سازی و عدم هماهنگی قطعات کپی‌شده از محصولات مختلف چهره‌ای نه‌چندان جذاب را برای خودروهای چینی پدید آورد که مملو از ایرادات کیفی و فنی نیز بود و گاهی برای بسیاری چیزی شبیه یک شوخی بود. در یک بازه کوتاه تعداد بی‌شماری سازنده در چین به وجود آمد، برخی از آنها خودروسازانی محلی با بنیه و توان دانش فنی محدود و ناچیز هستند که تنها با هدف اشتغالزایی تاسیس شده‌اند و پلن خاصی ندارند بلکه با همان روال قبلی به کپی‌کاری خود از محصولات نسبتاً مطرح ادامه می‌دهند.

اما برخی خودروسازان چینی پس از کپی‌کاری محصولات ارزان و متوسط جهانی کم‌کم این جرات را به خود دادند که از محصولات لوکس و تراز اول جهان نیز کپی‌کاری کنند و این مساله حتی تا کپی از خودرویی چون رولزرویس نیز رواج پیدا کرد. کم‌کم برخی خودروسازان چینی با انجام مهندسی معکوس توانستند پایه‌ای مستحکم‌تر در مقایسه با هموطنان خود ایجاد کنند و خود را وارد فاز جدید همکاری با خودروسازان تراز اول و دارای تکنولوژی تولید کردند و این اقدام تاثیر مثبت و اثربخشی در صنعت خودروسازی چین داشت، استخدام مهندسان و طراحان بین‌المللی غربی و ژاپنی و کره‌ای با سابقه طولانی در غول‌های بزرگ جهانی و همکاری با قطعه‌سازان بزرگ و استفاده از خدمات مهندسی جهانی به سرعت تکنولوژی را به برخی خودروسازان چینی انتقال داد گرچه هنوز این پروسه به طور کامل صورت نپذیرفته و در حال اجراست، همچنین نیروهای تربیت‌یافته چینی با تحصیل و تجربه کار در شرکت‌های بزرگ غربی نیز مورد استفاده قرار گرفتند که آنها نیز به نوبه خود تاثیر مثبتی داشتند.

خرید برندهای بزرگ خودرویی

چینی‌ها در طول این سال‌ها برخی برندهای بزرگ را خریداری کردند که می‌توان خریداری شرکت پر‌سابقه بریتانیایی ‌ام‌جی‌روور توسط گروه بزرگ خودروسازی «سایک» و همچنین خریداری یکی از صاحبان تکنولوژی و مهندسی در غرب و سمبل ایمنی توسط «جیلی» که با خرید آن جیلی گرد و خاک بزرگی به راه انداخت را مورد اشاره قرار داد و شاید کسی چه می‌داند برای خرید بسیاری از غول‌های تراز اول جهان از هم‌اکنون نقشه کشیده‌اند و در آینده نزدیک بسیاری از ما متحیر خواهیم شد. از سوی دیگر برخی برندهای چینی برای ارتقای برند و کیفیت و مهندسی خود با برخی بزرگان تراز اول قرارداد همکاری مشترک انعقاد کرده‌اند. در این مورد به طور مثال شرکت خودروسازی چری با جگوار-لندروور و شرکت جک اخیراً با فولکس‌واگن و همچنین گروه گک با هوندا و میتسوبیشی، با‌یک با مرسدس بنز و...

برخی از چینی‌ها نیز کم‌کم نقشه ورود به بازارهای مهم اروپایی و ایالات متحده را در سر دارند که اخیراً با‌یک و گک اعلام کرده‌اند که به زودی وارد بازار آمریکا می‌شوند و سایک، جیلی، چری و گریت‌وال برندهایی هستند که به زودی در بازار بزرگان وارد خواهند شد. اما قضیه ورود و تاثیر خودروسازان چینی به بازار ایران یکی از عوامل مهم است چرا که کشور ما در کنار بسیاری از کشورهای در حال توسعه به بازار صادراتی این خودروسازان نوپا بدل شده و جالب‌تر آنکه بزرگ‌ترین بازار مصرف خودروهای چینی کشور ماست.

چگونه چینی‌ها وارد ایران شدند؟

اما در ادامه باید دید چینی‌ها چگونه به بازار خودرو کشور ما وارد شدند؟ صنعت خودروسازی کشور پس از انقلاب و در طول سال‌های جنگ تحمیلی با توجه به مسائل پیش آمده و با به خدمت گرفته شدن صنایع برای دفاع از کشور، به صورت صنعتی نیمه‌جان بود که حیات دوباره خود را با از زیر خاک کشیدن پیکان خودرو قدیمی آغاز کرد و مساله اصلی این بود که تولید داخلی در کنار واردات به هیچ‌وجه پاسخگوی نیاز جامعه نبود و همین امر نفع تولیدکنندگان را تامین می‌کرد و خودرو در ایران بازار سیاه گاهی عجیب داشت. با بسته شدن واردات و تمرکز روی تولید خودروهای قدیمی و از رده خارج، اوضاع خواست و نیاز مشتری اسفناک‌تر شد و مشتریان ایرانی مجبور به مصرف خودروهای از رده خارج با قیمتی سرسام‌آور بودند.

آغاز کشمکش‌ها بر سر واردات خودرو

در سال 1384 و پس از کشمکش‌های بسیار واردات خودرو آغاز شد تا بازار انحصاری که ارتباط خود را با همه جا قطع کرده بود پس از یک دهه شاهد ورود خودروهایی با طراحی و تکنولوژی جدید شد. با ورود خودروهای جدید خواسته و نیاز عمومی جامعه نیز تغییر یافت، یعنی انتظارات بالا رفت ولی صنعت خودرو کشور همچنان در بند تولید خودروهای از رده خارج بود. در آن دوره شاهد بودیم از سمتی در سگمنت بازار خودروهای متوسط توقع بالا رفته بود و از سوی دیگر خودروسازان داخلی توان پاسخ به این نیاز را نداشتند. حال در این جنگ و جدال خودروهای چینی سر و کله‌شان در بازار پیدا شد. به نظر می‌رسید چینی‌ها نیاز بازار ایران را شناخته و درک کرده بودند که مردم ایران از ظاهر تکراری خودروهای با طول عمر دو دهه که هیچ‌گونه آپشن رفاهی و ایمنی نداشتند، خسته‌اند. آنها می‌دانستند آپشن‌هایی چون سانروف که به ظاهر کم‌اهمیت بودند، می‌توانستند برای مشتری خسته ایرانی مهم باشند. خودروهای چینی با طراحی مدرن‌تر و آپشن‌های بالاتر مستقیماً بازار خودروسازان داخلی را هدف گرفتند. با وضع تحریم‌های بین‌المللی اوضاع بیشتر به کام چینی‌ها شد و حتی چرخه تولید و تامین در صنعت خودرو نیز به نوعی وابسته به آنها شد تا با خیال راحت در بازار ایران یکه‌تازی کنند.

در اصل بازار خودرو ایران، بازاری جذاب برای هر خودروساز است و این جذابیت برای خودروسازان نوپا نیز جذاب به نظر می‌رسد چرا که نبود استانداردهای سختگیرانه و شرایط اقتصادی جذابیت آن را به خصوص برای تازه‌کارها بیشتر می‌نماید. بازار ایران با توجه به ساختار جوان‌گرای آن، بازاری مصرفی است که قطعاً در آینده میزان تقاضا بیشتر هم می‌شود و خودروسازان چینی به خوبی این واقعیت را درک کرده‌اند که ایرانی‌ها عاشق خودروهای زیبا و آپشن‌دار و شاسی‌بلند هستند و بر مبنای همین امر این روزها خودروهای زیبای چینی به وفور در خیابان‌ها تردد می‌کنند.

چینی‌ها در پی ایجاد خط تولید در ایران

این روزها با توجه به وضع قوانین ویژه و زمزمه آن مبنی بر اینکه تنها تولیدکنندگان خودرو در کشور حق واردات دارند بسیاری از واردکنندگان به فکر ایجاد خط تولید در داخل کشور هستند که قطعاً این خودروها چینی خواهند بود چرا که برای تولید، استانداردهای بالا و سخت نیاز است و چینی‌ها در این زمینه راحت کنار می‌آیند. در ضمن تجربه سال‌ها تحریم این را نشان می‌دهد که همه واردکنندگان و تولیدکنندگان بهتر است یک شریک چینی برای خود انتخاب کنند. در اصل با توجه به سابقه روابط اقتصادی و سیاسی ایران و چین و همچنین حجم عظیم قراردادهای تجاری میان دو کشور، چینی‌ها سوپاپ اطمینان تجار و تولیدکنندگان کشور هستند.

اما باید دید خودروسازان چینی در بازار ایران چه عملکردی داشته‌اند؟ یک دهه قبل اگر اسم خودروهای چینی به میان می‌آمد برای بسیاری از مردم ما شبیه شوخی بود اما امروز خودروهای 100 میلیون‌تومانی چینی نیز در بازار ایران یافت می‌شوند و تقاضای بالای خرید دارند. چینی‌ها در اصل فعالیت خود را در بم با کرمان‌موتور و مدیران‌خودرو با برندهای جک-لیفان و چری آغاز کردند که بسیار هم موفق بودند و کم‌کم خودروسازان بزرگ داخلی نیز با برندهایی چون برلیانس و دانگ‌فنگ همکاری نسبتاً موفق خود را آغاز کردند اما آنچه بازار نشان می‌دهد شرکت‌هایی چون مدیران‌خودرو و کرمان‌موتور چابک‌تر هستند و سبد محصولات متنوع‌تری را به بازار عرضه کرده‌اند تا خودروهای چری و جک جایگاه مناسبی را در این بازار داشته باشند چرا‌که باید باور کنیم چینی‌ها به عنوان میهمان به ایران نیامده‌اند، آنها نبردی جدید را آغاز کرده‌اند که پای این نبرد به کشور ما نیز باز شده است و با توجه به روابط عمیق سیاسی و اقتصادی ایران با چین، بازار خودرو ایران پایگاهی امن برای آنها خواهد بود تا بتوانند به بخشی از نیاز بازار ایران با توجه به تجربیاتی که کسب کرده‌اند پاسخ دهند. چه بخواهیم چه نخواهیم خودروهای چینی به همه بازارها رسوخ خواهند کرد و تحولاتی عظیم در آن بازارها به وجود خواهد آورد که آینده در مورد آن قضاوت می‌کند ولیکن مطمئناً همه ما باور خواهیم کرد که پیشرفت آنها بسیار سریع اتفاق افتاده و تشنه رقابت خواهند بود.